Fırsatçıya geçit yok: Gıda enflasyonunu yüzde 20 düşürecek yasa yolda

Hükümet gıda enflasyonunu düşürmek için dört bir koldan harekete geçti. Bu kapsamda Tarım Bakanlığı 'Üretim Planlaması'nı devreye alırken, Ticaret Bakanlığı da Hal Yasası'nın taslağını oluşturdu. Bu yılsonuna kadar hayata geçmesi beklenen yasa kapsamında fırsatçılara milyonluk cezalar, üreticiye de vergi muafiyetleri geliyor. Tekelleşmenin önüne geçmek için doğrudan üreticiden alınan ürüne sınır getirilirken piyasadaki tüccarlar da teminat ve belge zorunluluğuyla zapturapt altına alınıyor. Sektör temsilcileri yeni hal yasasının üreticiyi koruyan, fiyat istikrarını sağlayan ve tüketiciye uygun maliyetle ürün ulaştırmayı amaçlayan kapsamlı bir reform olarak öne çıktığını belirtiyor. Sektör oyuncuları, "Yasayla ilgili çalışma devam ediyor. Biz de görüşlerimizi ekleyeceğiz. Eğer üretim planlaması doğru yapılır ve süreç iyi denetlenirse gıda enflasyonunu yüzde 20 aşağıya çeker" diyor.

KOOPERATİFLERE ÜCRETSİZ ALAN
Ticaret Bakanlığı'nın hazırladığı taslak, sebze ve meyve ticaretinde kapsamlı değişiklikler öngörüyor. Toptancı hallerinin kurulmasına dair izinlerin belediyelerden alınarak Ticaret Bakanlığı'na devredileceği taslak yasa ile plansız, altyapısı zayıf hal yapılarına son verilerek, modern ticaret merkezleri kurulacak. Üretici önceliklendirilirken üretici birlikleri ve kooperatiflerine bedelsiz hal alanı tahsisi yapılacak. Bu alanlarda faaliyet gösteren üretici örgütlerine yüzde 75 kira indirimi uygulanacak ve gelir vergisi muafiyeti sağlanacak. Bu adımla küçük üreticilerin güçlenmesi, aracıların azalması ve doğrudan satış imkânlarının artması hedefleniyor.

MİLYONLUK CEZALAR GELECEK
Yeni düzenleme, piyasayı manipüle eden veya ürün stoklayanlara göz açtırmayacak. Serbest rekabeti engellemek amacıyla anlaşma yapmak, piyasada darlık oluşturmak, fiyatların yükselmesine sebebiyet vermek veya düşmesine engel olmak için malların toplanması, satıştan kaçınılması, stoklanması, yok edilmesi halinde hâlen 177 bin 340 TL olarak uygulanan idari para cezası 1 milyon TL'ye yükseltilecek. Bozulan ürünleri usulsüz şekilde imha edenlere 200 bin TL ceza uygulanacak ve 3 yıl üretim desteğinden yararlanamayacak. Standartlara uymayan ambalajlama ve taşıma işlemleri için 36 bin TL ceza kesilecek. Böylece yolda bozulan ürünlerin kaybının da önüne geçilecek, israf önlenecek. Depolanabilir ürünlerin nakliyesi ve muhafazası için destek sağlanması amacıyla bakanlığa yetki verilecek. Üreticiden alım yükümlülüğünü ihlal eden perakendecilere ise yıllık 50 milyon TL'ye kadar ceza kesilecek.

ÜRÜN DEVRİNE SON
Hal Kayıt Sistemi'ne bildirim zorunluluğu da genişletilecek. Bu kapsamda satışa sunulmamış ve depolanan ürünler de sisteme bildirilecek. Aynı hal içinde komisyoncuların ve tüccarların birbirine ürün devretmesi yasaklanacak. Hatırlanacağı üzere bir ürünün maliyeti başka bir aracıya satışla katlanıyor, fiyat yüksekliğinde de bu gerekçe gösteriliyordu. Ürün devrinin yasaklanmasıyla her devirde eklenen kâr marjı ortadan kalkacak, fiyat artışının önüne geçilecek. Komisyoncular, satış bedelini en geç 30 gün içinde ve banka aracılığıyla ödeyecek.

TÜCCAR DA TEMİNAT VERECEK
Taslakta yer alan bir diğer önemli madde ise teminat sistemi. Mal bedellerinin ödenmemesi, ürün bozulması gibi durumlar için kullanılan teminat sistemine artık hal dışındaki tüccarlar da dahil edilecek. Bu tüccarlar Tarım İl Müdürlüğü'ne kayıtlı olacak ve belgesiz iş yapması yasaklanacak. Bu kayıt esnasında ise il müdürlüklerine bir teminat yatırılacak. Eğer üreticiden aldığı malın ücretini ödemezse bu ücret Tarım İl Müdürlükleri'ne yatırdığı teminat ile üreticiye ödenecek. Bu sistem sayesinde hem üretici hem de alacaklılar daha fazla korunacak.

