Dünyada şiddet tırmanıyor: Çatışmalar 70 yılın zirvesinde Dış Haberler

Dünya, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemden bu yana görülmemiş bir 'çatışma' artışına tanıklık ediyor. 2024 yılı, son yetmiş yılın en yüksek sayıda devlet temelli silahlı çatışmasına sahne olarak bir rekora imza attı.

Oslo Barış Araştırmaları Enstitüsü'nün (PRIO) "Çatışma Eğilimleri: Küresel Genel Görünüm" raporuna göre, geçen yıl 36 ülkede toplam 61 çatışma kaydedildi. Oslo Barış Araştırmaları Enstitüsü (PRIO) Araştırma Direktörü Siri Aas Rustad, artan şiddet olaylarına ilişkin yaptığı değerlendirmede, "Bu sadece geçici bir artış değil, bu yapısal bir değişim. Bugün dünya, on yıl öncesine kıyasla çok daha şiddetli ve çok daha parçalanmış durumda" uyarısında bulundu.

Raporun temelini oluşturan Uppsala Çatışma Veri Programı (UCDP) verileri, 2024’te yaşanan çatışmalarda yaklaşık 129 bin kişinin hayatını kaybettiğini gösteriyor. Bu sayı, 2023’teki yıkıcı bilanço ile aynı seviyede olsa da, son 30 yıl ortalamasının çok üzerinde. 2024, Soğuk Savaş'ın bitiminden bu yana 'en kanlı' dördüncü yıl oldu.

Rapordan ana bulgular

2024 yılında 61 devlet temelli çatışma, 36 ülkede kaydedildi Bu 1946'dan beri en yüksek sayı. Yaklaşık 129 bin çatışma kaynaklı ölüm, 2021, 2022 ve 2023'ün ardından Soğuk Savaş sonrası dönemin en kanlı 4. yılı. Birden fazla çatışmanın aynı anda yaşandığı ülkelerin sayısı hızla arttı; 9 ülkede üç veya daha fazla çatışma görüldü. Devlet dışı çatışmalarda düşüş, ancak yüksek şiddet seviyesi 2024'te 74 devlet dışı çatışma kaydedildi; bu, 2023'teki 80'e kıyasla düşüş anlamına gelse de şiddet hala yüksek. 2024 11 ayrı çatışma yaşandı. Bu 11 çatışma arasında Burkina Faso, Etiyopya, İsrail (Hamas ve Hizbullah ile), Myanmar, Nijerya, Pakistan, Rusya ve Ukrayna, Somali, Sudan ve Suriye bulunuyor.

En Kanlı İki Cephe: Ukrayna ve Gazze

Geçen yıl sahada iki büyük savaş öne çıktı. Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik işgali yaklaşık 76 bin can aldı. İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırılarında ise raporun hazırlandığı dönemde 26 bin kişinin öldüğü tahmin ediliyordu. Ancak güncel verilere göre Gazze'de can kaybı 61 binin üzerine çıktı.

Bu iki savaş, 2024 tablosunun yalnızca bir bölümünü oluşturuyor. Afrika, 28 devlet temelli çatışma ile en fazla çatışmanın yaşandığı bölge oldu; bu rakam on yıl öncesinin neredeyse iki katı. Onu 17 çatışma ile Asya, 10 çatışma ile Orta Doğu, 3 çatışma ile Avrupa ve 2 çatışma ile Amerika kıtası izledi.

Dört Yılda Yüz Binlerce Ölüm

2022'den 2023'e çatışmalara bağlı ölümlerde keskin bir düşüş yaşansa da, 2021–2024 arası toplam yüz binlerce kişi hayatını kaybetti.

Bu artışın en önemli nedeni üç büyük çatışma oldu:

Etiyopya–Tigray savaşı: 2021–2022'de 288 binden fazla ölüm.

Rusya–Ukrayna savaşı: 2022–2024 arasında yaklaşık 250 bin ölüm.

İsrail–Gazze saldırıları: 2023–2024'te tahminen 50 bin ölüm (2025 itibarıyla 61 bini aşkın Filistinli hayatını kaybetti).

Sudan'da askeri hükümet ile rakip fraksiyonlar arasındaki kanlı çatışma ise 2024'te 5 binden fazla kişinin ölümüne yol açtı ve Afrika'daki en büyük insani kriz haline geldi.

Devlet Temelli Çatışmalar

2024'te, UCDP (Uppsala Çatışma Veri Programı) 1946'dan bu yana kaydedilen en yüksek sayıda devlet temelli çatışmayı raporladı. Çatışmalara bağlı ölümlerin seviyesi 2023 ile aynı kalsa da şiddetin boyutu endişe verici derecede yüksek. Nitekim 2024, yaklaşık 129 bin çatışma kaynaklı ölüm ile 1989'dan bu yana en şiddetli dördüncü yıl olarak kayda geçti.

Son sekiz yılın her birinde, yılda 50'den fazla devlet temelli çatışma kaydedildi ve bu sayı 2024'te 61'e çıkarak zirveye ulaştı.

