Evini dönüştürene destek rehberi

ÜLKE genelinde yaklaşık 6 milyon konut riskli, 2 milyonu çok riskli. Uzmanların deprem riskine karşı uyarıda bulunduğu İstanbul’da ise riskli konut sayısı 1.5 milyon. Bunların 600 bini acil dönüşmeli.... İşte bu rakamlar, ülkede hem vatandaşın hem de kamunun önceliğinin kentsel dönüşüm olması gerektiğini ortaya koyuyor. Son olarak önceki gün Marmara Denizi’nde meydana gelen 5 büyüklüğündeki deprem büyük endişe yarattı. Çünkü milyonlarca kişi evine güvenmiyor... Peki riskli evlerde yaşamak istemeyenler dönüşüme evet derlerse devletten hangi destekleri alabilirler? İşte Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen desteklerin detayları....

BAKANLIK HİBE VERİYOR

İstanbul’da yaşayanlar için en avantajlı destek ‘Yarısı Bizden’ kampanyası. Kampanya kapsamında her bir konut için 875 bin TL hibe, 875 bin TL kredi ve 125 bin TL taşınma desteği veriliyor. Böylece her bir konut için 1 milyon 875 bin TL’lik finansman desteği sağlanmış oluyor. Hak sahibinin diğer her bir konutu için ise 1 milyon 750 bin TL kredi imkânı sunuluyor. İşyeri için de 437 bin 500 TL hibe ve 437 bin 500 TL kredi desteği sağlanıyor. Hak sahibinin diğer her bir dükkânı için 875 bin TL kredi imkânı var. Burada önemli bir detay şu: 125 bin TL taşınma desteğini ev sahibi oturuyorsa o, kiracı varsa kiracı alıyor.

İstanbul’un 39 ilçesinde riskli yapı sahiplerinin tümü bu kampanyadan faydalanabiliyor. Bunu için aralarında anlaşan vatandaşların önce güvenilir bir müteahhit firma bulması gerekli. Sonra bakanlığa bağlı lisanslı kuruluşlara karot örneği baktırılarak risk yapı kararı alınıyor. Kat irtifakı kurulduktan sonra hak sahibi tespiti yaptırmak üzere ilçe belediyesine başvuru yapılıyor. Bakanlıkça belirlenen randevu gününde hak sahibi ile hibe taahhütnamesi ve kredi sözleşmesi imzalanıyor. Kampanya için bakanlığın tek şartı şu: Yeni projedeki yapı (otopark ve sığınak hariç), eski yapının bir buçuk katı büyüklüğünü geçmemeli. Yani ticari olarak kârlı olacak işler destek kapsamında değil.

Peki bu desteğin geri ödemeleri nasıl? Hibelerde geri ödeme yok. Kredi taksit ödemeleri yapı ruhsatı alındıktan iki yıl sonra başlıyor ve 10 yıl vadeye yayılıyor. Ödemenin başladığı ilk yıl faiz uygulanmazken, sonraki yıllar TÜFE oranının yarısı kadar güncelleme yapılıyor.

EVİ KAMU DA YAPABİLİR

İstanbul’daki Yarısı Bizden kampanyasında büyük dönüşüm projelerinde kamu kurumları devreye giriyor. Site benzeri büyük dönüşümü seçenler müteahhit bulmakla uğraşmıyor, evleri TOKİ ya da Emlak Konut yeniliyor. Riskli yapı kararı sonrası yüzde 100 uzlaşma sağlayan hak sahipleri dönüşüm taleplerini iletmek için, Kentsel Dönüşüm Başkanlığı Marmara Kentsel Dönüşüm Genel Müdürlüğü’ne başvuru yapıyor. Bu durumda da 875 bin TL’lik hibe desteği sağlanıyor. Hibe tutarı bina maliyetinden düşürülüyor, arta kalan borç ise yine uzun vadeli uygun ödeme koşullarıyla taksitlendiriliyor.

Alan bazlı dönüşüm birçok avantajı da beraberinde getiriyor. Kamu kurumlarının mali ve teknik gücü sayesinde geç teslim sorunu yaşanmıyor ve inşaat kalitesinde devlet güvencesi sağlanıyor. Birden fazla yapının planlı dönüşümü ile sadece binalar yenilenmiyor, altyapı, sosyal alanlar ve çevre düzenlemeleri de modernize ediliyor.

