Cinsiyet değişikliği düzenlemesi Anayasa Mahkemesi gündeminde

Cinsiyet değişikliği ameliyatına ilişkin düzenlemeleri içeren Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesi, Anayasa Mahkemesi gündemine taşındı. Antalya 13. Asliye Hukuk Mahkemesi, eşcinsel bir kadının cinsiyet değişikliği talebiyle ilgili açtığı davada, uygulama konusu olan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin iptaline karar verilmesi istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne itiraz yoluyla başvurdu.

Alınan bilgiye göre, Antalya'da bir kadın, "transseksüel yapıda olduğunu, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından elzem olduğunu, atanmış cinsiyeti kadın olmasına rağmen cinsel kimliğinin erkek olduğunu, görüşünün de erkek cinsiyetine ait olduğunu, sosyal ve iş hayatında bunun sonuçları ile karşılaştığını" belirterek, cinsiyet değişikliği ameliyatına izin verilmesini talep etti.

Kadının açtığı davaya bakan Antalya 13. Asliye Hukuk Mahkemesi, talebi değerlendirmeden önce ara karar kurarak, davada uygulama konusu olan "cinsiyet değişikliği" maddesini düzenleyen Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne başvuru yaptı.

Başvuruda, "Kanun maddesinin, bu yönüyle kadın ve erkek arasındaki farklılığın temelini oluşturan (Y) kromozomunu ve onun cinsiyete dayalı etkilerini ihmal ettiği, kendisinde Y kromozomu bulunmayan bir kişinin erkeklerden sayılabileceği, Y kromozomu bulunan bir kişinin de kadınlardan sayılabileceği gibi bir sonucun meydana geldiği savunularak, bu durumun toplumsal düzen içinde sorun teşkil edeceği" öne sürüldü.

Mahkeme, Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı itiraz başvurusunda, düzenlemenin bu nedenlerle Anayasa’nın "kanun önünde eşitlik" ilkesini düzenleyen 10. maddesi ile "çalışma şartları"nı düzenleyen 50. maddesine aykırı olduğunu iddia etti.

Anayasa'nın 50. maddesi, "Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar" hükümlerini içeriyor.

Anayasa Mahkemesi, başvurunun ilk incelemesini tamamladı, başvuruda bir eksik tespit etmedi.

Ancak Türk Medeni Kanunu‘nun 40. maddesinin 2. fıkrasındaki, "cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması halinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verileceği" şeklindeki düzenlemenin iptal istemini oy çokluğuyla daha önce reddettiği için iptal istemi, aynı maddenin 1. fıkrası yönünden esastan görüşülecek. Yüksek Mahkeme, bu fıkra yönünden iptal istemini daha sonra belirlenecek bir günde esastan görüşerek karara bağlanacak.

Türk Medeni Kanunu'nun 40. maddesi birinci fıkrası, "Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir. Ancak iznin verilebilmesi için, istem sahibinin 18 yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu, bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmî sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şarttır" hükmünü içeriyor.

Cinsiyet değişikliğine ilişkin düzenleme içeren kanun maddesi, daha önce de Ankara 4. Asliye Hukuk Mahkemesi ve Edirne 1. Asliye Hukuk Mahkemesince Anayasa Mahkemesi gündemine getirilmişti.

Ankara 4. Asliye Hukuk Mahkemesi, bir eşcinselin açtığı davada uygulama konusu olan, Türk Medeni Kanunu'nun 40. maddesinin 2. fıkrasının Anayasa'ya aykırı olduğundan iptaline karar verilmesini istemiş, Yüksek Mahkeme, 2. fıkradaki, "cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması halinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verileceği" şeklindeki düzenlemenin iptal istemini oy çokluğuyla reddetmişti.

Bu konuda Edirne 1. Asliye Hukuk Mahkemesince yapılan başka başvuruda ise Anayasa Mahkemesi, Türk Medeni Kanunu'nun 40. maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan "…ve üreme yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunduğunu…" ibaresinin iptaline karar vermişti.

Anayasa Mahkemesi'nin bu başvurularla ilgili gerekçelerinde şu tespitler yer almıştı:

"Transseksüel yapıda olan kişiler, sahip oldukları biyolojik cinsiyetten farklı olarak kendilerini karşı cinsten hissetmekte olup bu kişiler doğuştan üreme yeteneğinden yoksun olabilecekleri gibi üreme yeteneğine sahip de olabilirler. Doğumdan itibaren üreme yeteneği bulunmayan veya sonradan üreme yeteneğini sürekli biçimde kaybeden transseksüel kişilerin kanunun 40. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen diğer koşulları da taşımaları halinde mahkemeden cinsiyet değişikliği izni almak suretiyle cinsiyetlerini değiştirmeleri mümkündür. Üreme yeteneğine sahip transseksüel kişilerin cinsiyet değişikliğine mahkemece izin verilebilmesi ise diğer koşulların yanı sıra üreme yeteneğinden sürekli yoksun olmalarına bağlı olduğundan bu kişilerin cinsiyet değiştirebilmesi, bu amaçla kendilerine tıbbî bir müdahalede bulunulmasını zorunlu kılmaktadır."