HPV aşısında yeni dönem! Yıl sonunda aşı programında ama kafalar hâlâ karışık… Yan etki kaygısı sürüyor! İşte 13 soruda tüm merak edilenler

Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu,12 Haziran'da katıldığı programda insan papilloma virüsü (HPV) için aşı programı başlatılacağını açıkladı. Memişoğlu, yıl sonuna kadar başlayacak programla 13 yaşındaki tüm çocuklara aşı yapılacağını, 15 yaşın üstündekilerden de isteyenlerin aşılanacağını söyledi.

HPV Aşısı Müjdesi
" " pic.twitter.com/YaWbpJ6UYY

— T.C. Sağlık Bakanlığı (@saglikbakanligi) June 12, 2025

Kadınların en çok yakalandığı kanser türlerinden biri olan rahim ağzı kanserine karşı oldukça etkili olan HPV aşısı, dünyada 107 ülkede rutin aşı takvimi içinde kadınlara uygulanıyor.

HPV çoğunlukla kadınları tehdit eden bir sorunmuş gibi gözükse de erkekler için de riskli ve kansere neden oluyor.

HPV aşısı rutin aşı takviminde bulunan ülkelerde yapılan çalışmalar, aşılanan kişi sayısının artmasıyla HPV kaynaklı kanserlerin görülme sıklığının azaldığını ortaya koyuyor.

Sadece çocuklar için değil yetişkinler için de hayati önem taşıyan bu aşı hakkında da bilgi kirliliği özellikle çocuğu olan ailelerin kafasında bazı soru işaretlerine neden oluyor. Biz de HPV’nin hem kadınlar hem erkekler hem de çocuklar üzerindeki etkilerini Prof. Dr. Ürolog Ege Can Şerefoğlu ve Jinekolojik Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. İlkkan Dünder konuştuk.

İşte HPV aşıları hakkında13 soru 13 yanıt...

1- Öncelikle HPV nedir, nasıl bulaşır?

İlkkan Dünder: Human Papilloma Virüsü'nün baş harflerinden oluşan bir kısaltma ile anılan insan papilloma virüsü dünyada çok yaygın olarak görülen ve 200 civarında farklı tipleri olan bir virüs ailesidir. Bulaş yolu canlıdan canlıya temas ile gerçekleşmektedir. Cansız bir objeden canlıya virüsün geçişi gösterilememiştir.

2- Erkeklerin çoğunluğu HPV’yi kadınlar kadar önemsemiyor ya da tehlikenin farkında olan erkek sayısı oldukça az. HPV erkeklerde hangi kanser türlerine neden olabilir?

Ege Can Şerefoğlu: Erkeklerde genellikle el, ayak ve genital bölgede lezyonlara neden olan HPV son yıllarda anüs çevresinde, ağız ve boğaz lezyonlarına da neden olabiliyor. Nüfuz ettiği hücrelerde kontrolsüz çoğalmaya neden olan HPV virüsünün başta penis kanseri olmak üzere erkeklerde birçok kanser türü ile ilişkili olduğu biliniyor. HPV’nin testis kanseri ile ilişkisini gösteren bilimsel veri yoktur ancak penis kanserinin en önemli nedenlerinden biridir. HPV’nin 40’tan fazla çeşidi genital bölgede siğile neden olabilir.

Özellikle HPV tip-16 ve tip-18’in penis kanseriyle ilişkili olduğu saptanmıştır. Ayrıca HPV’nin erkek kısırlığına yol açabileceğine dair güncel bilimsel bulgular mevcuttur.
İlkkan Dünder: Erkeklerde özellikle penis kanseri ve anüs kanserleri HPV kökenli olabilmektedir. Bunun dışında bir kısım boğazda gelişen kanserlerden de HPV sorumludur.

3- Erkeklerde HPV virüsü olduğu nasıl anlaşılır? Erkekler için böyle rutin bir test var mı?

Ege Can Şerefoğlu: Erkeklerde HPV tanısı genellikle muayene ile konur. Deriden kabarık olan karnabahar benzeri lezyonların varlığı, HPV lezyonları için tipiktir. Hastalar genellikle genital bölgelerinde fark ettikleri koyu renkli, yüzeyden kabarık lezyonların varlığı nedeniyle bir hekime başvurur.

Tanıdan emin olunmayan durumlarda biyopsi yapılarak tanı kesinleştirilir. Deri ve mukozalardan alınan sürüntülere uygulanan bazı nükleik asit testleri de HPV tanısı için kullanılır ancak bu testler masraflı olduğundan klinik pratikte nadiren uygulanır. Üroloji veya dermatoloji uzmanınca muayene edilen hastada genellikle HPV tanısı kolayca konulur ve nadiren ileri tetkikler gerekir.

İlkkan Dünder: Tabii ki erkeklerde de HPV testi yapılıyor. Ancak erkeklerde HPV var olsa dahi 100 pozitif erkeğin 70’inde sonuç negatif (yani virüs var olduğu halde testte yok) çıkıyor.