DAR GELİRLİ MODELİ

Güvenli bir konutta yaşamayı herkes ister. Ancak desteklere rağmen çıkan ödemeleri yapamayacak durumda olan vatandaşlar da var. Bu durumda ise farklı bir model uygulanıyor. Dar gelirli ya da yoksul vatandaşlara borçlandırma yapılmıyor, onun yerine ‘oturma hakkı’ tanınıyor. Vatandaşın başka mülkü, yoksulluk sınırını aşan geliri yoksa hiçbir bedel istenmeden evi dönüşüme giriyor. Vatandaş depreme dirençli hale gelen evine yerleşiyor. Sonrasında evinin değeri kadar tapudan hisse alıyor. Mesela; evin yıkılmadan önce değeri 1 milyon TL, yeni değeri 5 milyon TL ise 5’te 1 oranında tapuda hissesi oluyor. Yeni evde, eşlerin her ikisi ömür boyu oturuyor. Zaman içinde maddi durumu düzelenler evin kalan hisselerini güncel değer üzerinden satın alabiliyor. Eşlerin vefatı halinde alım hakkı mirasçılara geçiyor.

AYLIK KİRA YARDIMI

Kampanya dışında İstanbul ve diğer tüm illerde evi dönüşüme giren vatandaşlara aylık kira desteği veriliyor. İstanbul için aylık destek 8 bin lira, Ankara, Antalya, Bursa, İzmir’de 6 bin 500 lira, diğer büyükşehirlerde 5 bin 500 lira, kalan tüm illerde ise 4 bin 500 lira. Riskli yapıdaki kiracılara iki aylık kira yardımı ‘tek seferde’ ödeniyor. Sınırlı ayni hak sahibi olarak ikamet edenlere yine defaten beş aylık kira yardımı veriliyor. Kira yardımları riskli yapılarda 18 ay, riskli ve rezerv yapı alanlarında ise en çok 48 ay sağlanıyor. Kira ödemelerinin başlatılabilmesi için riskli yapının yıkımının gerçekleşmesi şart. Bir yıl içinde de başvuru gerekiyor. Yarısı Bizden kampanyasında 125 bin TL taşınma desteği alanlar kira desteği alamıyor, birinin seçilmesi gerekiyor.

Kira desteğinde her yıl artış  yapılsa da ödenen rakam yeni bir ev kirasına yetmiyor. Bu nedenle bakanlık, ‘kiralık sosyal konut’ yaparak dönüşümü hızlandırmayı planlıyor. 

FAİZ DESTEKLİ KREDİ

Bakanlık, kampanya ve kira desteğinin yanında kentsel dönüşüm kredilerine faiz desteği de sunuluyor.

Riskli alan, rezerv alanda olan ve binası için riski yapı kararı alınan malikler bundan yararlanabiliyor. Riskli yapılarda en az bir yıl oturan kiracı veya sınırlı ayni hak sahipleri de (oturum hakkı olanlar) kredi çekebiliyor. Eğer dönüşüm kapsamında yıkılan ev ya da işyeri aynı yerde yapılmıyorsa, farklı bir konut ve işyeri almak isteyene de kredi hakkı tanınıyor.

Konut yapım ve konut edinme için 1 milyon 250 bin lira, işyeri yapım için 800 bin lira, işyeri edinme için 350 bin lira, güçlendirme için 320 bin lira ‘faiz destekli kredi’ veriliyor. Konut kredilerinde 10 yıl, işyeri için yedi yıl vade uygulanıyor.

Birden fazla konutu olan hak sahiplerinin ilk konutu için kullanacakları konut yapım ve konut edinme kredilerine uygulanacak faiz desteği oranı yıllık 840 baz puan (aylık 0.70), iki ve sonraki konutları için ise bu oran 720 baz puan olarak uygulanıyor. Örneğin dönüşüm kredisi için faiz oranı yüzde 3.70 olduğunda kamunun yüzde 0.70 desteği ile bu oran yüzde 3’e düşüyor. Ayrıca güçlendirmede yıllık 600 baz puan, işyeri kredilerinde 480 baz puan destek veriliyor. Faiz desteği verilebilmesi için tahliye/yıkım tarihinden itibaren üç yıl içinde bankaya başvurulmuş olması gerekiyor. Ayrıca kira ve kredi desteği eş zamanlı kullanılmıyor. Vatandaşın bunlardan birini seçmesi isteniyor.

Faiz destekli dönüşüm kredisi desteğinde en önemli sorunlar; kredi miktarlarının düşük kalması, yüksek faiz oranları ve bankaların kredi vermek noktasındaki isteksizliği. Uzmanlar, güncel maliyetler üzerinden düşük faizli bir kampanya yapılması halinde kentsel dönüşüm sürecinin hızlanacağını dile getiriyor.

Ayrıca tüm bu desteklerin yanında evini kendi dönüştüren vatandaşa KDV oranı yüzde 18 yerine yüzde 1 olarak uygulanıyor. Dönüşüm kapsamında inşa
edilen binalar, vergi ve harçlardan
muaf tutuluyor.