ANOREKSİYA NERVOZA DOSYASI I Nihal Candan nasıl günden güne eriyor? Hastanede olmasına rağmen neden kilo alamıyor? Şimdilerde herkesin merak ettiği hastalık...

Bir dönem televizyon programlarıyla tanınan Nihal Candan, son günlerde sağlık problemleri ile konuşuluyor. Anoreksiya nervoza teşhisi konulan Candan, uzun süredir zayıflık ve iştah problemleri yaşıyordu. Tedavisi hastanede devam eden Candan’ın 25 kilonun altına düştüğü ve yoğun bakıma aldığı biliniyor. Nihal Candan’ın hastaneden paylaşılan fotoğrafları, bu hastalığın ciddiyetini bir kez daha gözler önüne seriyor.

Yalnızca yemek yememek ya da zayıf olmak istemek anlamına gelmeyen, ciddi bir yeme bozukluğu olan anoreksiya nervoza, herhangi bir ruh sağlığı bozukluğunun en yüksek ölüm oranına sahip olmasına rağmen toplumda hâlâ bu hastalık yeterince bilinmiyor.

Öyle ki, sosyal medyada “Nihal Candan neden yemek yiyemiyor?”, “Hastanede bile nasıl kilo veriyor, serum taksınlar kilo alsın" gibi yorumlar dolaşıyor.

Anoreksiya genellikle ergenlik döneminde başlar ve birçok faktörün etkileşimiyle ortaya çıkar. Mükemmeliyetçilik, düşük benlik saygısı, kontrol ihtiyacı, aile içi iletişim problemleri, travmalar, zorlayıcı sosyal çevreler ve beden imajına dair toplumsal baskılar hastalığın gelişmesinde rol oynayabilir. Yeme davranışı çoğu zaman kişinin hayatında kontrol edebildiği tek alan haline gelir ve bu kontrol, psikolojik bir başa çıkma mekanizması olarak kullanılır.

Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner

Anoreksiya nervozanın en merak edilen noktalarından en ince detaylarına kadar her şeyi Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Göral ve Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner’e sorduk.

1- Anoreksiya bir kişide nasıl ortaya çıkmaya başlıyor?

Vedat Göral: Anoreksiya nervoza mağduru bireyler, kilolarını ve vücut şekillerini kontrol etmek için kendi yaşamlarında önemli ölçüde değişiklikler yapma eğilimi gösterirler. Anoreksiya mağduru bireyler kilo almayı önlemek veya kilo vermeye devam etmek için, genellikle yedikleri yiyecek miktarında ciddi kısıtlamalara giderler.

Vücudun ihtiyacı olan kalori alımını kontrol etmek için yemek yedikten sonra kusabilirler veya müshil, diyet hapları, idrar söktürücüler veya lavman gibi araçları, kilo vermek için kötüye kullanabilirler. Buna ek olarak, aşırı egzersiz yaparak kilo vermeye çalışabilirler. Anoreksiya nervoza mağduru bireyler için verdikleri kilo miktarı, yeterli gelmez ve kilo almaktan korkmaya devam ederler.

Hastalığın oluşmasında genetik etkenleri ruh sağlığı bozukluğu ve çevresel faktörler önem taşır. Hangi genlerin dahil olduğu henüz net olmasa da genetik değişiklikler anoreksiya geliştirme olasılığınızı artırabilir. Öte yandan çevresel faktörler dediğimiz toplumsal ve kültürel baskılar, travmatik olaylar, beyin kimyasal değişiklikleri, sosyal medya etkisi, meslek ya da hobilerle ilgili baskılar rol oynar. Genelde, ani bir travma özellikle psikolojik travma ile başlar.

İŞTE EN ERKEN BELİRTİLERİ

Başkalarıyla birlikte yemek yemekten kaçınmak, ne kadar az yediklerini gizlemek için yemeklerini küçük parçalara ayırmak veya çok yavaş yemek, bol veya salaş giysiler giyerek ne kadar zayıf olduklarını gizlemeye çalışmak olabilir.

