Cezalar artarsa çocuklar suça sürüklenmez: Dünyadaki örnek uygulamalar nasıl?

İstanbul, Kadıköy'de 14 yaşındaki Mattia Ahmet Minguzzi'nin 15 yaşındaki B.B. tarafından öldürülmesi sonrası gözler gençlerin saldırganlığına çevrildi. Geçen haftalarda Ankara'da yaşayan 22 yaşındaki Hakan Çakır'ın Taha Z. (14) ve Samet Z. (17) kardeşler ile yol verme meselesi yüzünden tartışması sonucu öldürüldü. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, yaşanan son olaydan sonra Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) değişiklik sinyali verdi. SABAH, İstanbul 2 Nolu Barosu Başkanı Yasin Şamlı ve TÜRKAD Başkan Yardımcısı Hadi Dündar'a suça sürüklenen çocuklar hakkında düzenlemeye dair görüşlerini aldı.

Suç işleyen çocukların cezai sorumluğu ve indirimi oranları hakkında bilgiler aktaran İstanbul 2 Nolu Barosu Başkanı Yasin Şamlı, "Ceza hukukunun en kadim tartışma konularından biri, "suçta ve cezada denklik" meselesidir. Hangi suça hangi cezanın verilmesi hâlinde adaletin sağlanmış olacağı sorusu, yüzyıllardır hukukçuların üzerinde düşündüğü temel problemlerden biridir. Mukayeseli hukuk açısından bakıldığında oldukça farklı uygulamaların mevcut olduğu görülmektedir. Öyle ki, bazı ceza kanunlarının içerdiği hükümler, bizzat bu kanunların meşruiyetini tartışmaya açacak niteliktedir. Ne var ki, suçta ve cezada denklik meselesine çocuklar açısından bakıldığında sorun daha da karmaşık bir hâl almaktadır. Zira zaten tartışmalı olan bu konuya, bir de çocuğun özel durumu eklenmiş olmaktadır. Bu noktada temel soru şudur: Çocuğun cezai sorumluluğu nasıl düzenlenecektir? Başka bir ifadeyle, suç işleyen bir çocuğun cezası yetişkine oranla ne kadar indirilirse adalet sağlanmış olur?" diyerek soruya yanıt verdi.

TÜRKİYE'DE CEZALAR NASIL?

Türkiye, İngiltere, Almanya, İtalya, Fransa meri ceza kanunları ile İslam Hukuku'nun meseleyi nasıl düzenlediğine çok genel bir bakışla bakılırsa ne tür tespitler yapılacağını şu şekilde açıklayan Yasin Şamlı, ilk olarak Türkiye'deki ceza hukukuna değinerek şunları belirtti: "12 Yaş altı çocuk suç işlerse Ceza Yok – Güvenlik Tedbiri Uygulanabilir. 12-15 yaş Yaş arası çocuk suç işlerse İşlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan ve davranışları yönlendirme yeteneği gelişmeyen çocuklar12 yaş altındakiler çocuklar gibi değerlendirilir. İşlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayabilen ve davranışlarını yönlendirme yeteneği gelişmiş olanlar çocuklar: Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine 12-15 yıl arası hapis cezası ile cezalandırılır. Müebbet hapis yerine 9-11 yıl arası hapis cezası ile cezalandırılır. Diğer cezaların yarısı indirilir. (verilecek ceza 7 yıldan fazla olamaz.) 15-18 yaş arası çocuk suç işlerse Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine18-24 yıl arası hapis cezası ile cezalandırılır. Müebbet hapis cezası yerine 12-15 yıl hapis cezası ile cezalandırılır. Diğer Cezaların 1/3'i indirilir. (verilecek ceza 12 yılı geçemez.)"

