Asıl risk bu hafta başlıyor: ‘Bu havada taşa çekiçle vursanız ateş çıkar’ Yangın bombası mı termal kameralar mı? Çözüm ne?

Türkiye yazın en zorlu haftalarından birini geride bıraksa da tehlike tamamen geçmiş değil. İletişim Başkanlığı’nın sosyal medya hesabından yapılan açıklamada, bu yıl şu ana kadar 1.351’i ormanlık alanda, 1.830'u orman dışı alanda olmak üzere toplam 3.181 yangın çıktığı belirtildi.
Bu yangınların dörtte biri ise son 10 gün içinde meydana geldi. Yangınların tamamı kontrol altına alındı; ancak meteorolojik veriler, özellikle orman yangınlarına karşı riskin sürdüğünü gösteriyor.
İstanbul Üniversitesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay ise tehlikenin boyutunun daha da büyük olabileceği konusunda uyardı.
GÜNEYDOĞU ANADOLU, EGE VE AKDENİZ'E DİKKAT!
Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Yüksek sıcaklıkların bir hafta boyunca devam etmesi bekleniyor. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ciddi bir orman yangını riski söz konusu olabilir. Ormanların geniş alanlar kapladığı Ege ve Akdeniz bölgelerinde ise ekstra dikkatli olunması gerekiyor” dedi.

‘BU HAVADA TAŞA ÇEKİÇLE VURSANIZ YANGIN ÇIKAR’
“Böylesi sıcak hava koşullarında, en ufak bir kıvılcım bile yangın çıkarmaya yeterli” diyen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Öyle ki, böyle bir havada taşa çekiçle vursanız yangın çıkar. İki taş birbirine temas ettiğinde bile kıvılcım oluşur. Örneğin iş makineleri çalışırken taşlara sert şekilde temas ettiğinde ortaya çıkan kıvılcımlar kuru otları tutuşturabilir. Bu da kısa sürede büyük yangınlara dönüşebilir” şeklinde konuştu.
TRAFO PATLAMALARI GİBİ OLAYLAR YAŞANABİLİR!
Yangın riskini artıran en önemli unsurlardan birinin turistik bölgelerde elektrik kullanımının artması olduğunun altını çizen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Bu da trafo ve elektrik nakil hatlarında aşırı yüklenmeye neden olabiliyor. Dolayısıyla, bu tür aşırı yüklenmeler trafo patlamaları gibi teknik arızalara yol açarak yangınlara sebebiyet verebiliyor” ifadelerini kullandı ve şöyle devam etti:
“Ayrıca sıcak hava dalgalarının süresi daha da uzayabilir. Bu nedenle, özellikle açık alanlarda yanıcı maddelerin yoğun olduğu bölgelerde inşaat ve ormancılık gibi faaliyetlerin bu dönemde sınırlandırılması büyük önem taşıyor.”

‘İZMİR’DE NEREDEYSE YANMAMIŞ ALAN KALMADI!’ ŞİMDİ HANGİ ŞEHİRLER TEHDİT ALTINDA?
“İzmir'de neredeyse yanmamış alan kalmadı desek abartı olmaz” diyen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Ancak önümüzdeki süreçte en büyük risk, özellikle Doğu Akdeniz Bölgesi’nde yoğunlaşıyor. Adana, Mersin, Osmaniye ve Hatay illeri başta olmak üzere; bu bölgelerde yangın riski oldukça yüksek. Bu illerin ardından Muğla ve Antalya’yı da ciddi şekilde risk altında görüyorum. Hem meteorolojik koşullar hem de bölgedeki orman yoğunluğu, bu illeri hassas hale getiriyor” uyarısında bulundu.
SICAK HAVA DALGASI ÖNCESİ SULAMA YAPILMASI DOĞRU BİR YAKLAŞIM MI?
Vatandaşların zamanında uyarılması büyük önem taşırken, alınabilecek önlemler de şimdiden tartışılmaya başlandı. Bu kapsamda, Prof. Dr. Doğanay Tolunay’a, sıcak hava dalgası öncesi sulama yapılmasının doğru bir önlem olup olmadığını sordum.
Prof. Dr. Tolunay, “Elimizdeki su kaynakları sınırlı; tüm ormanları sulayarak yangınları önlememiz mümkün değil” cevabını verdi ve ekledi:
“Üstelik temmuz sonu ve ağustos başında 45 dereceyi aşan sıcaklıklarla karşılaşmamız oldukça olası. Bu gibi aşırı sıcaklık dönemlerinde vatandaşların doğrudan ve etkili şekilde uyarılması büyük önem taşıyor. Geçtiğimiz hafta Giresun’daydım; orada AFAD tarafından cep telefonlarına sel uyarısı gönderilmişti. Benzer bir uygulamanın, sıcak hava dalgaları ve orman yangını riski için de devreye alınması gerekiyor.”

YANGIN BOMBASI ÇÖZÜM OLUR MU? 
Yangınla mücadelede sadece mevcut yöntemlerle yetinilmiyor, farklı teknolojik arayışlar da gündemde. Örneğin yangın bombaları… Bu yöntem gerçekten de orman yangınlarında kesin çözüm olarak kullanılabilir mi?
Bu soruma “Yangın bombası olarak bilinen teknoloji, açık alan yangınlarında yaygın olarak kullanılan bir yöntem değil” cevabını veren Prof. Dr. Doğanay Tolunay, şu önemli bilgilerin altını çizdi.
-- Daha çok kapalı ortamlarda ya da petrol boru hatları gibi özel alanlardaki yangınları söndürmek amacıyla tercih ediliyor. Bu sistemde, yüksek patlama etkisi yaratan bir cihaz kullanılarak yanma ortamındaki oksijenin kesilmesi hedefleniyor. Çünkü bir yangının oluşması ve sürmesi için üç temel unsur gerekiyor: yanıcı madde, oksijen ve kıvılcım. Yangınla mücadelede de bu üç faktörden en az birini devre dışı bırakmak gerekir.
-- Bu yöntem, genellikle kapalı iş yerlerinde, deniz üstü petrol arama platformlarında veya boru hatları gibi erişimi zor bölgelerde kullanılır. Ancak orman yangınları gibi geniş ve açık alanlarda, bu tür teknolojilerin uygulanabilirliği oldukça sınırlı. Kapalı alan ya da kent yangınlarında kesin çözüm için belki söylenebilir. Ancak açık alan için bunu söylemek zor.