Aybige Üstüner: Anoreksiyanın çok dikkat edilmesi gereken belirtilerini şöyle sıralamak mümkün:

-- Sürekli diyet yapma ve kalorilere takıntı
-- Yemek zamanlarından kaçınma veya yemek yememek için bahaneler uydurma
-- Aşırı egzersiz yapma
-- Aynaya sık sık bakma ve kendini ‘şişman’ olarak tanımlama
-- Yiyecekleri saklama, yemeği parçalama ama yememe gibi davranışlar
-- Sosyal geri çekilme, ruh hali değişimleri, huzursuzluk, sinirlilik

Birçok vakada anoreksiya nervozanın arka planında travmatik deneyimler, duygusal ihmal, ebeveyn kontrolünün aşırı veya yetersiz olması gibi faktörler bulunur. Bu tür deneyimler kişinin beden algısını, özdeğerini ve duygusal düzenleme becerilerini olumsuz etkileyebilir. Öte yandan sosyal medya, özellikle ergenlik çağındaki bireyler için güçlü bir etki alanıdır. Filtrelenmiş fotoğraflar, zayıf bedenin başarı ya da mutlulukla ilişkilendirilmesi, ‘fit’ görünümün norm olarak sunulması bireylerin beden algısını çarpıtır. Bu içeriklere maruz kalan kişiler, kendi bedenlerinden memnuniyetsizlik duymaya başlar ve bu durum yeme bozukluklarına zemin hazırlayabilir. Sosyal karşılaştırmalar, beğeni sayısı üzerinden onaylanma ihtiyacı, kilo kontrolünü takıntıya dönüştürebilir.

Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner

2- Bir kişi kaç kilonun altına düşerse anoreksiya kabul ediliyor?

Vedat Göral: Yetişkinlerde, ideal vücut ağırlığının %85'inden az veya 17,5 veya daha düşük BMI olması, çocuklarda, yaş ve boya göre beklenen vücut ağırlığının %85'inden az olması veya büyüme döneminde kilo alamama, beklenenin %85'inden daha az vücut ağırlığına yol açması anoreksiya olarak kabul ediliyor.

Anoreksiya nervoza tanısı konulurken şu testlerin mutlaka yapılması lazım; kemik yoğunluğu testi, tam kan sayımı, elektrokardiyogram (EKG), elektrolit paneli, böbrek fonksiyon testleri, şeker, insülin, bazı hormon testleri, karaciğer fonksiyon testleri, tiroid kan testleri, idrar tahlili. Mutlaka psikolojik değerlendirme de yapılmalıdır.

Prof. Dr. Vedat Göral

3- Anoreksiya olan kişi neden yemek yiyemiyor? Yese de istifra mı ediyor?

Vedat Göral: Anoreksiya nervozada kısıtlayıcı gıda alımı bozukluğu veya diğer kısıtlayıcı yeme bozukluklarında gastroparezi (mide tembelliği) olarak bilinen tıbbi bir sorun ortaya çıkar. Sindirim, vücut yetersiz beslenme yaşadığında ve yeterli enerjiye sahip olmadığında enerji aldığında, sindirim hızı yavaşlayabilir ve mide, yiyeceğini normal hızında boşaltmayı bırakabilir. Kişi, mide tembelliği nedeni ile yediklerini çıkarır. Sonuç olarak, yiyecek midede daha uzun süre kalır ve bu da yemek sırasında veya sonrasında, mide bulantısına ve normalden daha çabuk doyma hissine neden olabilir.

4- Bu hastalık için nasıl bir tedavi uygulanıyor?

