Deniz buzunun erimesi yaşamı nasıl tehdit ediyor? Sözcü Gazetesi

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, okyanusların karşı karşıya kaldığı zorluklara konusunda toplumlara farkındalık kazandırılması amacıyla 2008'de aldığı kararla 8 Haziran'ı "Dünya Okyanus Günü" kabul etti.

Her yıl farklı bir temanın işlendiği Dünya Okyanus Günü'nün bu yılki teması "HARİKA: Bizi Ayakta Tutanı Ayakta Tutmak" (WONDER: Sustaining What Sustains Us) olarak belirlendi.

Nature Communications bilim dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, küresel ısınma nedeniyle kutup bölgelerinde deniz buzundaki kayıp, okyanusa giren ışık miktarını artırmakla kalmıyor, suyunun renginde de değişimlere neden oluyor.

Deniz buzu kaybının su altı ışık ortamını nasıl değiştirdiğini inceleyen araştırmacılar, bunun buz yosunu ve fitoplankton gibi fotosentetik organizmalar üzerinde belli etkiler oluşturduğunu tespit etti.

Buna göre deniz buzu, gelen ışığı güçlü şekilde dağıtıp büyük çoğunluğunu yansıtırken yalnızca küçük bir kısmının suya nüfuz etmesine izin veriyor. Buna karşılık deniz suyu, kırmızı ve yeşil ışığı emerken mavi ışık, suyun derinliklerine ulaşıyor ve böylece okyanusa mavi rengini veren optik olay ortaya çıkıyor.

Deniz buzu eridiğinde su altındaki ışık ortamı, geniş renk spektrumundan mavi ağırlıklı daha dar spektruma kayıyor ve bu spektral değişim, fotosentez açısından son derece önemli sonuçlar doğuruyor.

Çalışmanın başyazarı Monika Soja-Wozniak, "Deniz buzunun altında yaşayan alglerin fotosentetik pigmentleri, buz ve kardan geçen az miktardaki ışıkta bulunan geniş renk yelpazesini en iyi şekilde kullanacak şekilde adapte olmuştur. Buz eridiğinde bu organizmalar, kendilerini aniden mavi ağırlıklı ortamda bulurlar ve bu da pigmentler açısından daha az uygun ortam yaratır" dedi.

İklim değişikliğinin kutup bölgeleri üzerinde oluşturduğu baskıya ilişkin sorularını yanıtlayan İzmir Bakırçay Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Coğrafya Bölümü Başkanı Prof. Dr. Şermin Tağıl, küresel sıcaklıklarda yaşanan artışın kutup ve dağlık bölgelerdeki buzulların hızla erimesine yol açan en önemli etkenlerden olduğunu söyledi.

Buzulların, sadece donmuş su kütleleri değil gezegenin doğal soğutucuları olarak görev yapan ve iklimin dengesini sağlayan beyaz örtüler olduğunu belirten Tağıl, güneş ışığını geri yansıtarak yeryüzünün aşırı ısınmasını engelleyen buzulların erimeye başlamasıyla alttaki koyu renkli yüzeylerin ortaya çıktığını, bu yüzeylerin de ısıyı buzullara kıyasla daha fazla emerek sıcaklık artışını tetikleyen döngü başlattığını kaydetti.

Deniz buzlarının, ışığı zengin ve beyaz spektrum halinde suya aktardığını, bunun içinde kırmızı, yeşil ve mavi ışık gibi görünür ışık tayfındaki birçok rengin bulunduğunu vurgulayan Tağıl, buna karşın suyun yalnızca mavi ışığın derinlere ulaşmasına izin verdiğine dikkati çekti.

Tağıl, kırmızı ve diğer dalga boylarının hızla soğurulmasının, su altındaki ekolojik dengeyi ve fiziksel süreçleri doğrudan etkilediğini, ışık kalitesindeki bu değişimin fotosentez yapan organizmaların tür kompozisyonunu ve besin zincirinin temelini oluşturan planktonların dağılımını önemli ölçüde değiştirebildiğini anlattı.

Tağıl, şöyle devam etti:

"Deniz buzlarındaki erime, okyanus suyunun renginde köklü değişimlere yol açıyor. Bu değişim, kutup denizlerinde yaşamın temel yapıtaşı olan mikroskobik alglerin yaşam koşullarını doğrudan etkileyen bir durumdur. Önceden geniş spektrumlu ışıkta fotosentez yapan algler, artık sadece mavi ışığa adapte olmak zorunda kalan organizmalar haline gelmektedir. Bu durum, bölgedeki biyolojik çeşitlilik ve ekosistem işleyişini kökten değiştiren bir etkidir ki dahası, alglerin karbon tutma kapasitesinin azalması, küresel iklim üzerinde geri dönüşü zor, zincirleme etkiler yaratan önemli bir tehdittir."

Buzulların erimesini tamamen durdurmanın mümkün olmadığını ifade eden Tağıl, olumsuz etkileri azaltmanın en etkili yolunun atmosferdeki sera gazı miktarını hızlı şekilde düşürmekten geçtiğine dikkati çekti.

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Yabanlı, Grönland ve Antarktika'daki buz tabakalarının hızla eridiğini, bu erimenin buzul ekosistemde yaşayan kutup ayısı, penguen ve fok gibi canlıların yaşam alanlarının daralması anlamına geldiğini söyledi.

Bir yüzeyin güneş ışığını yansıtma oranına "albedo" adının verildiğini, kar ve buz alanlarının yüksek albedo özelliği sergileyerek güneş ışığının yüzde 80'inden fazlasını yansıttığını dile getiren Yabanlı, "Beyaz renkli buz tabakaları eridiğinde ortaya çıkan okyanus yüzeyi, daha fazla güneş ışığını soğurur yani okyanusa giren ışık miktarı artış gösterir. Bu durumda okyanus suyunda sıcaklık artışı kaçınılmazdır. Okyanusta meydana gelen sıcaklık artışı ise daha fazla buz tabakasının erimesine yol açar" şeklinde konuştu.

Okyanusların daha fazla güneş ışığını soğurmasıyla fotosentetik organizmalar olan fitoplanktonların sayısında özellikle kutup yazında çoğalma görülebileceğini anlatan Yabanlı, erimenin hızlı olduğu senaryoda okyanusa karışan tatlı suların okyanus karışımını bozabileceğini dile getirdi.

Fitoplankton gelişimi için sadece ışık değil azot, fosfor ve silikat gibi besin maddelerine de ihtiyaç duyulduğuna işaret eden Yabanlı, okyanus karışımının bozulması halinde besin maddelerinin yüzeye ulaşamayacağını, bu durumun da fitoplanktonlar için olumsuz sonuçlara neden olabileceğini vurguladı.

Yabanlı, birincil üretimi sağlayan fitoplanktonların besin piramidinin tabanını oluşturduğunu, fitoplankton gelişimindeki olumsuzlukların okyanus ekosistemlerinde zincirleme etkiyle zooplankton, balıklar, deniz kuşları ve memelileri de etkileyebileceği uyarısında bulundu.