TEKELCİLİĞE DARBE VURULUYOR
Bazı ürünlerde tüccar ya da perakendeci toptan alım yapıyor, bu ürünün dağılımının önlüyor böylece piyasada fiyatı belirleyen tekel olabiliyordu. Yeni yasa kapsamında bunun da önüne geçilecek. Bakanlık, hazırladığı taslak yasayla bazı perakendecilerin sattığı ürünlerin en fazla yüzde 20'sini doğrudan üreticiden alma zorunluluğu getirecek.

FİYAT POLİTİKASINDA DENGE SAĞLAYACAK
Türkiye Perakendeciler Federasyonu (TPF) Başkanı Ömer Düzgün, yeni hal yasasının özenle çalışıldığını belirterek, "Yasada çok doğru ve mantıklı adımlar yer alıyor. Eğer üretim planlaması doğru yapılır ve bu yasa hayata geçerse gıda enflasyonunu da yüzde 15-20 aşağıya çeker" dedi. Yasa kapsamında perakendecilere en fazla yüzde 20 ürün alma maddesine dikkat çeken Düzgün, "Binlerce şubesi olan büyük zincir marketler var. Onlar alım güçleriyle bir ürünün tamamını üreticiden alıp fiyatta belirleyici olabiliyorlar. Ancak yeni düzenleme kapsamında yüzde 20 sınırlama getirilmiş. Yani üretici kalan yüzde 80 ürününü farklı noktalara satacak. Bu da fiyat rekabetini doğuracak, daha dengeli bir fiyat politikası oluşmasını sağlayacak" değerlendirmesinde bulundu.

ÜRÜNDE ŞEFFAFLIK VE İZLENEBİLİRLİK OLMALI
Türkiye Halciler Federasyonu Başkanı Yüksel Tavşan, yeni hal yasasının fırsatçılığı önleyeceğini belirterek, "Üretici birliği ve kooperatiflere hallerde kira indirimiyle yer tahsisi yapılacak. Bu gerçek üreticiye sağlanırsa çok güzel ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus bu işin ticaretini yapanlar da üretici birlikleri kurmaya başladı. Aslında üretici değil tüccar. Bu konuda bakanlığın sıkı denetim yapması gerekiyor" dedi. Yasa taslağı ile ilgili bakanlıkla bir araya geleceklerini aktaran Tavşan, şöyle devam etti: "Bizim en önem verdiğimiz husus şeffaflık ve izlenebilirlik. Örneğin bir tüccar üreticiden 60 TL'ye 10 ton muz alıyor. Ancak KDV'den kaçmak için 3 ton mal aldığını beyan ediyor. Fiyatı da farklı bildirebiliyor. Şu anda sistem beyan esasıyla yürüyor. Hal böyle olunca ürün tam anlamıyla takip edilemiyor. İyi takip olmasa iyi planlama da yapılamaz. O nedenle burada denetim mekanizmasının tam işlemesi gerekiyor. Bu gibi sorunlar ve eksiklikleri de bakanlıkla görüşmemizde aktaracağız."

ÜRETİM PLANLAMASI DEVREYE ALINDI
GIDA fiyatlarının ateşini düşürmek için Tarım Bakanlığı da üretim planlamasını devreye aldı. Meyve-sebze üretiminin artması ve bunun daha ucuza maliyetle dağıtımı için Türkiye'nin birçok bölgesinde Sera Organize Tarım Bölgeleri'ni kurmaya başlayan Tarım Bakanlığı, bunların lojistik merkezler ile entegrasyonunu sağlamak için çalışmalarını hızlandırdı. Öte yandan 2025- 2027 üretim yıllarını kapsayan Bitkisel Üretim Planlaması 1 Eylül 2024 tarihinde uygulamaya alındı. Bitkisel üretimde planlamaya 13 stratejik ürün ile 1 yem bitkisi dahil edildi. Hububat grubundan buğday, arpa, dane mısır, baklagil grubundan mercimek, nohut, kuru fasulye, yağlı tohumlardan aspir, kanola, pamuk, soya, yağlık ayçiçeği ve patates ile kuru soğan planlama dahiline alındı. Destekleme modeli, planlı üretime uygun hale getirilerek ilk defa 3 yıllık olarak açıklandı.