‘YANGIN GECİKTİRİCİ’ MADDELER NE KADAR ETKİLİ?
Mevcut yöntemlerle yetinilmediğini farklı teknolojik arayışların da gündemde olduğuna değinen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Bunlardan biri, yangının yayılmasını geciktirmek amacıyla kullanılan yangın geciktirici maddeler. Özellikle uçaklardan atılan kırmızı renkli sıvılar bu amaçla kullanılıyor. Ancak bu sıvılar yangını söndürmek için değil, yangının ilerlemesini yavaşlatmak, alevlerin yeni alanlara daha geç sıçramasını sağlamak için kullanılıyor” dedi. Prof. Dr. Tolunay, şöyle devam etti:
“Ancak bu tür kimyasal maddelerin doğaya etkisi mutlaka dikkatle değerlendirilmeli. Örneğin bu geciktirici sıvıların içinde sıkça kullanılan bor, yüksek oranda toprakta birikirse zehirleyici etkiler yaratabilir. Yangını durdurmak isterken, sonrasında toprakta yeniden yeşerecek bitkilerin ya da dikilecek fidanların zarar görmesine yol açabilir. Bu nedenle bu tür teknolojik müdahaleler etkili ama hassas bir denge gerektiriyor.”
DEDEKTÖR VE TERMAL KAMERALAR ÇÖZÜM OLABİLİR Mİ?
Orman yangınlarını önlemek için son zamanlarda duman dedektörleri yerleştirme gibi öneriler de gündeme geliyor. Peki bu yöntem etkili olabilir mi?
“Her 50 metrede bir dedektör yerleştirmek, maliyet açısından son derece yüksek ve pratikte sürdürülebilir değil” diyen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Aynı şekilde, termal kameralarla ormanları izlemek de sıkça önerilen bir yöntem, ancak bu sistemlerin kurulumu da oldukça pahalı. Kaldı ki… Diyelim ki tüm bu teknolojileri yerleştirdiniz, yangını erken fark ettiniz. Eğer yeterli sayıda ekibiniz yoksa, müdahale edecek uçak ya da helikopteriniz hazır değilse, erken tespit etmenin tek başına bir anlamı kalmıyor. Yani yangınla mücadelede teknolojik tespit kadar, hızlı ve etkili müdahale kapasitesi de şart” ifadelerini kullandı.

‘YANGINLARIN SADECE HELİKOPTERLERLE SÖNDÜRÜLDÜĞÜ SANILIYOR, OYSA GERÇEK ÇOK DAHA FARKLI’
“Pek çok kişi yangınların sadece helikopterlerle söndürüldüğünü sanıyor. Oysa gerçek çok daha farklı” diyen Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Bu uygulama yangının ilk yarım saatinde, yani henüz başlangıç aşamasındayken etkili olabilir. Ancak yangın büyüdüğünde hava araçlarının etkisi sınırlı kalır. Bu noktada, yangının ilerleme yönünde bulunan ormanlık alanlar kesilerek, yaklaşık 50 ila 100 metre genişliğinde, yangına dik şeritler açılır. Amaç, çıplak toprak yüzey oluşturarak yangının ilerlemesini durdurmak. Bu yöntem, yangınla mücadelede en etkili kara stratejilerinden biri” ifadelerini kullandı.
Ancak bu mücadelenin de büyük bir fedakârlık gerektirdiğine dikkat çeken Prof. Dr. Tolunay, “Geçtiğimiz yangınlarda hayatını kaybeden iki orman işçimiz, bu tehlikeli görevi üstlenen dozer operatörleriydi. Yangına müdahale ederken alevlerin içinde kaldılar” dedi.

‘AĞAÇLANDIRMA YERİNE ALANI KORUYALIM’
Yanan kızılçam ormanları ve maki bitki örtüsünün yerine ağaçlandırma yapılması yerine sadece yanan alanların koruma altına alınması gerektiğini belirten Tolunay, “Bir sonraki baharın beklenmesi durumunda fidan ve diğer çalı ve otsu türlerin yeniden sahaya gelmesi mümkündür. Yanan kızılçam ormanlarının da iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetleri gözetilerek öncelikli olarak doğal yollarla gençleştirme düşünülmeli” diye konuştu.

Adalet Bakanı Tunç ise son dönemde çeşitli illerde meydana gelen orman yangınlarına dikkati çekerek, orman yangınları çıkaranlara ilişkin caydırıcılığı arttırma adına cezalarda geçen yasama döneminde artışlar sağlandığını hatırlattı. Dikkatsizlik ve tedbirsizlik sebebiyle orman yangınına sebebiyet verenlere üç yıla kadar hapis cezası verilmesinin öngörüldüğünü aktaran Tunç, “Kasten orman yangınına sebebiyet vermişse 10 yıla kadar hapis cezası söz konusu. Terör amacıyla bunu gerçekleştirmişse müebbet hapis cezası söz konusu” dedi.