Doğum kontrolünde devrim! İlk hormonsuz doğum kontrol ilacı yolda! Hayatımızda ne değişecek?

ABD’deki Minnesota Üniversitesi, ‘Türünün ilk örneği olan hormonsuz ve ağız yoluyla alınabilen bu erkek doğum kontrol hapı, sperm üretimini durdurarak doğum kontrolü sağlıyor.” şeklinde tanıtıldı.
Çalışmanın sorumlu yazarı ve ilaç molekülünün geliştirildiği Eczacılık Fakültesi'nde profesör olan Gunda Georg, "Güvenli ve etkili bir erkek doğum kontrol hapı, çiftlere doğum kontrolü konusunda daha fazla seçenek sunacak. Aile planlaması sorumluluğunun daha adil bir şekilde paylaşılmasına olanak tanıyacak ve erkeklere üreme özerkliği sağlayacak." dedi.

FDA, 20'den fazla farklı doğum kontrol yöntemini onaylamış olsa da, erkeklerin doğum kontrolü için kullanabileceği yalnızca iki yöntem bulunuyor. Prezervatif ve vazektomi operasyonu.

Araştırmacılar, ilacın erkek farelerde sperm üretimini durdurduğunu ve dört haftalık kullanım sonucunda gebeliği önlemede yüzde 99 etkili olduğunu tespit etti.

Peki, bu ilaç ne zaman kullanımda olacak?
Olası yan etkileri nelerdir?
Bu ilaç yüzde yüz koruma sağlar mı?
Doğurganlık üzerinde nasıl bir etkisi var?
İlaç testosteron veya libidoyu nasıl etkiliyor?
İlacı bıraktıktan ne kadar süre sonra çocuk sahibi olunabilir?
Bu ilacın kadın doğum kontrol ilaçlarına göre avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi Üroloji Kliniği’nden Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya ile konuştuk.

Öncelikle bu ilaç ne zaman kullanımda olacak?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Erkekler için geliştirilen şu an deneysel aşamada olan bu ilaç hormon içeriği olmayan bir doğum kontrol ilacıdır.

İlacın, henüz klinik öncesi hayvan deneyleri tamamlandı. Güvenlik ve etkinlik çalışmalarının tamamlanması birkaç yıl sürebilir. FDA onayı alması için Faz 1, 2 ve 3 klinik çalışmaları başarıyla geçmesi gerekir. Tahminen 2027-2029 yılları arasında kullanıma girebilecektir. Yaklaşık 2 hafta önce yayınlanan bir çalışmada Faz 1A klinik çalışma sonuçları paylaşıldı.

İlacın olası yan etkileri nelerdir?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Fare ve maymunlar üzerindeki çalışmalarda şimdiye kadar bildirilen ciddi bir yan etki yok. Ancak insanlar üzerinde test edilmediği için karaciğer fonksiyonları, libido, duygu durum ve hormonal denge üzerindeki olası etkileri kestirmek biraz güç.

Son dönemde yayınlanan Faz 1A klinik çalışma sonuçlarıyla 180 mg tek doz kullanılan bu ilacın kalp atım hızı, hormonlar, inflamatuvar biyomarkerlar, cinsel istek ve duygu durum üzerinde etki göstermediğini bildirildi.

Bu ilaç yüzde yüz koruma sağlar mı?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Uygun yöntemle gerçekleştirilmiş cerrahi vazektomi operasyonu hariç %100 etkili bir erkek doğum kontrol yöntemi maalesef mevcut değildir. Bahsi geçen ilaç, hayvan çalışmalarında %99’un üzerinde başarı göstermiştir. İnsanlarda kullanılmaya başlanmasıyla birlikte etkinlik oranının yaklaşık %95-98 arasında olması öngörülüyor.

Peki, doğurganlık üzerinde etkisi nedir?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya:

İlacın etkisi geçici ve geri dönüşümlüdür. Hayvan deneylerinde kullanımı bırakıldıktan 4-6 hafta sonra sperm üretiminin tekrar başladığı gözlemlenmiştir. İnsanlarda bu süre muhtemelen 2-3 ay kadar sürebilir. Kalıcı doğurganlık kaybına yol açmamaktadır.

İlaç testosteron ve libidoyu nasıl etkiliyor?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: İlaç hormonlar üzerinden etki etmediğinden, hayvan deneylerinde testosteron seviyelerinde düşüş gözlemlenmedi. İlaç doğrudan sperm üretimini etkilemiyor. Hormonal etkinlik göstermediğinden kas kitlesi, libido ve günlük aktiviteleri etkileme gibi durumlar söz konusu değildir.

Sperm üretimini durdurma mekanizması nasıl çalışıyor?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Bahsi geçen ilaç, retinoik asit reseptörü-alfa (RAR-α) antagonisti olarak etkinlik gösteriyor. Retinoik asit (A vitamini türevi) sperm üretimi için kritiktir. Bu ilacın bu reseptörü bloke etmesi, sperm üretimini durdurur ama testosteron üretimini etkilemez.

Hormonsuz olması erkek vücudunda yan etki riskini nasıl etkiliyor?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Hormonal etkinlik göstermemesi bu ilacın en büyük avantajıdır. Hormonal etkinlik göstermemesi nedeniyle, ruh hali ve günlük yaşamın olumsuz etkilenmesi, libido azalması, cilt değişiklikleri, meme büyümesi gibi istenmeyen etkiler görülmüyor.

İlacı bıraktıktan ne kadar süre sonra çocuk sahibi olunabilir?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Hayvan çalışmalarına göre ilacı bıraktıktan sonra 4-6 hafta içinde sperm üretimi normale dönmüştür. İnsanlar için bu sürecin 1 - 3 ay arası sürmesi tahmin edilmektedir.

Minnesota Üniversitesi’nin aktardığına göre ilacı bıraktıktan sonra her iki grupta da doğurganlık geri geldi.

Bu ilacın kadın doğum kontrol ilaçlarına göre avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Avantajları:

- Hormonsuz olması ve daha az sistemik yan etki göstermesi
- Geri dönüşümlü olması ve kullanımının bırakılması sonrası üretimin tekrar başlayabilmesi.
- Kadının yükünün paylaşılması,
- Erkeklerde doğurganlığın kontrol altına alınması imkanlarını sunmaktadır

Dezavantajları:

- Henüz uzun vadeli insan verilerinin bulunmaması.
- Kadınlar için uzun yıllardır elde edilen klinik veri ve ürün çeşitliliği olmasına karşın bu ilaç için tecrübenin kısıtlı olması,
- Erkeklerde doğurganlık potansiyelinin daha kompleks ve zor ölçülebilir olması
şeklinde sıralanabilir.

Bu ilacın uzun vadede erkek doğum kontrol yöntemlerine olan güveni artıracağını düşünüyor musunuz?

Doç. Dr. Selçuk Sarıkaya: Evet, bu ilaç insan çalışmalarında da başarılı olursa uzun vadede etkili, güvenli ve kullanımı kolay bir tercih sunacaktır. Toplumsal algıyı değiştirebilecek olması ve kadınların üzerindeki yükü azaltabilme potansiyeli oldukça önemli ve değerlidir.