Azerbaycan Ermenistan barış süreci kapsamında Washington da yapılacak üçlü zirvede barış anlaşmasının paraflanması bekleniyor Dış Haberler

Uzun yıllar savaş ve çatışmalarla şekillenen ilişkiler, 10 Kasım 2020'de sona eren 2. Karabağ Savaşı'nın ardından geçen 5 yılda yürütülen barış ve normalleşme müzakereleriyle önemli bir dönüm noktasına geldi.

Azerbaycan, savaştan yaklaşık bir yıl sonra, Kasım 2021'de barışa hazır olduğunu ilan ederek Ermenistan'a resmi teklifte bulundu. Ardından Şubat 2022'de 5 maddelik temel ilkeleri içeren barış anlaşması taslağını sundu. Süreç, yazılı metin üzerinden müzakerelerle devam etti.

Bu müzakereler Rusya, Avrupa Birliği (AB) ve ABD'nin arabuluculuğunda ya da ev sahipliğinde sürdürüldü. Taraflar hem liderler düzeyinde hem de dışişleri bakanları arasında Moskova, Brüksel ve Washington gibi merkezlerde bir dizi görüşme gerçekleştirdi.

Rusya ve Fransa süreç dışı kaldı

Müzakereler önce Rusya'nın arabuluculuğuyla başlasa da bir süre sonra her iki ülkenin Moskova ile ilişkilerinde yaşanan dalgalanmalar ve AB'nin devreye girme çabaları görüşmeleri AB'ye kaydırdı.

AB'nin arabuluculuğuyla yapılan görüşmelerde, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'ın Karabağ dahil olmak üzere Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü tanıdıklarını açıklaması müzakereleri üst aşamaya geçirdi.

Barış süreci boyunca Azerbaycan'ın tepkisini çeken ülkelerden biri ise Fransa oldu. Paris yönetiminin Ermenistan yanlısı tutumu ve tarafsızlık ilkesini ihlal eden açıklamaları, sürece olan güveni zedeledi. Azerbaycan, bu gerekçelerle arabuluculuk girişiminde bulunmak isteyen Fransa'nın rolünü kabul etmeyerek, Paris'i müzakere masasının dışında bıraktı.

Mart 2025'te anlaşma metni üzerinde mutabakata varıldı

Azerbaycan ve Ermenistan mart ayından anlaşma metni üzerinde mutabakata vardıklarını duyurdu.

Anlaşma metninde, Karabağ Ermenilerine özel bir statü tanınmadı. Taraflar, birbirlerine karşı uluslararası mahkemelerdeki davaları geri çekme ve Azerbaycan sınırına üçüncü ülke temsilcilerinin yerleştirilmemesi konusunda uzlaştı.

Azerbaycan, anlaşmanın imzalanması için Ermenistan Anayasası'ndan Azerbaycan'ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne aykırı maddelerin çıkarılmasını ve artık işlevsiz hale gelen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Grubu'nun feshedilmesini şart koşuyor.

Bu şartlar sağlanana kadar Azerbaycan, geçici bir adım olarak anlaşma metninin paraflanmasını öneriyor.

Erivan yönetimi ise Anayasa referandumunun gerekli olduğunu, bunun için zaman gerektiğini ve barış anlaşması imzalanmasıyla AGİT Minsk Grubunun işlevsiz hale geleceğini savunuyor.

Zengezur Koridoru gündemde

Tarafların üstünde henüz tam mutabakata varamadığı başlıca konulardan biri de ateşkesi sona erdiren ve üç ülkenin imzaladığı bildiride yer alan Zengezur Koridoru'nun açılması.

Azerbaycan'ın batı illerini Nahçıvan'a bağlayacak bu ulaşım hattının açılması konusu da Washington'daki görüşmelerde gündeme gelecek.

Azerbaycan, bu hattan geçecek Azerbaycan'a ait yolcuların ve yüklerin hiçbir kontrole tabi tutulmamasını talep ederken, Ermenistan bu hattın kendi iç mevzuatına uygun işletilmesi gerektiğini savunuyor. Azerbaycan Zengezur Koridoru'na çıkacak kara ve demir yollarının inşaatını sürdürürken Ermenistan bu konuda henüz somut adım atmadı.

