Chikungunya ateşi yayılıyor! Tüm Ege ve Karadeniz sahili kırmızı alanda Küresel bir salgına dönüşür mü?

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Dalı'nda görevli Prof. Dr. Alper Şener, Türkiye’de henüz vaka görülmediğini ancak Aedes türünün artık ülkemizde yerleşik bir olduğunu ve bunun Türkiye’de viral hastalıklar için çok önemli bir değişim anlamına geldiğini söyledi.

Peki, Chikungunya virüsü nasıl bulaşıyor?

Kendimizi nasıl koruyabiliriz?

Normal bir sivrisinek ısırığından farklı mı tepki veriyor?

Chikungunya virüsüne karşı geliştirilen bir aşı var mı?

Küresel bir salgına dönüşür mü?

İşte 8 Soruda Chikungunya ateşi dosyası

Chikungunya bugün dünya genelinde yaygın olarak görülmektedir ve 119 ülkede bulaş bildirilmiştir. Hastalık ilk olarak 1950’lerde Afrika’da tanımlanmış, 2004’ten itibaren daha sık ve geniş çaplı salgınlar yaşanmıştır. Amerikakıtasında ilk yerel vaka 2013 yılında Karayipler’de tespit edilmiş ve o tarihten sonra birçok ülkede büyük salgınlar meydana gelmiştir. Afrika, Asya, Amerika, Pasifik Adaları ve Avrupa’nın bazı bölgelerinde hastalık halengörülmeye devam etmektedir.

HEM GECE HEM GÜNDÜZ ISIRIYOR

1- Aedes Aegypti türü sivrisineklerler diğer türlerden farklı mı?

Prof. Dr. Alper Şener: Bu virüs aslında Afrika -Asya- Latin kökenli bir virüs. Sivrisinekler ile bulaşıyor ama “Aedes Aegypti” adı verilen ama özel bir sivrisinek türü. Bu türün özelliği bunların şu anda Türkiye ve Avrupa için istilacı olmaları. Diğer sivrisineklerin aksine hem gece hem de gündüz ısırabilme özelliğine sahipler. Yerel olanlar daha çok gece ısırırlar.

Bu türün gövdesinde beyaz çizgiler var. Isırık yeri diğer sivrisinek türlerinden farklı olarak çok yoğun kaşıntı ve yaraya neden oluyor. Çok sessiz ve sinsi bir şekilde gündüz de ısırması ile diğer türlerden ayrılıyor.

Türkiye’de henüz vaka görülmediğini ancak yaz aylarında sivrisineklere karşı önlem alınması gerektiği vurgulayan Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Tevfik Özlü, tropikal ve subtropikal bölgelerde uzun süredir endemik olarak görülen virüsün, artık farklı sinek türleriyle de bulaşabildiğine dikkati çekerek, “Bu virüs sineğin ısırması ile insana ve hayvanlara geçerek hastalık yapabiliyor. Bu virüs romatizmaya, kas ve eklem ağrılarına, ateşe, deri döküntülerine, bazen de uzun sürebilen bir enfeksiyona yol açabiliyor. Ölümcüllük oranı da çok yüksek değildir” ifadelerini kullandı.

14 ÜLKEDEN 220 BİN CHİKUNGUNYA TANISI

2- Bu virüsle enfekte olan kişi başkalarına bulaştırabilir mi yoksa sadece sinek ısırığı ile mi bulaşıyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Vektör olmadan kişiden kişiye bulaş olmaz çünkü virüsün bulaşıcılık kazanma evresi sivrisinekten geçiyor. 2025 yılında şu ana kadar 14 ülkeden 220 bin Chikungunya tanısı, 80 ölüm gerçekleşti. Bu yüzden Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve ECDC (Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi) seyahat uyarısı yayınladı. Çünkü vaka çalışmalarına göre, virüs Avrupa’ya seyahat dönüşü sivrisinek girişi ile olmuş görünüyor. Zaten istilacı bir tür olduğu için yerleştiği yerde ve bölgede diğer sivrisinek larvalarını yiyor ve kalıcı oluyor.

İKİ BÜKLÜM YAPAN VİRÜS

Chikungunya, sivrisinekler aracılığıyla bulaşan ateşli bir hastalıktır. Hastalık adını Tanzanya’daki bir yerel dilden alır ve “İki büklüm yapan” anlamına gelir. Bu ifade, hastalık sırasında görülen şiddetli eklem ağrılarına
bağlı olarak hastaların kambur bir duruş sergilemesinden gelir.

 İKİ BÜKLÜM YAPAN VİRÜS

3- Chikungunya enfeksiyonu hangi klinik bulgularla ayırt edilebilir?

Prof. Dr. Alper Şener: Hastalık, yüksek ateş, kas ağrısı, kramplar, eklemlerde şişlik ve çok daha ağır tablolarda iç organ tutulumu, karaciğer özellikle ve beyin tutulması ile ölüm ile sonuçlanabiliyor. Yaygın döküntü de yapabiliyor ama asıl özelliği insanı iki büklüm yapan yoğun eklem- kas ağrısı…

KUTU

Enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldıktan sonra belirtiler genellikle 4–8 gün içinde ortaya çıkar, ancak bu süre 2 ila 12 gün arasında değişebilir. Hastalık çoğunlukla aniden başlayan yüksek ateşle başlar ve bu ateş
genellikle 2–3 gün sürer. En belirgin şikâyet ise şiddetli eklem ağrısıdır; bu ağrı bazı kişilerde haftalar, aylar hatta nadiren yıllarca devam edebilir. Baş ağrısı, kas ağrısı, yorgunluk, bulantı ve ciltte döküntü de sık görülen
diğer belirtiler arasındadır. Hastalık nadiren ölümle sonuçlanır, ancak şiddetli ağrı nedeniyle yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Çoğu hasta bir hafta içinde iyileşir; ancak bazı durumlarda göz, kalp veya sinir
sistemiyle ilgili komplikasyonlar gelişebilir.