Ne anlama geliyor?

Devlet temelli çatışma: Hükümet ve/veya toprak konusunda ihtilaf bulunan, taraflardan en az birinin devlet olduğu ve silahlı güç kullanımının bir takvim yılı içinde en az 25 çatışma kaynaklı ölüme yol açtığı durum.

Devlet dışı çatışma: Taraflarından hiçbirinin bir devlet olmadığı örgütlü gruplar arasında meydana gelen ve bir yıl içinde en az 25 çatışma kaynaklı ölüme yol açan silahlı güç kullanımı.

Tek taraflı şiddet: Bir devletin hükümeti ya da resmi olarak örgütlenmiş bir grup tarafından sivillere karşı uygulanan, en az 25 çatışma kaynaklı ölüme yol açan silahlı güç kullanımı.

2015'ten bu yana devlet temelli çatışmalardaki artışın bir kısmı, terör örgütü DEAŞ'ın Asya, Afrika ve Orta Doğu’da genişlemesine bağlanıyor. Birçok durumda DEAŞ, Nijerya'daki Boko Haram veya Filipinler'deki Mindanao çatışması gibi önceden var olan çatışmalara dahil oldu.

2022'den 2023'e çatışmalara bağlı ölümlerde keskin bir düşüş olmasına rağmen, son dört yıl Soğuk Savaş'ın bitiminden bu yana en şiddetli dönem oldu. 2021–2024 yılları arasında çatışmalarda toplamda yaklaşık 740 bin kişi hayatını kaybetti.

Bu artışın başlıca nedeni üç savaş oldu:

Etiyopya hükümeti ile Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) arasındaki savaş, 2021 ve 2022 yıllarında 288 binden fazla ölüme neden oldu. Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik devam eden saldırılarında 2022–2024 yılları arasında yaklaşık 250 bin kişi öldü. İsrail'in Gazze'ye yönelik acımasız saldırılarında 2023 ve 2024 yıllarında tahminen 50 bin kişi hayatını kaybetti. (Can kaybı 2025 yılında 61 binin üzerine çıktı)

Hem Ukrayna hem de Gazze'deki çatışmalar halen devam ediyor ve bu da 2025'in yarısını geride bıraktığımız bugünlerde şiddet seviyelerinin yüksek seyredeceğine işaret ediyor. (Elbette yarın ABD Başkanı Donald Trump ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Alaska'da gerçekleştireceği görüşmeden ateşkes sonucu çıkmazsa)

Ayrıca, askeri hükümetin rakip fraksiyonları arasındaki kanlı Sudan çatışması 2024'te sürdü ve 5 binden fazla kişinin ölümüne yol açarak Afrika'daki en büyük mevcut insani krizi tetikledi.

1960'lardan bu yana iç savaş en yaygın çatışma türü oldu. 2024'te dört devletler arası çatışma yaşandı; bu, 1987'den bu yana görülen en yüksek sayı. Bu kaygı verici eğilim 2025'te de devam etti; Bunlar Rusya–Ukrayna, İran–İsrail, Birleşik Krallık/ABD–Yemen ve Pakistan–Afganistan çatışmaları. 2025 Mayıs itibarıyla Hindistan ve Pakistan arasında Keşmir'de artan çatışmalar da bu endişe verici tabloya eklendi.

2024'TE 11 AYRI ÇATIŞMA

Çatışmaların sayısı 2014'te 13'e çıkarak (şiddetli çatışmaların yüzde 30'una yakın) zirve yaptı. 2018'den bu yana savaşların oranı düşmüştü; ancak bu eğilim 2022'de tersine döndü ve çatışma sayısı yeniden arttı. Bu artış 2024'te de devam ederek 11 ayrı çatışma yaşandı. Bu 11 çatışma arasında Burkina Faso, Etiyopya, İsrail (Hamas ve Hizbullah ile), Myanmar, Nijerya, Pakistan, Rusya ve Ukrayna, Somali, Sudan ve Suriye bulunuyor.

Devlet Dışı Çatışmalar ve Tek Taraflı Şiddet

2024'te 74 devlet dışı çatışma kaydedildi; bu, 2023'teki 80 devlet dışı çatışmadan daha küçük bir düşüş anlamına geliyor. Devlet dışı çatışmalara bağlı ölümler yaklaşık 17 bin 500 olarak kaydedildi. Amerika kıtası, yaklaşık 13 bin ölümle bu çatışmalarda en fazla can kaybının yaşandığı bölge oldu.

Tek taraflı şiddet olaylarında ise 2023'teki 10 bin 700 ölüm, 2024'te 14 bine yükseldi. Bu ölümlerin 10 bin 300'ü devlet dışı aktörler tarafından, 3 bin 400'ü ise devlet aktörleri tarafından gerçekleştirildi. 2024'te 14 hükümet, sivillere yönelik şiddetten sorumlu tutuldu.

*Habeirn görseli ShutterStock tarafından servis edilmiştir. Temsilidir.