Vedat Göral: Anoreksiyayı tedavi etmek için henüz iyi bir sonuç veren ilaç bulunmamıştır. Bireyin tedaviye ihtiyacının olmadığını düşünmesi, kilo almaktan korkması ve anoreksiya nervozayı bir hastalıktan ziyade bir yaşam tarzı tercihi olarak görmesi tedavinin önündeki en büyük engellerdir. Anoreksiya nervoza tedavisi, tedavi edilen kişiye özgüdür, yani bireyseldir.

Anoreksiyalı birçok kişi yeme bozukluğu olduğunu inkâr eder ve yalnızca yaşamı tehdit edici hale geldiğinde yardım ister. Bu nedenle, erken teşhis ve tedavi çok önemlidir. Sağlık uzmanınız, şunları içerebilen özel bir tedavi planı tasarlayacaktır; Beslenme terapisi, psikoterapi, ilaç ve hastaneye yatış.

Hastaneye yatış, ciddi yetersiz beslenmeyi veya diğer ciddi sağlık komplikasyonlarını tedavi etmek için gerekli olabilir. Ayrıca ciddi ruh sağlığı sorunları nedeniyle hastanede kalabilir. İlaçlar bazen bu komplikasyonların tedavisinde rol oynar. Ancak, anoreksiya nervoza için uzun vadeli tedavi, psikoterapidir. Psikoterapi veya konuşma terapisi, yeme bozukluklarıyla ilişkili düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeye yardımcı olur.

5- Anoreksi tedavisinde psikoterapi süreci nasıl ilerliyor?

Aybige Üstüner: Anoreksiya nervoza tedavisi, multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmelidir. Psikoterapi süreci, bireyin beden algısını, düşünce yapısını ve duygularını yeniden yapılandırmayı amaçlar. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Ayrıca kişinin travmaları, aile ilişkileri ve benlik algısı çalışılır. Psikolojik desteğe ek olarak beslenme uzmanı ve gerektiğinde psikiyatri desteği de sürece dahil olur. Tedavi sabır ve süreklilik gerektirir; erken müdahale ise başarı oranını artırır.

Mesleki deneyimlerim arasında anoreksiya nervoza tanısı almış bireylerle çalışma fırsatım oldu. Bu tür vakalarda en sık karşılaşılan temalar; aile içi iletişim problemleri, yüksek kontrolcü ya da aşırı eleştirel ebeveyn tutumları ve geçmişte yaşanmış duygusal travmalar oluyor. Kişiler genellikle yoğun bir değersizlik hissi, kontrol kaybı ve kendini ifade edememe gibi duygularla baş etmeye çalışırken, yeme davranışları üzerinde kontrol kurmak bir başa çıkma biçimine dönüşebiliyor. Bu nedenle tedavi sürecinde yalnızca yeme davranışı değil, aynı zamanda duygusal ihtiyaçlar, benlik algısı, travmalar ve aile dinamikleri de çalışılıyor. Süreç sabır gerektiriyor, ancak erken müdahale ve doğru destekle iyileşme mümkün oluyor.

Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner

TEDAVİ AYLAR SÜREBİLİR, İYİLEŞENLERİN KÜÇÜK BİR YÜZDESİ YEME BOZUKLUKLARUNDAN KURTULUYOR

6- Nihal Candan hastaneye yattığından beri kilo vermeye devam ediyor. Peki Nihal Candan hastanede olmasına rağmen nasıl kilo veriyor? Serumlar, ilaçlar ile kilo alımı mümkün değil mi?

Vedat Göral: Anoreksiya tedavisinde en büyük zorluk, bireyin tedavi istememesidir. Bu hastalıkta tedavi uzun sürelidir. İyileşenlerin küçük bir yüzdesi (%8,2), yeme bozukluklarından kurtulmalarına rağmen, düşük kilo aralığında kalabiliyor. Bu hastalığın bir iki gün içinde düzelmesi ve hemen kilo alınması mümkün değildir. Serum kilo alımına neden olmaz sadece elektrolit dengesizliği varsa onu düzeltir. İlaç tedavisine cevap ise yavaştır. Bazen tedavi haftalar veya ayları bulabilir.

