ABD ile savunma işbirliği derinleşiyor mu?

ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti'ne AIM-120C-8 İleri Seviye Orta Menzilli Havadan Havaya Füze Sistemi ve ilgili lojistik ve program desteği öğelerinin olası satışını onaylayan bir karar aldığını duyurdu.

Satışın tahmin edilen maliyetin 225 milyon dolar olduğu belirtildi.

Dışişleri Bakanlığı, ayrıca Türkiye'ye AIM-9X Sidewinder Block II füzeleri ve lojistik ile program destek öğelerinin olası satışını da onayladı. Bu satışın tahmini maliyeti ise 79,1 milyon dolar.

Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı, bugün bu olası satışlar hakkında Kongre'yi bilgilendiren gerekli sertifikaları Çarşamba günü teslim etti.

ABD Dışişleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin, elli üç (53) AIM-120C-8 İleri Seviye Orta Menzilli Hava-Hava Füzesi (AMRAAM) ve altı (6) AIM-120C-8 AMRAAM güdüm bölmesi ile 60 adet AIM-9X Sidewinder Block II All Up Round (AUR) füzesi ve 11 adet AIM-9X Block II taktiksel yönlendirme ünitesi satın almak için talepte bulunduğunu bildirdi.

Dışişleri açıklaması “Bu önerilen satış, ABD'nin dış politika hedeflerini ve ulusal güvenliğini, Avrupa'da siyasi ve ekonomik istikrar için bir güç olmaya devam eden NATO Müttefiki’nin (Türkiyenin) güvenliğini artırarak destekleyecektir.” ifadelerine yer verdi.

“Satış, Türkiye'ye vatanını ve burada görev yapan ABD personelini savunmada yardımcı olacak kritik bir hava savunma kapasitesi sağlayacaktır. Türkiye, bu malzemeleri ve hizmetleri silahlı kuvvetlerine entegre etmede herhangi bir zorluk yaşamayacaktır.” denilirken, bu ekipman ve desteğin, bölgedeki temel askeri dengeyi değiştirmeyeceği, satışın ABD'nin savunmaya hazırlığı üzerinde olumsuz bir etkisi olmayacağı aktarıldı.

Bu adım, iki ülke arasındaki savunma ilişkilerinde önemli bir gelişmeye işaret ediyor. Ayrıca, Orta Doğu ve Doğu Avrupa'daki bölgesel güvenlik bağlamında önemli bir yer tutuyor. Bölgedeki Rusya ve diğer güçlerin etkisini dengelemede kilit bir rol oynaması bekleniyor.

Gelişmiş hava savunma yetenekleri, Türkiye'nin sadece kendi sınırlarını güvence altına almakla kalmayıp, aynı zamanda bölgesel barışı koruma ve çatışma caydırıcılığındaki stratejik rolünü de güçlendirecek.

CATSAA yaptırımları ve yabancı silah satışları

Amerika'nın Düşmanlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası (CATSAA), Rusya, İran veya Kuzey Kore ile önemli ticaret yapan ülkelere yaptırımlar uygulamakta. Rusya yaptırıma tabi iken Türkiye’nin Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi satın alması bu yaptırımların Türkiye’ye de uygulanmasına yol açtı.

Yabancı ülkelere savunma satışlarını, ABD Dışişleri Bakanlığı onaylamakta. Ancak bir ülke CATSAA kapsamında uygulanan yaptırımlara tabi ise bile Dışişleri Bakanlığı ilgili ekipman satışının ABD yasaları ve politikalarıyla uyumlu olup olmadığını değerlendirebilir.

Bazı durumlarda, ABD Başkanı, CATSAA yaptırımlarına karşı bir istisna veya feragat yetkisine sahip. ABD'nin, böyle istisnalar yapması ilk kez olmayacak.

Kongre’nin yabancı savunma satışlarında yetkisi

ABD Dışişleri Bakanlığı potansiyel satışı onayladıktan sonra, Kongre’nin bunu gözden geçirme ve engelleme fırsatı bulunmakta. Kongre genellikle satışın gözden geçirilmesi için 30 gün süreye sahip ve itirazda bulunabilir. Ancak, bu süre içinde herhangi bir işlem yapılmazsa, satış gerçekleşebilir.

Başkan Trump’ın Kongre’de yeterli desteği bulmasını bekleyenler olmakla birlikte, örneğin Katar’dan aldığı ABD Devletine hediye edilen ve başkanlık uçağı olarak kullanılacak olan uçağa karşı çıkan Cumhuriyetçi Kongre üyeleri de oldu.

