Sigortasız Çalıştırılıyorum Ne Yapmalıyım?

Sosyal güvenlik, sadece bir kurum adı değil, anayasal bir güvencedir. Her yurttaşın doğuştan sahip olduğu haklarla bağlantılıdır. Bu sistemin temel amacı, vatandaşları hastalık, yaşlılık, işsizlik, analık, malullük ve ölüm gibi risklere karşı korumaktır. Ancak sistemin bir başka temel dayanağı daha vardır: Kayıtlılık. Yani sigortalı olmak.

Sigortalı çalışmak, bireyin sadece maaşını değil, geleceğini de güvence altına alır. Emeklilik hakkı, sağlık hizmeti, doğum borçlanması, işsizlik maaşı, iş kazası tazminatı, dul-yetim aylığı, kıdem tazminatı, ihbar süresi, doğum ve süt izni gibi hakların tamamı yalnızca sigortalı çalışanlar için mümkündür. Yani işçinin adı, sistemde varsa vardır. Yoksa, yok sayılır.

Kayıt dışı istihdam; çalışanın SGK’ya bildirilmemesi, sigorta primlerinin yatırılmaması, çalışma süresinin gizlenmesi ya da eksik gösterilmesi gibi uygulamaların bütününe verilen addır. Bu durum çoğunlukla düşük maaş, iş güvencesizliği ve emeklilikten mahrumiyetle sonuçlanır. Kimi zaman işverenin bilerek uyguladığı bir politikadır, kimi zaman da çalışanın çaresizliğine dayanan bir suskunluk.

Kayıt dışı istihdam, görünüşte “geçici bir çözüm” gibi sunulsa da aslında hem işçiye hem de ülke ekonomisine uzun vadede büyük zararlar verir. Devlet vergi ve prim gelirinden mahrum kalır, işçi sosyal haklarından. Ve en önemlisi: Adalet kaybolur.

Türkiye’de hâlen milyonlarca insan sigortasız çalıştırılıyor. Özellikle inşaat, tekstil, tarım, ev hizmetleri, küçük esnaf yan işleri ve bazı özel güvenlik sektörlerinde bu oran yüzde 40’lara kadar çıkabiliyor. Gençler, kadınlar ve göçmenler kayıt dışı çalışmanın en kırılgan kesimini oluşturuyor.

Bu insanlar sistemde yok. E-Devlet’te çalışma görünmüyor, SGK’da prim yok, hastaneye gittiğinde “sigortasız” uyarısı alıyor. İş kazası geçirdiğinde işveren “bizde çalışmıyor” diyor. Öldüğünde arkasında kalan eş ve çocuklar için ne dul aylığı var ne de yetim maaşı.

İşte kayıt dışı istihdam, bu kadar derin ve acımasız bir adaletsizliktir.

“İşsiz kalmaktan korkuyorum”, “sigortalı yapmam diyen çok işveren var”, “zaten emekliyim, ikinci sigortaya gerek yok”, “asgari ücretin üstünden maaş alıyorum ama primim düşükten yatıyor, sesimi çıkaramıyorum” gibi ifadeler ne yazık ki sahada çok duyduğumuz sözlerdir.

Birçok çalışan, kayıt dışına mahkûm edilmekle gönüllü olmak arasındaki ince çizgide yaşar. Ancak şu unutulmamalı: Haklar ertelenirse değil, talep edilirse kazanılır. Kayıt dışılığı normalleştirmek, adaletsizliğe ortak olmaktır.

Bir işçi bugün sigortasız çalışarak kısa vadede birkaç kuruş fazla kazanıyor gibi düşünebilir. Ancak uzun vadede kaybettiği şeyler birikerek devasa hale gelir:

Emeklilik süresi uzar, bazen hiç emekli olamaz.

Doğum borçlanması yapamaz, askerlik borçlanmasından faydalanamaz.

İşsizlik maaşı, kısa çalışma ödeneği, pandemi yardımı gibi desteklerden faydalanamaz.

Hastanede muayene ücreti öder, ileri tedavilere erişemez.

