Çatal, kaşık ve bıçakların üzerindeki numaraların sırrı ne? Zamanla böbrek ve karaciğere zarar veriyor, kansere zemin hazırlıyor

Şimdi mutfaktaki çekmecenizden bir çatal ya da kaşık çıkarın ve arkasında yazan numaralara bir bakın. Büyük ihtimalle ilk defa bu numaraları göreceksiniz ve ne anlama geldiğine dair en ufak bir bilginiz yok.

Sosyal medyada son günlerde karşımıza çıkan videolarda bu numaralara dikkat çeken bazı uzmanlar var ve bu rakamların sağlığımıza etkilerine dair uyarılarda bulunuyor.

Peki, bu numaralar tam olarak neyi ifade ediyor?
Mutfak eşyalarında kullanılan nikel ve krom insan vücudu için zararlı bir metal mi?
Sağlığımızı nasıl etkiliyor?
Hangi numaraları tercih etmeliyiz?
Fazla nikel maruziyeti kendini nasıl gösterir?
Çeliklere göre tahta mutfak gereçleri daha mı sağlıklı bir alternatif?

İç Hastalıkları Uzman Dr. Aytaç Karadağ ile konuştuk.

BU SAYILAR ÇELİĞİN İÇ YAPISINA DAİR BİR ŞİFRE GİBİ

Çatak kaşık gibi mutfak aletlerinde yazan bu numaralar tam olarak neyi ifade ediyor?

Karadağ, çoğu kişinin fark etmediği, fark etse dahi çok dikkatini çekmediği paslanmaz çelik ürünlerin üzerinde buluna 18/10, 18/8 gibi ifadelerin aslında çeliğin iç yapısına dair bir şifre gibi olduğunu söyledi ve bu sayıların anlamlarına dair şu açıklamalarda bulundu:

“Burada ilk sayı, yani 18, çeliğin içeriğindeki krom oranını; ikinci sayı ise nikel oranını gösteriyor. Yani 18/10 yazıyorsa bu, üründe yüzde 18 krom, yüzde 10 nikel olduğu anlamına gelir. Krom, çeliğin paslanmasını önler, nikel ise ona hem parlaklık hem de ekstra bir direnç katar. Hem sağlık hem de uzun ömürlü ve hijyenik kullanım için bu oranlar önemlidir. Eğer elinizde hiç böyle bir ibare yoksa ya da hangi alaşımdan olduğunu bilmiyorsanız, o üründen biraz şüphe etmekte fayda var.”

VÜCUDUMUZA GEÇEN MİKTAR ÖNEMLİ

Nikel ve krom insan vücudu için zararlı bir metal mi? Hangi numaralı yazanları tercih etmeliyiz? Tüketicilerin hangi numaralara dikkat etmesi gerekiyor?

Bunun çok haklı bir kaygı olduğunun altını çizen Karadağ, nikel ve kromun vücudumuz için hayati değil; fazla olduğu zaman da toksik olabileceğini ifade etti ama burada önemli olanın, kaşık çataldan yemeğe ve oradan da vücudumuza geçen miktar olduğunu hatırlattı.

KALİTESİZ ÜRÜNLERDE MANGAN, BAKIR VEYA DEMİR GİBİ METALLER KULLANILIYOR

“Kaliteli paslanmaz çelikte, özellikle 18/10 ya da 18/8 oranlı olanlarda, bu çözünme son derece düşük. Ancak nikel alerjisi olan bireylerde hassasiyet ve ileri düzey temaslarda ciltte reaksiyonlar gözlenebiliyor.” diyen Karadağ, bunun dışında kalitesiz ürünlerde, fiyatı düşürmek için mangan, bakır veya demir gibi metalleri de krom ve nikel yerine eklenebileceğini, bunun da hem çeliğin doğasını değiştirdiğini hem de sağlığımızı riske attığını sözlerine ekledi.

VÜCUTTA BİRİKEREK BÖBREK VE KARACİĞERE ZARAR VERİYOR

Özellikle kurşun veya kadmiyum gibi toksik metallerin kullanıldığı vakaların geçmişte yaşandığını, bunların vücutta birikerek böbrek, karaciğer ve hatta sinir sistemine zarar verebilirler.

Tüketicilere tavsiyem; 18/10 ya da 18/8 gibi oranlar belirtilmiş, üreticisi ve markası belli ürünleri tercih etmeleri. Ayrıca “304 kalite” ya da “316 kalite” gibi klasifikasyonlar da güvenliğin göstergesidir. Nikel alerjiniz varsa 18/0 numaralı, yani nikel içermeyen çelikleri de tercih edebilirsiniz. Ama genel olarak menşei belirsiz, üzerinde numara yazmayan, ucuzluk vaadiyle satılan ürünlerden uzak durmak gerekiyor.

AĞIR METALLER VÜCUTTA YAVAŞ YAVAŞ BİRİKİYOR

Gıda ile temas eden mutfak eşyalarındaki kimyasalların insan sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkileri nelerdir?