2019'da, Başkan Trump döneminde, İran gerekçeli ulusal güvenlik çıkarları ve terörizmle mücadeleye atıfta bulunularak, Suudi Arabistan'a büyük bir silah satışında Kongre pas geçildi. Bazı Kongre üyeleri, Suudi Arabistan'a silah satışlarını, insan hakları ihlalleri ve Yemen savaşındaki rolü gerekçesiyle engellemeye çalıştı, ancak Trump bu girişimleri veto etti.

Aralık 2020'de, ABD, CATSAA kapsamında Türkiye'nin Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB)'na yaptırımlar uyguladı.

Bu yaptırımlar, Türkiye'deki S-400 sisteminin temini ve uygulanmasında yer alan bireyleri ve kuruluşları hedef alarak, ülkenin ABD savunma ve teknoloji ihracatlarına erişimini kısıtladı.

Yaptırımlar ayrıca, ABD ihracat lisanslarını kısıtlayarak Türkiye'nin özellikle ileri düzey savunma sistemleri ile ilgili bazı askeri ekipman veya teknolojilere erişimini engelledi.

Türkiye yaptırımlara tabi olmasına rağmen, ABD'den F-16 savaş uçakları satın alma iznine sahip oldu. Ocak 2024'te, ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye'ye 40 yeni F-16 savaş uçağı satışı ve 79 mevcut uçağın modernizasyonu için 23 milyar dolarlık bir anlaşmayı onayladı. Bu karar, Türkiye'nin İsveç'in NATO üyeliğini onaylamasının ardından alındı. Uçakların teminine dair takvim ise hala net değil.

Patriot talebi reddedilmişti

Türkiye daha önce ABD’den yüzeyden havaya füze (SAM) sistemi Patriot almak istemişti. Patriotlar savunma operasyonları için tasarlanmış bir sistem ve öncelikle balistik füzeler, kruz füzeleri ve uçaklar gibi gelen tehditleri engellemek amacıyla kullanılıyor.

Ana işlevi, askeri üsler veya sivil merkezler gibi kritik altyapıyı füze veya hava saldırılarından korumak olarak bilinmekte.

Öte yandan AMRAAM, hava savaşları için tasarlanmış bir füze. Yani düşman uçaklarını hedef alıp imha etmek için kullanılıyor. F-16 veya F-35 gibi savaş uçakları tarafından kullanılan sistem; orta menzillerde düşman uçaklarını hedef almak rolünü üstlenmekte.

AMRAAM, savaş uçaklarının diğer düşman uçaklarıyla çatıştığı hava muharebeleri için son derece uygun ve hava üstünlüğünü sağlamada etkili…

Bu nedenle, Patriot savunma amaçlıyken, AMRAAM saldırı amaçlı olarak tanımlanmakta.

Ancak Milli savunma açısından, özellikle Türkiye'nin Rusya, Suriye ve İsrail'e yakınlığı göz önünde bulundurulduğunda, Patriot füze sistemi, füze ve hava saldırılarına karşı savunma operasyonları için muhtemelen öncelik olmalıdır.

NATO uyumluluğu ve NATO güvencesi

Türkiye'nin Rusya'dan satın aldığı S-400 sistemi de, balistik füzeler, kruz füzeleri ve uçaklar gibi çeşitli hava tehditlerini engellemek ve yok etmek için tasarlanmış ileri düzey bir yüzeyden havaya füze (SAM) sistemi.

Türkiye'nin NATO üyeliği, hava savunma sistemlerinin diğer NATO ülkelerinin sistemleriyle uyumlu olmasını gerektirmekte. Rus yapımı olan S-400 sisteminin, özellikle hava savunma koordinasyonu için paylaşılan radar sistemleri ve veri değişimi konusunda NATO'nun savunma ağıyla iyi bir entegrasyona sahip olmadığı biliniyor.

ABD, 2015 yılında Patriot bataryalarını Türkiye'den çekerek, bunu modernizasyon ihtiyacı ve küresel stratejisini yeniden değerlendirilmekle gerekçelendirmişti.

Ancak, NATO'nun Türkiye'ye yönelik hava savunma desteği devam etmekte. İspanya, 2015 yılından bu yana Adana'daki İncirlik Hava Üssü'nde bir Patriot bataryası konuşlandırdı. Bu konuşlandırma, NATO komutası altında olup, özellikle Suriye ile güneydoğu sınırındaki Türk hava sahasını koruma kapasitesinde.

O zamandan beri Türkiye, kendi hava savunma yeteneklerini geliştirmeye odaklandı. S-400'ler aktif değil ve ABD ile kurulan mekanizma ile nerede tutulacağı müzakere ediliyor. Suriye de adı geçen yerlerden biri.