Türk Ceza Kanunu 31. maddenin gerekçeleri hakkında açıklamalar yapan Yasin Şamlı, "Türk Ceza Kanunun yaşa göre çocukların ceza indirimine ilişkin madde gerekçesi şu şekilde özetlenebilir. Çocukların cezai sorumluluğu yaş gruplarına göre açıklanmaktadır. Kişinin fiziksel gelişimine paralel olarak toplumun değerlerini algılama ve davranışlarını irade ile yönlendirme yeteneğinin geliştiği vurgulanır. On iki yaşını doldurmamış çocukların ceza sorumluluğu bulunmamaktadır; bu durum, kusurluluğu mutlak olarak ortadan kaldıran bir sebep kabul edilmiştir. Bu yaş grubuna ceza verilmesi, cezaların amaçlarına aykırı olup psikolojik gelişimleri üzerinde olumsuz etkilere yol açacağından sadece koruyucu ve eğitici güvenlik tedbirlerine başvurulabilir. On iki yaşını doldurmuş ancak on beş yaşını tamamlamamış çocuklar ise işledikleri fiilin haksızlık olduğunu kavrayabilmekte, ancak iradelerine her zaman hâkim olamamaktadır. Bu nedenle ceza sorumlulukları, aile, sosyal ve ekonomik koşullar ile psikolojik ve eğitim durumlarını ortaya koyan uzman raporları doğrultusunda çocuk hâkimi tarafından belirlenir. Kusur yeteneği yoksa ceza verilmez, yalnızca güvenlik tedbirleri uygulanır; kusur yeteneği tespit edilirse indirilmiş ceza uygulanır. On beş yaşını doldurmuş ancak on sekiz yaşını tamamlamamış gençler ise davranışlarının hukuki sonuçlarını kavrayabilecek düzeyde olsalar da irade yetenekleri tam gelişmediği kabul edilir ve bu sebeple işledikleri suçlar bakımından daha hafif sorumlu tutulurlar." dedi.

İSLAM HUKUKUNDA ÇOCUK CEZALARI NASIL?

İslam Hukukunda Çocukların Cezai Sorumluluğu hakkında ayrıntı veren Şamlı, "7 yaşından küçük çocuklar suç işlerse fiillerinden dolayı cezai bir yaptırım uygulanmaz. Hiçbir ceza uygulanmaz. Tazmin gerekiyorsa veli/vasi sorumlu olur. 7- 15 Yaş arası çocuk suç işlerse Had, kısas, diyet gibi ağır cezalar uygulanmaz. Ta'zîr (eğitici/ıslah edici cezalar) uygulanır. Tedbir olarak da devlet gözetimi, uyarı yapılır. 15 yaş ve üzeri çocuk suç işlerse had, kısas, diyet, ta'zîr gibi tüm cezalar uygulanabilir." ifadelerini kullandı.

AVRUPA ÖRNEĞİNDE ÇOCUKLARA UYGULANAN CEZALAR NELER?

Mukayeseli hukuk açısından suça sürüklenen çocuklara verilen cezalara dair örnekler hakkında Şamlı şunlar belirtiliyor:

*ALMANYA: Almanya'da Yaşlara Göre Ceza Sorumluluğu: 14 Yaş altı çocuk suç işlerse Ceza Yok – Güvenlik Tedbiri Uygulanabilir. 14-17 Yaş arası çocuk suç işlerse En fazla 10 yıl hapis cezası verilebilir. Hâkim, failin kişiliğini ve gelişim durumunu dikkate alır. Fail–mağdur uzlaşması, sosyal kurslara katılım, gözetim altında tutulma gibi alternatif yaptırımlar uygulanabilir. 18 – 21 yaş arası genç yetişkinler suç işlerse Normalde yetişkin kabul edilseler de mahkeme "kişilik gelişimi hâlâ gençlik seviyesindeyse" genç ceza hukuku uygulayabilir. Amaç yine cezadan çok rehabilitasyondur. 14 Yaş altı çocuk suç işlerse Ceza Yok – Güvenlik Tedbiri Uygulanabilir. 14-17 Yaş arası çocuk suç işlerse en fazla 10 yıl hapis cezası verilebilir. Hâkim, failin kişiliğini ve gelişim durumunu dikkate alır. Fail–mağdur uzlaşması, sosyal kurslara katılım, gözetim altında tutulma gibi alternatif yaptırımlar uygulanabilir. 18 – 21 yaş arası genç yetişkinler suç işlerse normalde yetişkin kabul edilseler de mahkeme "kişilik gelişimi hâlâ gençlik seviyesindeyse" genç ceza hukuku uygulayabilir. Amaç yine cezadan çok rehabilitasyondur.

*İTALYA: İtalya'da Çocukların Cezai Sorumluluğu, 14 yaşından küçük çocuklar suç işlerse Cezai sorumlulukları yoktur. 14 yaşından küçük çocuklar suç işlerse cezai sorumlulukları yoktur. 14-18 yaş arası çocuk suç işlerse Müeyyide yarıya kadar indirilebilir.

*FRANSA: Fransa'da Çocukların Cezai Sorumluluğu 13 yaşından küçük çocuklar suç işlerse Temyiz kudreti aranır. Temyiz kudreti yoksa ceza verilmez, varsa sınırlı sorumluluk doğar. Genellikle ceza değil, koruma/rehabilitasyon tedbirleri uygulanır. 13-15 yaş arası çocuk suç işlerse Öncelik eğitim, gözetim, danışmanlık gibi tedbirlerde uygulanır; tedbirlere uymazsa hapis cezası verilebilir. Bu durumda yaş küçüklüğü indirimi uygulanır. Verilecek ceza yetişkinlere verilecek cezasının yarısından az olması gerekir. 16-18 Yaş arası çocuk suç işlerse 5 yıl üstü hapis cezası suçlar bakımından, çocuk indirimi ilkesi kural iken, Mayıs 2025'te yasa değişikliği ile istisna haline getirilmiş. Ancak bu durum anayasaya aykırı bulunmuştur.

