Odaya girdiğiniz an neden geldiğinizi unutmak hafızanızın bir oyunu değil! Bilim asıl nedeni açıkladı Sözcü Gazetesi

Belirli bir amaçla mutfağa girip kapı eşiğinde aniden duraksamak ve "Ben buraya neden geldim?" diye düşünmek, sıkça yaşanan bir durumdur. 

Birçok kişi bunu zihinsel bir aksaklık veya hafızanın zayıfladığına dair bir işaret olarak yorumlasa da, bilişsel bilimcilere göre bu durum aslında beynin bilgiyi verimli bir şekilde organize etme mekanizmasının doğal bir sonucudur. 

"Kapı eşiği etkisi" olarak bilinen bu fenomen, beynin tam da yapması gerekeni yaptığını gösteriyor.

Beyin, deneyimleri "olay sınırları" ile düzenliyor

Psikologlara göre insan beyni, hayatın kesintisiz akışını anlamlandırabilmek için onu yönetilebilir "olaylara" ayırır. 
Mekân, yapılan eylem veya birlikte olunan kişi gibi anlamlı bir değişiklik yaşandığında, beyin mevcut durumu günceller. Bu değişim anına "olay sınırı" adı verilir.

Bilişsel bilimci Jeffrey Zacks'e göre, "Olay segmentasyonu, insan algısının otomatik ve sürekli bir parçasıdır." Yani bu, beynin arka planda sürekli olarak çalışan varsayılan bir ayarıdır ve anlık bilgileri düzenli tutarak öğrenmeyi kolaylaştırır. Bu sistem çoğu zaman, mevcut ana odaklanmamızı ve saniyeler önce önemli olan bilgileri geride bırakmamızı sağlayarak bize yardımcı olur.

Hafızayı sıfırlayan tetikleyiciler

Bu sisteme fiziksel bir sınır, yani bir kapı eklendiğinde ise işler değişir. Notre Dame Üniversitesi'nde yapılan bir araştırma, sanal bir ortamda dahi olsa, bir kapıdan geçmenin kısa süreli bellekte tutulan bilgiye erişimi azalttığını ortaya koydu. 

Deneyde, katılımcıların bir odadan diğerine geçtikten hemen sonra nesneleri hatırlama yeteneklerinin, aynı oda içinde aynı mesafeyi yürüdükleri duruma kıyasla belirgin şekilde düştüğü gözlemlendi.

Araştırmanın başındaki psikolog Gabriel Radvansky, bu mekanizmayı şöyle açıklıyor: "Bir kapıdan girmek veya çıkmak, zihinde bir 'olay sınırı' işlevi görür. Beyin bu sınırı, bir önceki olaya ait bilgileri dosyalamak ve yeni olay için yer açmak üzere kullanır." Kısacası, beyin yeni bir sahne algıladığında bir önceki sahneyi temizler. Eğer o "eski sahne" aklınızdaki "tornavidayı al" niyeti ise bu durum anlık bir unutkanlığa yol açar.

Zihinsel yük artınca etki güçleniyor

Peki, bu etki neden bazı anlarda daha güçlü hissedilir? Cevap, "çalışma belleği" olarak bilinen zihinsel kapasitemizde saklıdır. Çalışma belleği, aynı anda birden fazla bilgiyi aklımızda tutmamızı sağlayan sınırlı bir alandır.

2021'de yapılan kapsamlı bir çalışma, zihinsel yükün fazla olmadığı durumlarda kapı eşiği etkisinin belirgin olmadığını, ancak katılımcıların zihinsel olarak meşgul olduğu durumlarda bu etkinin ciddi oranda arttığını gösterdi. Yani, aklınızda aynı anda bir e-postaya vereceğiniz cevabı düşünürken, akşam yemeği planı yaparken ve anahtarınızı nereye koyduğunuzu sorgularken bir odaya girerseniz, asıl niyetinizi unutma olasılığınız çok daha yüksektir.

Unutkanlığa karşı pratik stratejiler

Uzmanlar, bu anlık unutkanlıkların önüne geçmek için beynin çalışma prensipleriyle uyumlu bazı basit stratejiler öneriyor:

Niyetinizi sesli tekrarlayın: Harekete geçmeden önce ne yapacağınızı yüksek sesle ("Şarj aleti, şarj aleti...") söylemek, niyeti somut bir işitsel ipucuna bağlar.

Fiziksel bir ipucu kullanın: Kablo alacaksanız, onu elinize alana kadar parmaklarınızı birbirine sürtmek gibi dokunsal bir döngü oluşturmak, oda değişikliğinden etkilenmeyen bir hatırlatıcı görevi görür.

Bağlamı yanınızda taşıyın: Kahve almak için kilere gidiyorsanız, boş fincanı yanınıza alın. Fiziksel bir nesne, iki farklı mekân arasında zihinsel bir köprü kurar.

Zihinsel yükü azaltın: Odaya girmeden önce birkaç saniyeliğine durun, derin bir nefes alın ve aklınızdaki diğer düşünceleri bir kenara bırakarak sadece asıl amacınıza odaklanın.

Başladığınız noktaya geri dönün: Eğer yeni odada amacınızı unuttuysanız, zorlamak yerine bir önceki odaya veya bulunduğunuz yere geri dönün. Başlangıçtaki görsel ipuçları genellikle hafızayı hızla canlandırır.

Bu bir hata değil, sistemin bir parçası

Bir kapıdan geçerken aklınızdakileri bir anlığına unutmanız, hafızanızın zayıf olduğu anlamına gelmez. Bu durum, beynin sürekli değişen çevresel koşullara uyum sağlamak ve bilgiyi verimli bir şekilde yönetmek için kullandığı gelişmiş bir sistemin yan etkisidir. İrade gücüyle hafızayı zorlamak yerine, beynin çalışma mantığını anlayarak ve basit ipuçları kullanarak bu küçük "sıfırlanma" anlarını kolayca aşmak mümkündür.