7- Anoreksiya hangi evrede ölümcül bir boyut kazanıyor?

Vedat Göral: Anoreksiya ölümcül olabilir. Bu hastalık, herhangi bir ruh sağlığı bozukluğunun, en yüksek ölüm oranına sahiptir. Vücuda çok zararlıdır ve ciddi, uzun vadeli sağlık sorunlarına yol açabilir. Tedavisi tam yapılmazsa ölümle sonuçlanır. Sebep olduğu sağlık sorunları şunları içerir:

- Düşük kırmızı kan hücresi sayısı (anemi)
- Kalp sorunları (aritmi, yavaş kalp hızı, kalp yetmezliği ve mitral kapak prolapsusu)
- Düşük kan basıncı
- Böbrek sorunları
- Elektrolit dengesizliği
- Kadınlarda adet görmeme
- Erkeklerde düşük testosteron
- Kemik kaybı
- Beyin hasarı
- Çoklu organ yetmezliği ve ölüm

HER 100 KADINDAN BİRİ ANOREKSİYA

8- Dünyada ve Türkiye'de anoreksiya oranları nedir?

Vedat Göral: Anoreksiya nevroza ortalama olarak, her 100 kadından 1'ini ve her 200 erkekten 1'ini etkiler. Durum genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar ancak her yaşta başlayabilir. Türkiye’de 100.000’de 36.36, dünyada ise 100.000’de 158-19 oranında değişiyor. En yüksek sıklık Luxemburg’da, en düşük sıklık Somali’de saptanmıştır.

HER YIL YAKLAŞIK 10.200 ÖLÜME NEDEN OLUYOR

9- Erkeklerde ve çocuklarda anoreksiya nervoza görülme sıklığı kadınlardakinden farklı mı?

Vedat Göral: Anoreksiya erkeklerden daha çok kadınları etkiliyor. Genellikle ergenlik yıllarında başlıyor. Ancak çocuklukta veya 40 yaş ve üzeri gibi daha sonraki yıllarda da gelişebiliyor. Anoreksiyası olan 15 ila 19 yaşlarındaki genç kadınların sayısı 1930'dan bu yana, her 10 yılda bir artıyor. 2021 tarihli bir çalışmaya göre, anoreksiya nervoza genç kadınların %3'ü kadarını etkiliyor.

Aynı çalışma, ayrıca bu durumun herhangi bir psikiyatrik durum arasında en yüksek ölüm oranına sahip olduğunu ve teşhis konulduktan sonraki 4 yıl içinde yaklaşık %5'inin ölümüne neden olduğunu belirtiyor. Anoreksiya, yeme bozukluğunun doğrudan bir sonucu olarak her yıl yaklaşık 10.200 ölüme neden oluyor. Bu, her 52 dakikada bir ölüme eşittir. Anoreksiyası olan kişilerin ayrıca yeme bozukluğu olmayan kişilere göre, intihar girişiminde bulunma olasılıkları 18 kat daha fazladır.

Anoreksiya hastası bir kişinin belirli sağlık sorunları geçmişi olan bir aileden gelme olasılığı, daha yüksektir. Bunlara kilo sorunları, fiziksel hastalıklar ve ruh sağlığı sorunları dahildir. Ruh sağlığı sorunları arasında depresyon ve madde bağımlılığı yer alabilir. Araştırmalar, birçok faktörün bir araya gelmesinin anoreksiya riskini artırabileceğini göstermektedir. Bunlara genetik, biyolojik, davranışsal, psikolojik ve sosyal faktörler dahildir. Ayrıca vücut şekli ve boyutuna odaklanan belirli sporlara ve aktivitelere katılırsanız risk altında olabilirsiniz. Risk gurupları; bale, vücut geliştirme, artistik patinaj, jimnastik, jokeylik, modellik, güreş mesleğine sahip kişiler olabilir.

Prof. Dr. Vedat Göral