Makarnada kurşun şoku! Ünlü markanın ürünlerinde yüksek oranda tespit edildi Ülkemizdeki ürünlerde risk var mı?

Son dönemlerde yapılan bazı analizlerde, farklı gıda ürünlerinde sağlığı tehdit edebilecek düzeyde kurşun bulunduğu araştırmalar tarafından ortaya konuldu.

Daha önce tarçın, bitter çikolata ve bebekler için üretilen elma pürelerinde tespit edilen ağır metal, şimdi de makarnada karşımıza çıktı ve endişe yarattı. Uzmanlar, bu tür maddelerin uzun vadede sağlık üzerindeki olası zararlarına, en yaygın kurşun kaynaklarına ve dikkat edilmesi gereken noktala dikkat çekiyor.

Peki bu tür ağır metaller gıdalara nasıl bulaşıyor?

Üretim aşamasında tespit edilemiyor mu?

Farkında olmadan maruz kaldığımız kurşun sağlığımızı nasıl etkiliyor?

Makarna satın alırken tüketiciler nelere dikkat etmeli? 

Tüketiciler, market ürünlerini alırken kurşun gibi ağır metallerden korunmak için nelere dikkat etmeli?

Kurşuna maruz kalmanın en yaygın kaynakları nelerdir?

Ağır metaller, gıda üretiminde gıda zincirine karışabilir ve insan sağlığı için ciddi riskler oluşturabilir. Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü’nden Gıda Güvenliği Uzmanı Prof. Dr. Nevzat Artık, kurşun gibi ağır metallerin gıdalara bulaşma yollarını anlattı:

• Sanayi ve Madencilik Faaliyetleri: Metal üretimi, pil ve batarya üretimi gibi endüstriyel süreçler, ağır metallerin çevreye yayılmasına neden olabilir.

• Tarımsal Uygulamalar: Kimyasal gübreler ve tarımsal ilaçlar, toprakta ağır metal birikimine yol açabilir. Özellikle fosfat bazlı gübreler kadmiyum açısından risk taşır.

• Hava Kirliliği: Fosil yakıtların yanması ve sanayi bacalarından salınan emisyonlar, atmosferde ağır metal birikimine neden olabilir.

• Su Kirliliği: Endüstriyel atık sular ve kanalizasyon sistemlerinden kaynaklanan ağır metaller, su kaynaklarını kirletebilir ve sulama yoluyla tarımsal ürünlere geçebilir.

• Deniz Ürünleri: Büyük ve uzun ömürlü balıklar, yüksek seviyelerde cıva biriktirebilir. Midyeler ve kabuklu  deniz ürünleri ise kadmiyum ve arsenik içerebilir.

• Tahıllar ve Süt Ürünleri: Ağır metaller, kirlenmiş sulama sularıyla tahıllara geçebilir. Hayvanlar da kirlenmiş otlarla beslendiğinde süt ürünleri aracılığıyla insanlara ulaşabilir.

• Meyve ve Sebzeler: Yapraklı sebzeler, topraktan ve çevresel kirleticilerden ağır metalleri abstre edebilir. Gübrelerin aşırı kullanımı bu durumu kötüleştirebilir.

Gıda Mühendisi Ebru Akdağ Akdağ, kurşunun, hatalı bir şekilde üretim süreçlerine girebileceğini, mesela kurşun içeren tesisattan geçen suyun kirlenebileceğini ve uygun olmadığı halde gıda üretiminde kullanıldığında ürüne bulaşabileceğini ifade etti. Ayrıca gıda ile temas eden yüzeylerde bulunan kurşunun, gıda hazırlandığında, servis edildiğinde veya bu ambalajların içinde saklandığında gıda veya içeceklere de geçebileceğini vurguladı.

Gıdalara bulaşan kurşun gibi ağır metaller, üretim aşamasında tespit edilemiyor mu? 

Prof. Dr. Nevzat Artık, gıdalardaki kurşun seviyesinin güvenli olup olmadığını belirleyen kriterleri ve makarnanın üretim aşamalarını anlattı:

"Gıda üretiminde gıda güvenliği birincil üretimden başladığı için makarna üretilecek 'Triticum durum' buğdayı hammadde olarak satın alındığında tüm metalik kontaminasyondan (kurşun, cıva, kadmiyum vb) arınmış olduğu analiz ile belirlenmelidir.” diyen Artık, ülkemizde bugüne kadar buğdayda bu tip bir metalik kontaminasyona rastlanmadığının altını çizdi.

Kurşun gibi maddelerin çevrenin hammadde üretimine uygun olmayan bir bölgeden üretildiğinin kanıtı olduğunu, Almanya’daki makarna firmasının da böyle bir durumla karşılaştığının düşünüldüğünü ifade etti.

Prof. Dr. Nevzat Artık, makarnanın üretim sürecine dair şu bilgileri verdi:

“Gıda ürünlerinde kurşun bulunmaması için üretim sürecinde ISO 22000 kurallarına uyulmalı ve hammaddeden başlayarak risk değerlendirme yapılarak güvenliği sağlanmalıdır. Özellikle makarna gibi sık tüketilen gıdalarda kurşun kontaminasyonu olmaması, halk sağlığını korumak açısından büyük önem taşır. 'Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği'ne göre sağlıklı ve güvenli beslenme için gıda güvenliği standartlarına uygun ürünler üretilmek zorundadır. TGK Bulaşanlar Yönetmeliğine göre makarnada tahıl grubuna dahil olduğu için 0,20 (mg/kg yaş ağırlık) kurşun limiti söz konusudur.”

