Kafkasya da dengeler değişti: Zengezur Koridoru neden önemli? Dış Haberler

Zengezur Koridoru, Azerbaycan'dan Ermenistan'ın Syunik bölgesi üzerinden Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne giden 43 kilometrelik bir yol. Güzergah, Azerbaycan topraklarında Horadiz-Ağbend ulaşım otoyoluna bağlanıyor. Türkiye topraklarında ise Nahçıvan-Iğdır-Kars çift hatlı demiryolu ve karayoluna bağlanıyor. Bu bölümün inşasının beş yıl sürmesi bekleniyor.

44 gün süren ve Azerbaycan'ın zaferiyle sonuçlanan Karabağ Savaşı, Ermenistan'ı Nahçıvan'a vatandaşların yanı sıra nakliye ve kargo için de erişim sağlamak ve bunların engelsiz geçişini temin etmek zorunda bıraktı. Özünde bu, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin 1989'dan beri maruz kaldığı ağır ulaşım ve ekonomik ablukanın kaldırılması anlamına geliyor.

Zengezur güzergahının tam teşekküllü olarak faaliyete geçmesine birkaç yıl olduğu belirtilse de Azerbaycan, Nahçıvan yönündeki demiryolu inşaatını halihazırda tamamlamak üzere. Bu da Avrasyalı ihracatçılara Türkiye ve Avrupa Birliği pazarlarına nispeten hızlı bir erişim sağlayacak.

Hazar Denizi'nin diğer kıyısındaki Özbekistan ve komşularının da Azerbaycan üzerinden mallarının Avrupa pazarına buluşturacak olması, bölgedeki dengeleri değiştiren bir diğer durum.

Zengezur Koridoru'yla Türkiye ile Azerbaycan arasındaki mesafe toplam 343 km azalacak ve malların taşınmasında zaman ve paradan büyük tasarruf sağlanacak. Üstelik bu etki Avrupa-Çin-Avrupa lojistik zincirine katılan tüm ülkeler için ölçeklendirilebilir.

İran ne diyor?

İran tarafı ise Azerbaycan'ın önerdiği "Zengezur koridoru" projesinin bir geçiş güzergahından çok daha fazlası olduğunu öne sürüyor. Plan, Azerbaycan anakarasını Nahçıvan'a bağlamayı amaçlıyor. Ancak İran'a göre, İran üzerinden geçen mevcut güzergahın aksine Bakü bu yeni koridor üzerinde kontrol sahibi olmak istiyor ki bu da Zengezur projesinin gerçekleşmesi halinde Ermenistan'ın güneydeki Syunik vilayetindeki egemenliğinin sarsılacağı ve ülkenin İran ile olan tarihi sınırlarının değişeceği anlamına geliyor.

İranlı uzmanlara göre Aliyev, İran tehdidine karşı bölgeye NATO'yu konuşlandırıyor:

"Bakü, İran'ın sert muhalefetinin farkında ve Tahran'la doğrudan çatışmadan kaçınmayı amaçlıyor. Bu nedenle de İsrail, İngiltere, ABD ve NATO gibi çeşitli uluslararası aktörleri devreye sokmaya ve İran'ın olası siyasi ve askeri müdahalesini caydırmaya çalışıyor."

İran lideri Hamaney'in danışmanı Ali Ekber Velayeti, Zengezur önerisini bugüne kadarki en güçlü şekilde kınadıklarını duyurdu. Velayeti koridorun bağlantıları güçlendirmek ve ekonomik projeleri ilerletmekten ziyade İran'ın Güney Kafkasya'daki konumunu zayıflatmayı, İran ve Rusya'ya kara ablukası uygulamayı ve nihayetinde İran içinde ayrılıkçılığı körüklemeyi amaçladığını söyledi:

"Azerbaycan, Türkiye ve ABD'nin bu planlarını sürdürmeye devam etmeleri halinde askeri bir çatışmanın kaçınılmaz olacağı görülüyor."

ABD ne planlıyor?

Beyaz Saray, anlaşmanın bir parçası olarak ABD'nin Uluslararası Barış ve Refah için Trump Rotası olarak adlandırılacak büyük bir transit koridorunun inşasında temel görevi üstlenecek.

Zirvede alınan kararlar, ABD'nin bölgedeki nüfuzunu Rusya'nın aleyhine genişlettiği anlamına geliyor. Kremlin yüzyılı aşkın bir süredir bölgede güç ve barış aracısı rolünü üstleniyor.

Son olarak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in kendisi çatışmada ana arabulucu olarak hareket etti. Aliyev ve Paşinyan tarafından imzalanan son anlaşma Putin tarafından hazırlandı.

Trump'ın iki ülkeyi bir araya getirmesiyle Putin büyük ölçüde kenara itilmiş oldu. Moskova kendi çıkarlarını barış görüşmelerine dahil etmek için çalıştı ancak her iki taraf da Amerikan çözümü lehine bu önerilerden vazgeçti.

Cuma günü yapılan duyuru, Trump'ın önümüzdeki hafta Alaska'da Putin'le görüşeceğini açıklamasından kısa bir süre önce geldi.

Zengezur Koridoru'nun 99 yıllığına ABD'li şirketler tarafından işletilmesinin ve güvenliğinin de ABD tarafından sağlanmasının bir diğer sonucu da, Ermenistan'ın İran sınırının fiilen ABD'ye devredilmiş olması.

Orta Asya için durum nedir?

Asya'dan Avrupa'ya giden en kısa kara yolu olan Zenzegur Koridoru, Orta Asya ve Güney Kafkasya'nın neredeyse tamamını kapsayan trans-Hazar taşımacılığının geliştirilmesi için büyük bir avantaj.

Ukrayna'da savaşın patlak vermesi ve ardından Rusya ve Belarus üzerinden geçen kuzey rotalarının yaptırımlarla abluka altına alınmasının ardından bu proje özellikle önem kazandı.

Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Çin, Avrupa yönündeki kara taşımacılığı trafiğini Kuzey Koridoru'ndan Orta Koridor'a yönlendirmek zorunda kaldı. Sonuç olarak, Orta Asya'nın küresel üreticiler için transit önemi ve bununla birlikte bölgenin ulaşım altyapısı üzerindeki yük kat kat arttı. Güney Kafkasya'da da benzer bir durum ortaya çıktı.

Zengezur Koridoru'nun faaliyete geçmesi Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattının önemini azaltmayacak. Aksine, her iki güzergah da birbirini tamamlayıcı hale gelecek. Bu da bölgenin lojistik kapasitesinin genişlemesine ve transit hizmetlere yönelik dış talebin artmasına yol açacak.

Uzmanlar, Zengezur güzergahının açılmasının, bu girişimi ilk destekleyenler arasında yer alan Orta Asya "beşlisinin" jeo-ekonomik çıkarlarını tamamen karşıladığını belirtiyor. Örneğin Özbekistan, Zengezur konusunda Bakü ile dayanışma içinde olduğunu defalarca dile getirirken Nahçıvan'dan geçen yolun stratejik rolüne dikkat çekiyor. Görüş, Orta Koridor'un kısaltılmasının Özbek mallarının dünya pazarlarındaki fiyat rekabetini karşılamasına olanak tanıyacak nakliye ve transit maliyetlerinde azalma şeklinde orantılı bir fayda sağlayacağı yönünde.