“Uzun vadede, özellikle ucuz ve standart dışı üretilmiş mutfak gereçlerinden çözünen zararlı metaller vücudumuzda birikme eğilimi gösteriyor.” diyen Karadağ, yani bugün bir şey hissetmeyebilirsiniz, ama yıllar içinde yavaş yavaş böbreklerde, karaciğerde, kemiklerde veya bağışıklık sisteminde ciddi sorunlara yol açabileceklerini, özellikle ağır metallerin bazılarının kansere, demans gibi hafıza kayıplarına, hatta gelişim çağındaki çocuklarda öğrenme bozukluklarına, son yıllarda sıkça karşımıza çıkan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna (DEHB) kadar gidebileceği konusunda herkesi uyardı.

Üstelik tahta, plastik ya da seramik gibi diğer malzemelerde de uygun olmayan boyalar veya kimyasallar kullanılmışsa benzer risklerin söz konusunu olduğunu hatırlatan Karadağ, bu nedenle, kısa vadede görünür bir zarar olmasa da, uzun vadede sağlığımıza yatırım yaptığımızı unutmamamız gerektiğinin altını çizdi.

Fazla nikel maruziyeti kendini nasıl gösterir?

Bu sorumuza Dr. Aytaç Karadağ şöyle yanıt verdi:

“En tipik ve hemen ortaya çıkan bulgu ciltte alerji, özellikle kontakt dermatit dediğimiz tablo. Mesela kaşığı kullandıktan sonra ellerinizde kızarıklık, kabarıklık, kaşıntı gibi rahatsızlıklar görebilirsiniz. Daha hassas bireylerde ağızda ya da dilde de benzer reaksiyonlar oluşabilir. Uzun dönemde, vücutta biriken nikel bulantı, baş ağrısı, halsizlik gibi genel şikayetler de yapabilir ama genellikle ilk belirti ciltteki hassasiyetle başlar.”

KANSERE ZEMİN HAZIRLAYABİLİR

Fazla nikele maruz kalmak hangi sağlık sorunlarına yol açıyor?

Fazla nikelin öncelikli olarak ciltte kaşıntı, döküntü, ağızda yara gibi alerjik reaksiyonlara sebep olacağını ama uzun süreli ve yüksek miktarda alındığında böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını bozabileceğini, bağışıklık sistemini zayıflatabileceğini, bazı durumlarda kansere zemin hazırlayabildiğine değinen Karadağ, diğer olası rahatsızlıkları şöyle sıraladı:

“Astım hastalığı veya solunum problemi olanlarda şikayetleri tetikleyebilir. Özellikle çocuklar ve hassas bireyler daha dikkatli olmalı. Bazen de uzun süreli maruziyet bağışıklık sistemimizin alert hale gelmesine ve kendi vücudumuza saldırmasına ve de bu bağlamda otoimmün hastalıklara neden olabiliyor.”

DİLİN ÜZERİNDEKİ DOKUDA İNCELME NEDENİYLE YARIKLAR OLUŞABİLİR

Nikel maruziyetinden dilde yarıklar nasıl oluşuyor?

Dildeki yarıklar ya da çatlaklar (fissürlü dil) çoğu zaman doğuştan olur ama bazen de alerjik ya da kimyasal irritasyon sonrası ortaya çıkabilir. Nikel gibi metallerin ağız mukozasında hassasiyet veya alerjik reaksiyon başlatabileceğini, bunun da dilin üzerindeki dokuda incelme, yarık ya da ağrıya yol açabileceğini söyledi ve ekledi:

“Dilde yanma, batma, hassasiyet ve aft gibi yaraların oluşmasına da sebep olabiliyor. Özellikle metal protez kullanan, sık sık nikel içeren kaşık çatal kullanan hassas bireylerde bu tür tabloya rastladığımız oluyor. Böyle bir durum varsa, nikel içermeyen gereçlere yönelmek ve mutlaka bir diş hekimi veya dermatoloğa danışmak gerekir.”

TAHTA KAŞIKLAR DAHA MI SAĞLIKLI?

Eski tahta kaşıklarla yemek yenirdi. Çeliklere göre tahta kaşıklar daha sağlıklı bir alternatif mi?

Karadağ, “Aslında büyüklerimizin kullandığı tahta kaşıklar kimyasal salınım yapmadığı için bir bakıma sağlıklı gibi görünüyor fakat tahta, gözenekli bir madde olduğu ve zamanla çatladığı için, bakteri ve mantar tutma ihtimali artıyor.” sözleri ile tahta kaşıkların hijyen açısından biraz daha fazla dikkat gerektirdiğini söyledi.

KARARMIŞ VE ÇATLAMIŞ TAHTA KAŞIKLARA DİKKAT

Özellikle uzun süre kullanılmış, kararmış ya da çatlamış tahta kaşıkların zararlı mikroorganizmaları bünyesinde barındırabileceğini, çelik malzemeden yapılmış çatal kaşığın eğer kaliteli ve standartlara uygun yapılmışsa hem mikroorganizmanın tutunmasına izin vermediğini hem de kolay temizlenebildiğini belirten Karadağ, sonuç olarak, her iki ürünün de doğru şartlarda kullanıldığında güvenli olabildiğini ancak her malzemenin kendine has avantaj ve dezavantajlarının olduğunun unutulmaması gerektiğini ifade etti.

Tahta kaşıklar daha doğal ama hijyenik tutmak zor; çelikler ise daha pratik ve uzun ömürlü ama kaliteli, güvenilir olmasına dikkat edilmeli.