Prof. Dr. Nevzat Artık, üretimde hammaddeden başlanarak son ürüne kadar gıda kontrollerinin yapılmak zorunda olduğunu, uygun olmayan hammaddenin üretimde kullanılamayacağını söyledi ve ekledi: “İyi Tarım Uygulamaları (GAP) ve ISO 22000 Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi bu tip üretim için gıda zincirinde uygulanması gerekli kurallardır.”

AMBALAJLI ÜRÜNLERİ SATIN ALIN

Tüketiciler, makarna alırken kurşun gibi ağır metallerden korunmak için nelere dikkat etmeli?

Prof. Dr. Nevzat Artık, tüketicilerin makarna satın alırken kurşun gibi metalik kontaminasyon olup olmadığını anlayamasının bir yolu olmadığını ve bitkisel kökenli bir gıda olan makarnanın üretiminde her makarna üreticisinin Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan almış olduğu KAYIT ile güvenli gıda üretimi kurallarına göre gıda üreteceğini belgelemiş olması ve buna göre üretim yapmaları gerektiğini vurguladı.

İşte bu nedenle tüketiciler devletin gözetimi altında üretilen ambalajlı makarna aldığında devletin garantisi altında gıda tüketmiş olacaktır.

MAKARNA EN RİSKSİZ GIDALARDAN BİRİ

Makarnanın ambalajlı gıdalar içinde en az riskli gıdalardan biri olduğunu belirten Artık, sadece açıkta satılan bir makarna varsa hijyen problemi olabileceğini, ülkemizdeki tüm makarna fabrikalarının dünyada tanınan ve tercih edilen ürünler ürettiğinin altını çizdi.

UZUN SÜRELİ MARUZİYETİ CİDDİ SORUNLARA YOL AÇIYOR

Kurşun maruziyetinin insan sağlığı üzerindeki etkileri nelerdir?

Kurşun, vücutta birikme özelliğine sahip toksik bir ağır metaldir. Düşük dozda alındığında genellikle belirgin semptomlara yol açmazken, uzun süreli veya yüksek miktarda maruziyet ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Ağızda metalik tat, mide ağrısı, kusma ve ishalle başlayan belirtiler, sinir sistemi hasarı sonucu ortaya çıkan zehirlenme, koma, solunum yetmezliği ve hatta ölüm gibi daha ağır tablolara dönüşebilir.

Michigan Üniversitesi'nde acil tıp alanında klinik doçent ve tıbbi toksikolog olan Hernan Gomez, Washington Post’a verdiği demeçte, kurşuna maruz kalmanın genellikle ani belirtilere yol açmadığını belirtti.

Etkilerinin daha uzun vadeli olduğu için yalnızca gözlem yoluyla tespit edilmesinin zor olduğunu ifade eden Gomez, yüksek seviyelerde kurşun zehirlenmesinin karın ağrısı, baş ağrısı, yorgunluk ve kusma gibi sağlık sorunlarına neden olabileceğini vurguladı.

Kurşun ve kadmiyuma uzun süreli maruziyet, böbrek fonksiyonlarında bozulma ve çeşitli sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmektedir. Özellikle bebekler, küçük çocuklar ve hamileler için risk daha yüksektir, çünkü erken gelişim döneminde bu ağır metallere maruz kalmak, öğrenme güçlükleri ve düşük IQ seviyeleri gibi bilişsel sorunlarla bağlantılı olabilir.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Cevriye Kübra Cenkçi, kurşun zehirlenmesinin en ciddi etkilerinden birinin hemoglobin sentezini azaltarak kansızlığa yol açması ve merkezi sinir sistemi üzerindeki zararları olduğunu belirtti. Özellikle akut yüksek doz maruziyette, çocuklarda bilinç bulanıklığı ve bilinç kaybıyla seyreden ağır ensefalopati vakalarının görülebileceğini vurguladı.

FDA'ya göre, ABD'deki küçük çocuklar geçmişe kıyasla çok daha az kurşuna maruz kalıyor. 1980 yılında günlük ortalama 43 mikrogram olan kurşun tüketimi, 2016'ya gelindiğinde yaklaşık 1 mikrograma kadar düştü.

Birinin aşırı kurşuna maruz kaldığı nasıl anlaşılır?

Toksikolog Hernan Gomez, kurşuna maruz kalmayı tespit etmenin en güvenilir yolunun, kandaki kurşun seviyelerini ölçen testler olduğunu belirtti.

Görünüşe veya tadına bakarak bir gıdanın kurşun içerip içermediğinin anlaşılamayacağını vurgulayan Ebru Akdağ ise, düşük miktarlarda kurşun tüketiminin bile ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğini ifade etti ve ekledi: "Kurşun zehirlenmesi hastalık ya da ölümle sonuçlanabilir ve gıdalardaki kurşun varlığını tespit etmenin tek kesin yolunun laboratuvar testleridir."

Kurşun emilimini engelleyen gıdalar var mı?

Toksikolog Hernan Gomez; kalsiyum, demir, D vitamini ve C vitamini açısından zengin gıdaların vücudun kurşunu emmesini engellemeye yardımcı olabileceğini söyledi.

Dr. Cevriye Kübra Cenkçi de kalsiyum, çinko, vücutta yeterli demir düzeyi ve protein alımının kurşun emiliminin azaltılmasına katkı sağladığını, özellikle çocuklarda demir eksikliği anemisi varsa kurşunun vücutta emilimi artacağından bunun düzeltilmesi gerektiğini belirtti.