İş kazası geçirse, işveren sorumluluk kabul etmez, sigortasızlık nedeniyle tazminat talep edemez.

Ölüm halinde ailesi sosyal güvenlikten hiçbir hak talep edemez.

Bu liste uzar gider. Kayıt dışı çalışma bir tercih değil, bir tuzaktır. Ve bu tuzaktan çıkmanın ilk adımı, bilgi sahibi olmaktır.

Sigortasız çalıştırılan bir işçinin çaresiz olduğu doğru değildir. Kanunlar işçiyi korur. Ancak bu korumanın devreye girmesi için işçinin harekete geçmesi gerekir:

Çalıştığı süre boyunca SGK’ya hiç bildirilmemişse, 5 yıl içinde Hizmet Tespiti Davası açabilir.

ALO 170 hattı ya da CİMER üzerinden SGK’ya isimsiz şekilde şikâyette bulunabilir.

İş kazası geçirmişse, sigortasız olsa dahi işverene karşı tazminat davası açabilir.

Çalışma belgeleri, tanık beyanları, ücret dekontları, WhatsApp mesajları, kamera kayıtları gibi her türlü delil, bu davalarda geçerli sayılır.

Sigortasızlık bir suçtur. Bu suça karşı sessizlik de suça iştiraktir. Hakkını arayan işçi, yalnız değildir.

Kayıt dışı istihdamla mücadele sadece işçinin sırtına yüklenemez. Devletin bu konuda etkili adımlar atması şarttır:

Denetim ekiplerinin sayısı artırılmalı, sürpriz denetimler yaygınlaştırılmalıdır.

Ev hizmetlerinde çalışan kadınlar, geçici işçiler, mevsimlik tarım işçileri gibi kesimlere yönelik özel koruma programları oluşturulmalıdır.

Kayıtlı işverene pozitif teşvikler verilmeli, kayıt dışı çalıştıranlar teşviklerden menedilmelidir.

Mahkemelerin hizmet tespiti davalarında delil kabulü esnekleştirilmeli, yargılama süresi hızlandırılmalıdır.

Toplumun bu konuda bilinçlenmesi için kamu spotları ve kampanyalar yürütülmelidir.

Kayıt dışılıkla mücadele, sadece SGK’nın değil; Adalet Bakanlığı’nın ve kamu vicdanının ortak görevidir.

Bu yazıyı okuyan her işçiye sesleniyorum: Sigortasız çalışıyorsan yalnız değilsin. Hakkın var, hakkını aramalısın. Sessiz kalma. Unutma, bugün sustuğun şey, yarın seni bulur.

Ve bu çağrıyı tüm işverenlere de yapıyorum: Sigortasız çalıştırdığınız her işçi için sadece para cezası değil, vicdan borcu da biriktiriyorsunuz. Unutmayın, hiçbir kâr, bir insanın geleceğini çalmak kadar kıymetli değildir.

Türkiye’nin geleceği kayıtlı istihdamdadır. Güçlü ekonomi, adil toplum ve sağlıklı devlet ancak sigortalı çalışanların emeğiyle mümkündür.

Sözüm açık, çağrım nettir:

İşçinin adı yoksa, o toplumun vicdanı eksiktir.

İşçinin kaydı yoksa, o ülkenin hukuku yarımdır.

İşçinin güvencesi yoksa, o memleketin adaleti sakattır.

Bir devletin büyüklüğü, inşaatlarının yüksekliğiyle değil, işçisinin sigortalı olup olmadığıyla ölçülür.

Kayıt dışına sessiz kalan bir toplum, geleceğini karanlığa teslim etmiş demektir.

Şimdi susarsak, yarın kimse konuşamayacak.

O yüzden bugün, burada ve hep birlikte yüksek sesle söyleyelim:

“Sigortasız çalışmak kader değil, terk edilmişliktir.”

Bu düzeni değiştirmek bizim elimizde.

Hepinize sağlıklı ve sosyal güvenceli bir yaşam diliyorum.

Kıymetli okuyucularım, sizlerde soru, görüş ve önerileriniz ile yaşadığınız mağduriyeti [email protected] mail adresime yazabilirsiniz.