4- Kız çocukları gibi erkek çocuklarının da aşılanması gerekir mi?

Ege Can Şerefoğlu: Kesinlikle gerekir. Birçok Avrupa ülkesi ve ABD bu nedenle rutin HPV aşılama programlarında kız ve erkek çocuklarına birlikte yer veriyor. Şunu unutmamak gerekir: Aşılanmayan erkek çocuklar ileride kadın partnerlerine bu hastalığı bulaştırıp onların rahim ağzı kanseri olmasına yol açabilir.

HPV aşısı birçok ülkede erkek çocuklarının da rutin aşı programına alınmıştır. Örnek olarak ABD, İngiltere, İtalya, Almanya gibi gelişmiş ülkelerin yanı sıra Brezilya, Arjantin, Türkmenistan gibi gelişmekte olan ülkeler kız çocukları gibi erkek çocuklarına da HPV aşısı uyguluyor.

Ülkemizin de dahil olduğu gelişmekte olan ülkelerde ise erkeklerin HPV aşısı yaptırmaları henüz yeterli yaygınlığa ulaşmadı. Çoklu cinsel partneri olan veya bağışıklık sistemi başka hastalıklar nedeniyle zayıflayan erkeklerin 45 yaşına kadar HPV aşısı olması öneriliyor.

Bu aşı sadece kız çocuklarına değil tüm çocuklara yapılması gereken bir aşı. Örneğin Kanada’da tüm çocuklara 6. sınıfta bütün çocuklara yapılıyor.

Biz bu aşının varlığından haberdar olduğumuz yıllarda sadece kız çocuklarına yapılır diye bir algı vardı. Bu, kız çocuklarını kontrol altına alalım gibi bir algıdan değil rahmi olan insanlarda rahim ağzı kanserlerine sebebiyet vermesinden ötürü bu şekilde ilerleniyordu. Fakat sonrasında bu aşının aslında herkese yapılması gerektiği, bu sayede geçişlerin azaltıldığı ve HPV’nin sadece rahmi olan insanları değil herkesi etkilediği anlaşıldı. Aşının herkese yapılması diğer kanser türlerine karşı da koruma sağlıyor. İşte bu nedenle tüm çocuklara yapılması tavsiye edilen bir aşı.

Kuzeydoğu Ohio Tıp Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar alanında profesör olan Richard Watkins, erkek çocukları için HPV aşısını kesinlikle tavsiye ettiğini söylüyor ve "Dezavantajı yoktur ve kanser riskini azaltabilir" diyor.

Ohio Eyalet Üniversitesi Kapsamlı Kanser Merkezi'nde nüfus bilimleri araştırmacısı olan Electra Paskett, aşılanan erkeklerin HPV'nin başkalarına yayılmasını durdurmaya da yardımcı olabileceğini söylüyor. “Erkekler HPV için 'rezervuar' olarak düşünülür ve bunu partnerlerine iletebilirler.

2021 Amerikan Klinik Onkoloji Derneği yıllık toplantısında yayınlanan verilere göre, HPV 2001'den 2017'ye kadar genç erkeklerde baş ve boyun kanserlerinde beş kat artışa neden oldu.

5- Erkeklerin de aşılanması hastalığın yayılma riskini azaltır mı?

İlkkan Dünder: Kesinlikle azaltır. Şöyle ki gerek kız ve gerekse erkek çocuk aşılamalarını yaygın olarak yıllar önce başlatan Avusturalya’da ne kadar başarılı olunduğu gözlenmiştir. Bu tüm dünyaya örnektir ve çoğu ülkede kız çocuklarının yanı sıra erkek çocukları da ulusal aşı programına dahil edilmiştir.
Kadınları aşılasak dahi genellikle virüsü taşıyıcı özelliği olan erkeklerde bu virüs yaygın olarak bulunmaktadır. Erkek çocukların aşılanması ile kadınlara bulaş da önlenmiş olacak ve bu sayede gerek kadınlarda ve gerekse erkeklerde gelişen HPV kaynaklı bazı hastalıklar ve HPV ilintili kanserler tümüyle ortadan kalkacaktır.

6- HPV aşısı ne kadar erken yaşta yapılırsa o kadar iyi mi? Aşı ne kadar süre koruyor?

İlkkan Dünder: HPV aşısı 9 yaşından itibaren yapılabilir. Virüs özellikle cinsel ilişki ile daha yaygın bulaştığından, bu aşıyı cinsel ilişki başlamadan önce ortalama 12-13 yaşlarında yapmak en doğru yaklaşım olacaktır.

HPV aşısının güncel verilere göre yaşam boyu koruyacağı yönünde düşüncelerimiz gittikçe güçlenmektedir. İlk aşı yapılan kişilerin korunma değerleri günümüzde hala geçerlidir.

7- HPV aşısı tüm dünyada kaç yıldır uygulanıyor? Yan etkileri var mı? Güvenli mi?

