Çalışan anneler dikkat: Emzirme ödeneği şartları nelerdir?

Merhaba kıymetli okuyucularım, sizlerde soru ve görüşlerinizi [email protected] e-posta adresime iletebilirsiniz.

Çalışma hayatında kadın olmak, çoğu zaman çifte mesai anlamına geliyor. Sabah mesaisinde işin temposu, akşamında ise evin ve ailenin yükü… Hele bir de yeni doğum yapmış, bebeğini emzirmek zorunda olan bir anne için bu yük katlanıyor. İşte tam da bu noktada devletin sağladığı küçük ama anlamlı desteklerden biri devreye giriyor: emzirme ödeneği. Her ne kadar kamuoyunda yeterince bilinmese de, aslında çalışan annelerin ve dolaylı olarak babaların yanında duran önemli bir hak.

Sosyal güvenlik sistemimiz bu ödeneği yalnızca doğum yapan annelere değil, bazı koşullarda babalara da tanıyor. Eğer doğum yapan kadın sigortalı ise, ödenek doğrudan kendisine veriliyor. Ancak annenin sigortalılığı bulunmuyorsa, sigortalı eş bu haktan faydalanabiliyor. Yani sistem, aile birliğini esas alarak anne veya baba üzerinden bu desteği sunuyor.

Burada kapsam oldukça geniş tutulmuş. İş sözleşmesine tabi çalışanlar (4/a), kendi adına iş yapan esnaflar (4/b), gelir ya da aylık alan kadınlar, yine bu aylıkları alan erkeklerin sigortalı olmayan eşleri ve ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışan kadınlar bu imkândan yararlanabiliyor. Aynı şekilde bu ev hizmetlerinde çalışan erkek sigortalının, sigortalı olmayan eşinin doğum yapması halinde de ödeme yapılabiliyor.

Ancak kritik bir sınır var: Doğum yapan kadın sigortalıysa ama yeterli prim gününü doldurmamışsa ya da sayılan kapsamların dışında kalıyorsa, babaya da ödeme yapılmıyor. Yani anne sigortalı olduğu halde şartları taşımıyorsa, sistem bu hakkı babaya devretmiyor.

Emzirme ödeneğinin temel şartı aslında net. Doğumdan önceki bir yıl içerisinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta primi gerekiyor. İşçi statüsünde çalışanlar için bu günlerin işverence SGK’ya bildirilmiş olması, esnaf ya da bağımsız çalışanlar içinse bu primlerin yatırılmış ve borcun bulunmaması şart. Ayrıca ödeneğin amacı çocuğun sağlıklı büyümesini desteklemek olduğundan, doğumun canlı gerçekleşmesi de olmazsa olmaz koşul.

Bir diğer önemli ayrıntı ise hak düşürücü süre. Emzirme ödeneğine hak kazanıldığı anda bu hak sonsuza kadar devam etmiyor. Ailelerin doğum tarihinden itibaren 5 yıl içerisinde başvuruda bulunması gerekiyor. Eğer bu süre geçirilirse, hak düşüyor ve bir daha talep edilemiyor. Dolayısıyla ailelerin bu konuda bilinçli davranması, zamanı geçirmeden başvuru yapması büyük önem taşıyor.

Ödenek miktarı her yıl, Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı TÜFE oranına göre artırılıyor. 2009’dan bu yana SGK Yönetim Kurulu’nun aldığı karar gereği sistem bu şekilde işliyor. 2023 yılında 520 TL olan ödenek, 2024 yılında 857 TL’ye çıkarılmıştı. TÜFE oranı 2024 için %44,38 olarak açıklandığından, 2025 yılı için ödenek tutarı 1.238 TL olarak belirlendi. Burada kuruşlar yukarı yuvarlanarak liraya tamamlanıyor.

Elbette ki 1.238 TL tek başına bir annenin doğum sonrası ihtiyaçlarını karşılamaya yetmez. Ancak işten uzak kalmak zorunda kalan kadın için bu destek, hem sembolik hem de maddi açıdan anlamlıdır. Çünkü emzirme ödeneği sadece bir para değil, aynı zamanda sosyal devletin anneliğe ve aile kurumuna verdiği değerin göstergesidir. Bununla birlikte, günümüz ekonomik koşullarında bu tutarın daha yüksek olması gerektiği açıktır. Çocuğun beslenmesinden annenin sağlığına kadar birçok masraf düşünüldüğünde, ödeneğin artırılması hem hakkaniyetli hem de toplumsal fayda açısından zorunlu hale gelmiştir.

Çalışan annelerin yükünü bir nebze olsun hafifleten bu ödeme, çoğu zaman yeterince duyurulmadığı için hak kayıplarına neden oluyor. Oysa bu desteği almak için tek yapılması gereken şey, şartlar sağlanıyorsa SGK’ya başvurmak. Yeni doğan bir bebeğin sevinci, devletin sunduğu küçük bir katkıyla daha da büyüyebilir.

SORU: Mehmet Akif, doğum borçlanması yapmak istiyorum. Ancak borçlanma yapabilmem için son sigorta primin ödendiği Sosyal Güvenlik Merkezine müracaat etmem gerekiyormuş. Ben ise farklı bir ilde yaşıyorum. Borçlanma nasıl yapmalıyım. Gülşen Hanım/İzmir

CEVAP: Nurşen Hanım, doğum borçlanmasını son çalışmanızın bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Merkezine yapmalısınız. Eğer size o merkez uzak ise borçlanma başvurusunu e-devlet sistemi üzerinden kolaylıkla yapabilirsiniz veyahut SGK’nın resmi internet sitesinden borçlanma talep formunu indirerek doldurmalı ve son çalışmanızın olduğu SGM’ne PTT iadeli taahhütlü veya PTT kargo ile göndermelisiniz.