Rusya Ukrayna barışı için İstanbul görüşmeleri: Kim ne istiyor? Son durum ne?

Dünya siyasetini ve güvenlik ortamını derinden etkileyen Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin sona ermesine ilişkin taraflardan gelen mesajlar umutları artırdı. İki ülke heyetleri üç yıl sonra bugün ilk kez İstanbul'da masaya oturacak.

Ukrayna-Rusya savaşının geldiği bu noktada tarafların pozisyonları sürecin bundan sonraki aşamalarını göstermesi açısından önemli.

UKRAYNA ÖNCE ATEŞKES İSTİYOR

Dışişleri Bakanlığı'nda yapılan değerlendirmelerde, savaşan her iki tarafın da yıprandığı ve yorulduğu, bu kapsamda sıcak savaşın sonlanmasını istedikleri öne çıkıyor. ABD'de Donald Trump'ın göreve gelmesinin ardından tarafların savaşı sürdürme konusunda daha az istekli oldukları da yapılan değerlendirmeler arasında.

Ukrayna, Rusya ile olası barış görüşmelerine başlamak için kapsamlı bir ateşkesin başlaması gerektiğini düşünüyor. Kiev'in bu pozisyonuna Avrupa'nın önde gelen ülkeleri de destek veriyor. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ve diğer Ukraynalı liderler, savaşın sürdüğü ve sivillerin yaşamlarının etkilendiği bir ortamda barışın konuşulmasının olanaklı olmadığını kaydediyorlar ve Rusya'nın barış görüşmelerine samimi olarak başlamasının göstergesi olarak 30 günlük ateşkese uyması gerektiğini belirtiyorlar.

Ukrayna, silahların sustuğu bir ortamda yapılacak müzakereler sonunda Rusya tarafından işgal edilen topraklarına yeniden sahip olmak ve bundan sonraki süreçte benzer olaylarla karşılaşmamak için güvenlik garantileri istiyor. Güvenlik garantileri kapsamında Ukrayna'nın AB ve NATO üyelikleri ile barışın gözlenmesi için sahaya yabancı güçlerin konuşlanması da Kiev'in beklentileri arasında. Ukrayna aynı zamanda Rusya'dan karşılanacak savaş tazminatları ile ülkenin yeniden imarının sağlanmasını istiyor.

RUSYA ÖNCE MÜZAKERE SONRA ATEŞKES İSTİYOR

Rusya ise Ukrayna'nın tam tersine ateşkesin müzakereler sonucunda ilan edilmesi düşüncesinde. Rusya, askeri açıdan üstünlüğün kendisinde olduğunu özellikle Kursk bölgesindeki Ukrayna birliklerinin püskürtülmesinin ardından sahada daha avantajlı olduğunu düşünüyor.

Moskova'da yapılan değerlendirmelerde, ateşkes sürecinin Ukrayna'nın yıpranan askeri birliklerinin yeniden tahkim edilmesi ve yeni bir saldırıya hazırlanması için bir fırsat olarak değerlendirileceği endişesi seslendiriliyor. Rusya o yüzden İstanbul'daki görüşmelerin koşulsuz olarak başlaması ve taraflar arasındaki müzakerelerin gidişatına göre ateşkesin ilan edilmesi gerektiğini düşünüyor. Rusya 2014'te işgal ve ilhak ettiği Kırım'ın yanı sıra Ukrayna'nın Donbass bölgesinden de çıkmak istemiyor. Moskova, müzakereler sonunda sağlanacak anlaşmanın sonuçlarından birinin de Batı'nın uyguladığı yaptırımların kaldırılması olması gerektiğini kayda geçiriyor. Bununla birlikte Ukrayna'nın NATO'ya girmemesi ve ittifakın Rusya'ya tehdit oluşturmaması da Moskova'nın öncelikleri arasında.

ABD HEMEN ANLAŞMAK İSTİYOR

Trump, seçim kampanyası sırasında ve seçimleri kazandıktan sonra yaptığı tüm açıklamalarda Rusya-Ukrayna savaşının anlaşmayla sonuçlanmasının öncelikleri arasında olduğunu kaydetti. Ukrayna ile nadir elementler anlaşmasını Zelenskiy ile Beyaz Saray'da yaşanan tartışmaların ardından imzalayan Trump, Moskova yönetimine de tek yolun savaşın kalıcı bir anlaşma yoluyla sonlandırılması olduğu mesajını verdi.