İlkkan Dünder: Yaklaşık 20 yıldır HPV aşıları uygulanmaktadır. Yan etkileri konusu maalesef çarpıtılmakta ve topluma yalan-yanlış bazı bilgiler pompalanmaktadır. Milyonlarca doz aşı yapılmış olmasına rağmen, bugüne değin ciddi bir yan etki gözlenmemiştir. Dünya Sağlık Örgütü tarafında “ileri derecede güvenli aşı” olarak tanımlanmıştır.

8- Ülkemizde bu yılın sonunda 13 yaş ve üzerine uygulanacak bu aşı erkek çocuklarını da kapsıyor mu?

İlkkan Dünder: Henüz Sağlık Bakanlığımızın bu konuda net bir açıklaması yok, ancak yakın gelecekte Bakanlığımızın bu konuda hassasiyet göstereceğinden hiç şüphemiz bulunmamaktadır.

9- HPV bulaştıktan sonra aşı yapılmasının bir faydası var mı?

Ege Can Şerefoğlu: HPV bulaştıktan sonra da aşılama yapılabilir. Bu aşıların mevcut lezyonların tekrar riskini azalttığı bildirilmiştir. Ayrıca HPV aşıları kanser ile ilişkili olan ve daha nadir görülen HPV türlerine yönelik geliştirilmiştir. HPV’nin çok fazla alt tipi mevcut ve bu nedenle HPV aşısı sayesinde henüz edinilmemiş olan tehlikeli HPV alt tiplerine karşı koruma sağlanabiliyor. Bu yüzden kişilerde genital siğil olup olmamasına bakılmaksızın aşılama öneriliyor.

10- Bir dönem cinsel hayatı olan ama şu an aktif olmayan bir kişi de HPV riski devam eder mi?

İlkkan Dünder: HPV virüsleri vücuda girdikten sonraki 2. yılın sonunda ortalama % 90 oranında vücut bağışıklık sistemi tarafından yok edilir.

11- HPV aşısı çocuklarda cinselliğe olan ilgiyi ve merakı arttır mı?

İlkkan Dünder: Bu konu aşının ilk çıktığı yıllarda bazı köşe yazarları tarafından gündeme getirilmişti. Uluslararası bazı makalelerde HPV aşısının yapılmasının çocuklarda cinsel davranışlarda herhangi bir farka yol açmadığını belirtiliyor.

Seksolog ve Cinsel Sağlık İletişimci Rayka Kumru: Aşı ilk çıktığı dönemlerde şöyle bir kaygı vardı. Aslında hala da aynı kaygı var. Biz bu aşıyı yaparsak kızlar daha rahat cinsellik yaşayabilir mi? Genç kızlar bu aşı ile birlikte cinsel olarak daha aktif hale geliyor mu? Erken yaşta partnerli bir şekilde cinsellik deneyimlemeye başlarlar mı? HPV aşısının cinsel davranışlar üzerinde herhangi bir farklılığa neden olup olmadığını ölçen 2 yeni araştırma var. Bu araştırmalar bunun böyle olmadığını doğruladı. Bu noktayı destekleyen tek konu HPV ve HPV ile ilgili algı ve davranış araştırmaları değil. HPV aşısının da dahil olduğu diğer cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetlerine erişim arttığı zaman, meraklanmaya, teşvike, daha erken yaşta cinselliğe değil, tam tersi daha geç yaşta ve daha az partnerli cinsel davranışa yol açtığı, daha güvenli ve net karar vermelerine neden olduğu biliniyor.

12- Aşı olmuş bir kişi yine de HPV’ye yakalanabilir mi?

İlkkan Dünder: Aşının içerdiği HPV tiplerine yakalanması imkansız gibi görülmekte ancak koruyucu aşının içermediği HPV tiplerine yakalanmak mümkün. Ancak aşının içermediği HPV tipleri çok nadir görülen, yaygın olmayan tiplerdir.

13- HPV bulaştıktan sonra aşı yapılmasının bir faydası var mı?

İlkkan Dünder: Yukarıda da belirttiğim gibi HPV nin çok fazla çeşidi bulunmaktadır. Kişide hangi tip HPV nin olduğu, aşının içerdiği tiplerden kaçının kişide olduğu önemlidir. Bu nedenle bu soruya net bir cevap verilemez. Kişi bazında değerlendirilir ve yapılıp yapılmayacağı doktor tarafından belirlenir.

Türkiye’de 2021 verilerine göre:

- Rahim ağzı kanseri insidansı: 100.000 kişide yaklaşık 5.9
- Yıllık yeni vaka sayısı: 2.532
- Yıllık ölüm sayısı: 1.245

2025 verileri tabii ki henüz elimizde yok ancak en son 2021 verileri Türkiye ortalamalarını bize açıkça yansıtıyor. Aşının ulusal programa alınmasından yıllar sonra ( minimum 10 yıl) ülkemizde bu kanserin ve kansere bağlı ölümlerin azaldığını ve bir gün yok olduğunu görebileceğiz.