Avrupalılar neden geniş fırfırlı yakalar giyerdi: Modayla kesinlikle bir alakası yok! Sözcü Gazetesi

Orta Çağ’ın son dönemlerine damga vuran en çarpıcı moda detaylarından biri, 16. yüzyılda zirveye ulaşan geniş, kat kat fırfırlı yakalardı. 

Bu yakalar iki ana türe ayrılıyordu:

1. Kolet (Fr. collet)

Kalın yün, çuha veya ipekten dikilen kolet, tunik ve dubletlerin boyun çevresine işlevsel bir ek sunuyordu. Bazen ters ya da düz kat kat düzenlenen bu yaka, soğuğa karşı ek koruma sağlarken giysinin ayrılmaz bir parçasıydı. 

17. yüzyılda, Avrupalı askerî üniformalarda deri yelek yakasını tanımlamak için “kolet” terimi kullanıldı; Rus ordusunda ise kısa beyaz kumaş montlara böyle deniyordu.

2. Gorger (İng. “ruff collar”)

Keten, cambric veya ince dantelden üretilen gorger, tamamen süs amaçlı bir aksesordu. Bolca kolalanarak sertleştirilen bu yaka, boynu ortaya çıkarır ve aristokrat statüsünün en belirgin işaretlerinden biri hâline gelirdi.

Moda tarihçilerine göre, bu iddialı dantel halkalarının ortaya çıkışında bir İspanyol hanımefendinin hamlesi rol oynadı. Rivayete göre, yaş kırışıklıklarını gizlemek isteyen soylu bir kadın boynuna kalın bir dantel eşarp doladı. 

Saraydaki zarafet meraklıları bu fikri beğendi ve Kral II. Philip döneminde 1560’larda resmi tören yaka standardı olarak “gorger” adını alarak kullanmaya başladı.

İlk örneklerde yaka açık bırakılırken, 1570’lerde kapalı form ortaya çıktı. 1580’lere gelindiğinde dantel halkalar 25–30 cm çapına ulaştı ve ayakta kalabilmeleri için çelik ya da ahşap desteklere ihtiyaç duyuldu. O dönemin pahalı el işi dantelleri, safranla krem renginden mor ve pembe tonlarına boyanıyor; kat kat katlanmış fırfırlar, hem maliyet hem de gösteriş bakımından göz kamaştırıyordu. Hatta o kadar abartılıydı ki, başınızı serbestçe hareket ettiremediğiniz bu yakalar yüzünden çatal-bıçak takımı kullanma zorunluluğu doğduğu bile söylenir.

17. yüzyılda IV. Philip’in İspanya’da gorger’ı yasaklamasıyla, İber yarımadasında dantel yakalar tarihe karıştı. Yerini yavaş yavaş aşağı doğru kıvrılan, daha sade yaka stilleri aldı. Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinde ise 18. yüzyıla kadar dantel yakalar popülerliğini korudu. İlginç bir şekilde, 19. yüzyıl başında iki asır boyunca unutulan gorger, İmparatorluk (Empire) stilinin yeniden canlanmasıyla aristokrat gardıroplarına geri döndü.

Böylece, 13. yüzyılda yumuşak fırfırlı gömleklerle başlayan yaka geleneği, 16. yüzyılda hem kırışıklıkları saklamaya hem de statüyü göstermek için devasa fırfırlara dönüşmüş, ardından yasak ve unutuluş dönemlerinden geçerek 200 yıl sonra yeniden hayat bulmuş oldu.