Yenidoğanlar (doğum sırasında veya kısa süre sonra enfekte olanlar), 65 yaş ve üzerindeki kişiler ile hipertansiyon, diyabet veya kalp hastalığı olan bireyler daha ağır
hastalık riski taşır.

4- Tanı koymada hangi laboratuvar yöntemleri kullanılıyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Tanısında kanda virüs taraması yapılıyor. Erken dönemde PCR testi veya serolojik olarak bilinen antikor testi yapılıyor.

Chikungunya ateşini özellikle Dang ateşinden ayırt etmek gerekiyor çünkü birbiri ile epidemiyolojik açıdan aynıözelikler gösterse de tedavileri farklı yapılıyor.

Çin'in güneyindeki Guangdong eyaletinin Foşan kentinde, sivrisinek kaynaklı chikungunya virüsü vaka sayısı son 2 haftada 4 bin 14'e çıktı. Yetkililer, Foşan kentinde vaka sayısının son 2 haftada 4 bin 14'e ulaştığını
bildirdi.Dünya Sağlık Örgütüne göre, sivrisinek ısırığıyla bulaşan chikungunya virüsü, ateş ve eklem ağrısına neden oluyor. Nadiren ölümle sonuçlanan chikungunya vakalarında hastaların tedavisi için onaylı 2 aşı bulunuyor.

KAN BEYİN BARİYERİNİ GEÇİP BEYNE YERLEŞİYOR

5- Chikungunya virüsü normal bir sivrisinek ısırığından farklı mı reaksiyon veriyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Evet, çok farklı tepki veriyor. Virüs vücutta cilt ve damar yüzeyi hücrelerinde çoğalıyor ve kan dolaşımı ile yayılıyor. 2 yaş altında ve 65 yaş üstünde kan beyin bariyerini geçiriyor, beyne yerleşiyor, o yüzden bu yaşlarda ölümcül olabiliyor. İkinci aşamada fibroblast dediğimiz, bağ dokuda çoğalıyor ve kronik durum- eklem hasarı meydana geliyor. Diğer virüslerde böyle değişken klinik tablolar söz konusu değil.

BEYİN TUTULUMU EN KORKULAN TABLO

6- Ölüme neden olabilir mi?

Prof. Dr. Alper Şener: En korkulan tablo beyin tutulumu. Böyle bir tablo ölümle sonuçlanabiliyor ya da bir ciddi sağlık problemlerine neden olabiliyor. Bu virüsün özgül viral tedavisi yok. Salgınlardaki deneyime bakıldığında çocuklarda %16 ölümcül seyretmiş, %40’da sekel bırakmış.

65 yaş üstünde de aynı oranlar var. Genelde destek tedavisi uygulanıyor. Ödem var ise steroid tedavisi, nöbetgeçiriyor ise antiepileptik, antienflamatuvar uygulanmış ama çok yanıt yok.

Prof. Dr. Alper Şener: Larva döneminde yani marttan önce saha ilaçlaması yapılmalı

- Larva bölgeleri, özellikle su yatakları ilaçlanmalı.

-Bu tütün aktif olduğu haziran - Eylül arası dönemde sivrisinek ısırdığından kaçınmak gerekir.

- Sinek kovucu, cibinlik, sineklik gibi koruyucu önlemler alınmalı, saha ilaçlamaları, soğuk sisleme haftalık olarak uygulanmalı.

- Bizde ise genelde larva döneminde ilaçlama nerdeyse hiç yapılmıyor. Aktif dönemde de sıcak sisleme (mazot ile olan) yapılıyor. Bu yöntem etkili bir yöntem değil.

8. Chikungunya virüsüne karşı geliştirilen bir aşı var mı?

Prof. Dr. Alper Şener: İki aşı var. Birincisi canlı attenüe aşısı (IXCHIQ) 60 yaş üstüne yapılmıyor. 18 yaş üstüne lisanslı, salgında ve laboratuvar çalışanlarına, seyahat durumunda tek doz halinde uygulanıyor.

İkincisi virüs partikül aşısı (VIMKUNYA) 12 yaştan itibaren lisanslı bir şekilde seyahat edenlere, laboratuvarçalışanlarına ve salgın durumunda uygulanıyor.

KARADENİZ VE EGE SAHİLLERİ İSTİLA ALTINDA

9- Türkiye Aedes Aegypi tehdidi altında mı?

Prof. Dr. Alper Şener:  Ülkemiz sahil kesimleri, Karadeniz dahil aslında istila altında diyebiliriz. 

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) Haziran 2025'te yayınladığı son risk haritasında tüm Karadeniz ve Ege sahilleri kırmızı alanda yer alıyor. 