*İNGİLTERE: İngiltere'de Çocukların Cezai Sorumluluğu: 10 yaşından küçük çocuklar suç işlerseler Cezai sorumlulukları yoktur. 10-17 yaş arası çocuk suç işlerse Amaç, çocuğun hem cezalandırılması hem de topluma kazandırılmasıdır. Cinayet, tecavüz, terör gibi ağır suçlarda yetişkin mahkemelerine çıkarılabilir. Gençlik Hapsi: Çok ağır suçlarda 10 yaşından itibaren uygulanabilir; çocuk "young offender institution" (gençlik cezaevi) denen özel yerlerde tutulur. Gençlik Rehabilitasyon Kararı: En yaygın uygulama. Çocuğun toplum hizmeti yapması, eğitim veya tedavi programlarına katılması zorunlu tutulur. 12–17 yaş arasında, ciddi suçlarda hapis cezası uygulanabilir. Çocuk gençlik cezaevine gönderilir; yarısı cezaevinde, yarısı toplum içinde denetimli serbestlik olarak çekilir."

MEVCUT DURUM NE?

TÜRKAD Başkan Yardımcısı Hadi Dündar'a suça sürüklenen çocuklar hakkında Türk Ceza Kanunu'nda ne gibi cezalar olduğuna değinerek, "5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 6/1-c maddesi uyarınca 18 yaşını doldurmamış kişi çocuktur. TCK yaş küçüklüğünü, ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan bir neden olarak kabul etmiştir. Bu kapsamda TCK'nın 31 maddesi uyarınca; 12-15 yaş arasında olup ta ceza sorumluluğunun var olduğu belirlenen çocuklar ile, 15 -18 yaş arasındaki çocuklara işledikleri fiile ilişkin ceza, yetişkinlere oranda indirimli olarak verilecektir. Fiili işlediği sırada on beş yaşını doldurmuş olup da on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında suç, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on sekiz yıldan yirmi dört yıla; TCK m.31/1). Suçu oluşturan fiili işlediği sırada henüz on iki yaşını bitirmemiş olan çocukların cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Matris Ahmet Minguzzi 14 yaşında yani kendisini kuramayacak bir yaşta ve ona yönelik gerçekleşen eylem için ön görüşen ceza ağırlaştırılmış müebbet, Sanılar 15 ve 16 yaşlarında. 15 yaşından küçük ise en fazla 12 yıl ceza verilebiliyor. Ağırlaştırılmış müebbet alırlarsa 30 yıl ceza evinde kalma durumu var." denildi.

"ÇOCUK İNDİRİMİNDE CEZA ARTARSA SUÇTA KULLANILMASININ ÖNENE GEÇİLEBİLİR"

Dündar sözlerini şöyle sürdürdü: "Müebbet alırlarsa 24 yıl hapiste kalma durumları söz konusu. 12-15 yaş arasındaki çocukların ceza evinde geçirdiği bir gün 3 gün olarak hesaplanır. 15-18 yaş arasındaki çocuğun ise ceza evinde geçirdiği 1 gün 2 gün olarak hesaplanır. Yani 24 yıl ceza alan biri 7-8 yıl içinde tahliye olur. Asli tıp kurumu yaş tesbiti yaptığında video kaydı, fotoğraf ve tahlilleri ile birlikte radyolojik görüntülerini saklaması gerekir, çünkü daha sonra dosyalarda itiraz konusu olabiliyor. Yeni düzenleme ile amaçlanan çocukların suçta kullanılmasının önüne geçmektir. Eğer yukarıdaki düzenlemeler değişime uğrayıp daha fazla ceza evinde zaman geçirme durumu söz konusu olursa, o zaman çocukların suçta kullanılmasının önüne geçilebilir, Bazı ülkelerde ailelerine de ceza verilme yoluna gidiyorlar ki aile çocuğa sahip çıksın ve çocuk suça sürüklenmemiş olsun. Bizim hukukumuzda suça sürüklenmiş çocuk denilmiş ki, çocukların mümkün mertebede ortamını hazırlayıp suçtan kurtulmasını sağlamaktır. Bundan dolayı da suça sürüklenmiş çocuk denilmiş, eğer çocuğun ortamı doğru düzgün hazırlanmış olursa suçtan kurtulma ya da suça buluşmama durumu olur."