Tarih boyunca zaman nasıl ölçüldü? Güneş saatlerinden akıllı saatlere zamanın tarihsel yolculuğu!

Gündoğumuyla başlayan günler, bir zamanlar yıldızların rehberliğinde yönetiliyordu. Zamanı ölçmeye yönelik her yeni icat, insanlığın doğaya karşı biraz daha bağımsızlaştığını simgeliyordu. Zamanı kontrol altına almanın uzun ve detaylı serüveni, şimdi dijital ekranlarımızın arkasında devam ediyor.

DOĞAL DÖNGÜLERLE BAŞLAYAN TAKİP

İnsanlar zamanı ölçme ihtiyacını ilk olarak tarım ve toplumsal organizasyonlar için hissetti. Yaklaşık 5.000 yıl önce Babiller ve Mısırlılar, gökyüzündeki hareketleri izleyerek takvimler oluşturdular.

Bu takvimler; güneş günü, ay ayı ve güneş yılı gibi doğal döngülere dayanıyordu. Ayın evreleri, özellikle ekvatora yakın bölgelerde yaşayan toplumlar için önemliyken; mevsimsel tarım yapan kuzey halkları için güneş yılı daha belirleyiciydi.

YILDIZLARLA BÖLÜNEN GECELER, DAMLAYAN SUYLA ÖLÇÜLEN SAATLER

Eski Mısırlılar, her biri 30 gün olan 12 aylık sivil bir takvim geliştirdi. Yıla 5 gün daha ekleyerek güneş yılına yaklaştırdılar. Geceleri geçen zamanı ölçmek için su saatlerini kullandılar: Dibinde küçük bir delik bulunan bir kap yavaş yavaş boşalırken, iç yüzeydeki saat çizgileri suyun seviyesiyle zamanı gösteriyordu.

Aynı dönemde kullanılan güneş saatleri, gölgelerin konumuna göre zamanı belirliyordu. Ancak bu cihazlar, kapalı ve soğuk hava koşullarında kullanılamadığı için sınırlıydı.

ANTİK MEKANİKLERDEN İLK HESAP MAKİNELERİNE

M.Ö. 2. yüzyılda Yunanistan açıklarında bulunan Antikythera mekanizması, zaman ölçümünde teknolojik hayal gücünün ne kadar ileri gidebildiğini gösterir.

Bu dişli sistemli aygıt, güneş ve ay döngülerini hesaplayabiliyor, hatta tutulmaları tahmin edebiliyordu. Aynı dönemde astrolab adı verilen gökyüzü hesaplama araçları da gök cisimlerinin konumunu belirlemek için kullanılıyordu.

MEKANİK SAATLERİN DOĞUŞU VE KİLİSENİN ETKİSİ

Orta Çağ’da özellikle manastırlarda ibadet vakitlerinin düzenli takip edilmesi ihtiyacı, mekanik saatlerin doğuşunu tetikledi. 13. yüzyılda İngiltere’de kurulan ilk ağırlıkla çalışan saat, daha sonra Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde çanlarla zamanı bildiren kule saatlerine dönüştü. Bu saatler yalnızca zamanı değil, aynı zamanda toplumsal düzeni de şekillendiriyordu.

EŞAPMANIN İCADI VE ZAMANIN HIZLA AKMASI

Mekanik saatlerdeki en büyük devrim eşapman mekanizmasıydı. Bu sistem, dişlilerin düzenli dönmesini sağlayarak saatlerin daha doğru çalışmasına olanak tanıdı.

Saat artık, doğanın döngülerine değil kendi içsel ritmine göre ilerliyordu. Bu düzenli saat anlayışı, günün 24 eşit saate bölünmesini mümkün kıldı. Dakika ve saniye gibi daha küçük zaman birimleri ise Babillilerin 60 tabanlı sisteminden esinlenilerek geliştirildi.

ZAMANIN KİŞİSELLEŞMESİ: CEBE VE BİLEĞE GİREN SAATLER

15. yüzyılda saatlerin taşınabilir hale gelmesiyle zaman kişisel bir kavram oldu. İlk cep saatlerinde ağırlık yerine yaylar kullanıldı. Yayların düzensiz gücünü dengelemek için füze adlı konik düzenek geliştirildi. 17. yüzyılda Christiaan Huygens’in sarkaçlı saatleriyle dakiklik arttı; dakikalar ve saniyeler saat kadranlarına eklendi. Saatler artık hem estetik hem bilimsel birer araçtı.

SANAYİ DEVRİMİ, DEMİRYOLLARI VE EVRENSEL ZAMAN

19. yüzyılda saat üretimi sanayileşti. Ucuz ve yaygın hale gelen saatler sayesinde, demiryolları için zorunlu hale gelen ortak zaman sistemine geçildi. 1884’te kabul edilen 24 saat dilimi sistemi, dünyanın farklı noktalarında aynı referans zamanına göre hareket edilmesini sağladı. Artık zaman, toplumlar arasında senkronizasyonun temel taşıydı.

MODERN ÇAĞDA ZAMANIN HÜKMÜ

20. yüzyıl başında cep saatleri bileklere taşındı. Önce modayla anılsa da, savaşlar ve keşifler sayesinde işlevselliği kabul gördü. Zamanla sporcular, pilotlar ve dalgıçlar için özel saatler geliştirildi.

Bugünse zaman, GPS sistemlerinden bilgisayarlara kadar neredeyse her cihazın merkezinde yer alıyor. Artık zamanı yalnızca ölçmüyor, onu yönlendiriyoruz.

Kaynak: Scientific American, University of Cambridge, Foundation Hatue Horlogerie