Pestisit sonuçları açıklanacak mı? Bakanlıktan kamuya faydası yok yanıtı

Sebze ve meyvelerdeki pestisit tehlikesi Türkiye'nin gündelik bir gerçeği halini alırken ihraç edilen ürünlerin geri döndüğü haberleri de sık sık gündem oluyor. Son olarak Greenpeace Türkiye’nin yaptırdığı pestisit denetimi, satışa sunulan her 3 sebze meyveden 1'inin limit üzeri pestisit kalıntısı içerdiğini ortaya koyarken, Tarım ve Orman Bakanlığı, pestisit denetim sonuçlarının açıklanması talebiyle mahkeme başvuran Greenpeace'e yanıt verdi.

Greenpeace Türkiye’nin 28 Nisan’da paylaştığı “Pestisitler ve Çocuklar” raporuna göre, analiz edilen her 3 gıda ürününden 1’inde mevzuata uygunsuzluk tespiti edildi.

10 Aralık 2024’te Tarım ve Orman Bakanlığına yaptığı bilgi edinme başvurusunda bulunan çevre gönüllüleri, 2022-2025 yılları arasında uygulanması için hazırlanmış Kalıntı Eylem Planının ve 2022–2024 yılları arasında gerçekleştirildiği belirtilen 246.946 pestisit denetiminin ayrıntılı sonuçlarının kamuoyuyla paylaşılmasını talep etti.

Bakanlıkta yasal süre içinde yanıt alamayan çevre örügütü, dava açtı. Dava devam ederken, 12 Mart 2025’te bakanlıktan gelen bilgi edinme başvurusu yanıtında raporun içeriğinin “ihbar” kabul edilerek denetimlerin artırıldığı belirtildi. Öte yandan söz konusu raporunun yalnızca İstanbul’un bazı semtlerinde bir haftalık sürede alınan numunelere dayandığı, bu nedenle ülke genelini temsil etmediği savunuldu.

Bakanlık verdiği yanıtta, 223 aktif maddenin yasaklandığı, sürdürülebilir tarım uygulamaları kapsamında çeşitli faaliyetler yürütüldüğü, Pestisit Kalıntısı Eylem Planının uygulandığı ve denetimlerin yapıldığı belirtildi. Ancak ne analiz sonuçları ne de Kalıntı Eylem Planı paylaşılmadı.

Öte yandan Greenpeace, 28 Mart 2025'te bakanlığın dava kapsamında mahkemeye savunma sunduğu ve savunmada, “pestisit analiz sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılmasının kamuya bir faydası olmayacağını” öne sürdüğünü duyurdu. Bakanlığın, sonuçların açıklanmasının “iç ve dış ticarette de olumsuz sonuçlara neden olabileceği düşünüldüğü” yanıtını verdiği belirtildi.

Öte yandan Greenpeace Türkiye, bakanlığın savunmasına ve öne çıkan 5 argümana şu şekilde yanıt verdi:

Bakanlık:

"Kalıntı eylem planı var”

Greenpeace'in yanıtı:

"Plan, bilgi edinme başvurusunda bulunmamızdan aylar sonra ve dava sürecine yakın bir tarihte yüklendi. Bu belge planlama, ölçüm ve değerlendirme teknikleri bakımından yetersiz. Eylem planlarında yer alan standart bilgiler asgari seviyede dahi bu belgede yer almıyor. Örneğin planda çeşitli il ve ürünlerde uygulamalar belirtilirken bu ürün ve illerin neye göre seçildiği açıklanmıyor. Kullanıma dair mevcut durum ve varılması gereken hedefler de planda bulunmuyor."

Bakanlık:

“Pestisit analizi verileri Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında, kişisel veri olması nedeniyle paylaşılamaz”

Greenpeace'in yanıtı:

"Başvuruda genel ve istatistiki bilgileri talep ettik. Bu bilgilerin hiçbiri, bireysel üreticilerin, ada-parsellerin veya şirketlerin kimlik bilgilerini içermiyor. Pestisit denetim verileri, kamu sağlığını korumaya yönelik olarak kanunla görev verilmiş Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen faaliyetler kapsamında işleniyor. Kişisel veri iddiasının hukuki dayanağı yok."

Bakanlık:

“Veriler ticari sır, paylaşılamaz”

Greenpeace'in yanıtı:

"Pestisit denetimlerinin gerçekleştirildiği gıda ürünlerine ilişkin analiz sonuçları, bir 'ticari sır' değil, kamu güvenliği ve halk sağlığının korunması kapsamında değerlendirilmesi gereken 'çevresel bilgi.' Çevre Kanunu’na göre herkes Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında çevreye ilişkin bilgilere ulaşma hakkına sahip."

Bakanlık:

“Ham veriler uzman olmayan kişilerce yanlış yorumlanabilir”

Greenpeace'in yanıtı:

"Demokratik bir hukuk devletinde, bilgiye erişim hakkı ve şeffaflık ilkesi gereği, kamu kurumları ellerindeki bilgiyi saklamak değil, anlaşılır ve erişilebilir kılmakla yükümlü. İdarenin görevi, verileri saklamak değil, gerekirse anlaşılmasını kolaylaştıracak teknik açıklamalarla birlikte sunmak. Verilerin 'yanlış yorumlanabileceği' endişesi, bilgiye erişim hakkının kısıtlanması için meşru bir gerekçe olamaz. Aksine, verilerin kamuoyuyla paylaşılması, bilimsel tartışmayı ve toplumsal farkındalığı artırır, çeşitli uzmanların farklı bakış açılarını ortaya koymasına imkân tanır.

Bakanlık:

“Pestisit analiz sonuçlarını paylaşan ülke bulunmuyor”

Greenpeace'in yanıtı:

"Avrupa Birliği, Almanya, İsveç, Birleşik Krallık, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gibi ülkeler düzenli olarak verileri yayımlıyor. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), her yıl AB pazarındaki gıdalardaki pestisit kalıntı seviyelerini değerlendiren kapsamlı raporlar yayımlıyor. Almanya’da Federal Tüketici Koruma ve Gıda Güvenliği Ofisi (BVL), 'Gıdalardaki Pestisit Kalıntıları' başlığıyla yıllık raporlar yayımlıyor. İsveç Gıda Ajansı, İsveç pazarındaki taze, dondurulmuş ve işlenmiş gıdalardan alınan numunelerin pestisit kalıntı analizlerini düzenli olarak yayımlıyor. Birleşik Krallık’ta Gıda Standartları Ajansı (FSA), periyodik olarak 'Gıdalardaki Pestisit Kalıntıları İzleme Programı' raporları yayımlıyor. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, düzenli olarak gıda ürünlerindeki pestisit kalıntı analizlerini web sitesinde paylaşıyor.