Hattın Ermenistan'dan geçecek kısmının ABD'li bir şirket tarafından işletilmesi önerisi de liderlerin masasında olacak. Zengezur Koridoru'nda üçüncü bir tarafına varlığına Ermenistan'ın karar vermesi gerektiğini belirten İlham Aliyev, "Bizim Azerbaycan'dan Azerbaycan'a (Nahçıvan) engelsiz ve güvenli geçiş hakkımız sağlanmalıdır. Bu, Azerbaycan'ın bir kısmından diğer kısmına geçiş şeklinde olmalıdır. Bizim yükler ve vatandaşlarımız, Ermeni sınır muhafızlarının yüzünü görmemeli. Bu, adil bir taleptir." sözleriyle tavrını belirtmişti.

Washington zirvesinde, koridorun açılması ve işletilmesine ilişkin bir belgenin de imzalanacağı öngörülüyor.

Anlaşma kapsamında stratejik Zengezur koridorunu uzun vadeli geliştirme hakkının ABD'ye verileceği öne sürülüyor.

ABD'li Büyükelçi Tom Barrack, "Taraflar yalnızca 32 kilometrelik bir yol için karşı karşıya geliyor, ancak konu basit değil. Bu anlaşmazlık on yılı aşkın süredir devam ediyor. Sadece 32 kilometrelik bir yol yüzünden" ifadelerini kullandı.

Konuyla ilgili ABD'nin teklifini açıklayan Barrack, "Sonuçta devreye giren Amerika, 'Tamam, bu işi biz üstleniyoruz. 32 kilometrelik yolu 100 yıllığına bize verin, siz de ortak kullanın' teklifinde bulunuyor" diye konuştu.

Türkiye süreci destekledi

Azerbaycan-Ermenistan barış sürecinde Türkiye'nin oynadığı rol de bölge halkları tarafından yakından takip ediliyor. Savaş sonrası dönemde Azerbaycan'ın yanında güçlü şekilde yer alan Türkiye, barışın tesisi için hem siyasi hem de diplomatik düzeyde destek sağladı.

Türkiye, Ermenistan ile sınırların açılması ve ilişkilerin normalleşmesine yönelik süreci de paralel biçimde yürütüyor. Ankara, bölgede ulaşım hatlarının açılması ve ekonomik entegrasyonun sağlanması konularında da aktif girişimlerde bulunuyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, yaptığı açıklamada, "Ermenistan ile Azerbaycan'ın imza atacağı barış ve sağlanacak kucaklaşmayla yeni ve tarihi fırsat pencerelerinin ardı ardına açıldığına şahitlik edeceğiz." ifadelerini kullanmıştı.

Paşinyan'ın haziranda Türkiye'ye yaptığı ziyaret de Washington'daki üçlü görüşmenin kapısını aralayan önemli gelişme oldu.

Erdoğan ile görüşmesinin olumlu geçtiğini söyleyen Paşinyan, ziyaretinin olumlu sonuçlar içerdiğini şu sözlerle aktarmıştı:

"Ermenistan, Türkiye ile uzlaşmazsa başka hangi alternatifler var? Türkiye gibi bir ülkeyle savaşa girmemizi söylüyorlar. Gerçekten ne hakkında konuştuklarının farkındalar mı?"

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Paşinyan'ın, ABD Başkanı Donald Trump'ın ev sahipliğinde yarın Washington'da gerçekleştireceği üçlü görüşmede, barış yolunda yeni adımlar atılması bekleniyor.

Görüşme sonrası tarafların barış anlaşmasını paraflaması ve normalleşme sürecinin yol haritasını içeren bir bildiri imzalaması öngörülüyor. Tarafların ayrıca AGİT Minsk Grubu'nun feshi doğrultusunda bir belgeyi de imzalaması da bekleniliyor.

Azerbaycan ile Ermenistan arasında imzalanacak kalıcı bir barış anlaşması, Güney Kafkasya'da onlarca yıldır süren çatışma ortamını sona erdirerek bölgede yeni bir istikrar ve refah döneminin kapısını aralayabilir.

Karşılıklı güvenin tesisi, yapıcı diplomasi ve uluslararası desteğin sürmesi, bu sürecin başarıyla sonuçlanmasında belirleyici olacak.