Trump, bütün bunları yaparken kamuoyuna yaptığı açıklamalarda sık sık vurguladığı gibi "barışı sağlayan" bir lider vizyonunu yaşama geçirdiğini söyledi. Trump, bu adımların karşılık bulmaması durumunda savaşı sürdüren tarafa en güçlü yaptırımların uygulanacağı mesajını da iletti.

TÜRKİYE BÖLGESEL BARIŞ MERKEZİ OLMAK İSTİYOR

Toplantılara ev sahipliği yapmak isteyen Türkiye ise Rusya-Ukrayna arasındaki olası barış müzakerelerini bölgesel ve küresel ağırlığı açısında önemli bir fırsat olarak görüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ABD Başkanı Trump ile şahsi ilişkisinin yanı sıra Zelenskiy ve Putin ile doğrudan temas kurabilen az sayıda liderden biri olma özelliği de Türkiye'nin kullanmak istediği avantajlardan biri.

Türkiye, savaşın başladığı Şubat 2022'den bu yana Ukrayna-Rusya savaşının sonlandırılması için devrede oldu. İki ülke dışişleri bakanları, savaşın başlamasından sadece haftalar sonra Antalya'da bir araya geldiler ve heyetlerin bir barış planı üzerinde İstanbul'da görüşmelere devam etmeleri konusunda uzlaştılar. Ancak bu girişim, sonuç getirmedi.

Türkiye yine 2022 senesinde Ukrayna ve Rusya tahıllarının dünya pazarlarına taşınması için bir girişim başlattı. BM'nin desteğiyle yürütülen görüşmeler sonucunda Temmuz 2022'de Karadeniz tahıl girişimi uygulanmaya başladı ve bir yıl içinde toplam 33 milyon tol tahıl dünya pazarlarına iletildi. Ancak girişim Rusya'nın kendi tahıl ürünlerini dünya pazarlarına satamaması gerekçesiyle 2023 yazında askıya alındı. Buna karşın Türkiye, dünyanın önde gelen tahıl üreticisi Rusya ve Ukrayna'nın ürünlerinin satışının devamı için farklı önerileri gündeme getirmeye devam etti. Türkiye hem barış görüşmelerine ev sahipliğiyle hem de tahıl girişimi gibi pratik çözümlerle bölgedeki etkinliğini barış üssü olarak devam ettirme niyetinde.

İSTANBUL GÖRÜŞMESİNİN PERDE ARKASI

Rusya'nın Ukrayna'yı işgal girişimini başlattığı 24 Şubat 2022'den bu yana savaşın sona ermesine ilişkin umutların en güç kazandığı dönem yaşanıyor. Bu umudun canlanması sürecinde en önemli etken ABD Başkanı Donald Trump'ın göreve başladığı 20 Ocak'tan bu yana Rusya-Ukrayna savaşının sona ermesi için her iki tarafla da temas kurması ve verdiği güçlü mesajlarla tarafları barışa yönlendirme çabası oldu.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 10 Mayıs'ta yaptığı açıklamada Moskova'nın görüşmelere hazır olduğunu kaydetti ve İstanbul'da 15 Mayıs'ta müzakerelerin yeniden başlaması çağrısında bulundu. Putin'in bu çağrısından saatler sonra Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Putin'in çağrısına olumlu yanıt verdiğini Rus liderle İstanbul'da doğrudan görüşmeye hazır olduğu açıklamasını yaptı.

Üç yıldan fazla bir süredir süren savaşın sona ermesi açısından heyecan yaratan bu açıklamalara bir destek de ABD Başkanı Donald Trump'tan geldi. Orta Doğu turunda olan Trump, Putin'in Zelenskiy ile görüşmeyi kabul etmesi durumunda kendisinin de İstanbul'a gidebileceğini söyledi. Ancak Putin'in İstanbul'a gitmeyeceğinin açıklanmasından sonra ABD'li yetkililer Trump'ın da İstanbul'a gitmeyeceğini duyurdu.