Uzun yaşamın İsviçre çakısı: Spermidin! Hücrelerin temizlik ve bakımı ondan soruluyor Hangi besinlerde var?

Spermidin, İlk olarak menide keşfedildiği için bu adı almış ancak bitkilerden bakterilere kadar birçok canlıda bulunur. Pek çoğumuz adını belki ilk defa duyuyoruz ama Oxford Health Span’ın kurucusu Leslie Kenny “Spermidin uzun yaşamın İsviçre çakısıdır” sözleriyle spermidinin faydalarına dikkat çekiyor.

Saç uzamasından kalp sağlığına kadar pek çok şeye iyi gelen spermidinin faydaları saymakla bitmiyor.

Çalışmalar, doğal olarak oluşan bir bileşik olan spermidinin beyin sağlığını, bağışıklığı, kardiyovasküler dayanıklılığı ve genel görünümü iyileştirebileceğini gösteriyor.

Anne sütü, buğday tohumu, soya fasulyesi, olgun peynir, mantar ve bezelye gibi yiyeceklerde bulunan spermidin, hasarlı hücreleri ortadan kaldıran, yaşlanmayı yavaşlatmada, hastalıklara karşı korunmada, iltihapla mücadelede ve metabolizmayı korumada kilit rol oynuyor.

Peki hangi besinlerde spermidin var, besinlerden yeterli düzeyde alabiliyor muyuz, bu konuda yapılmış araştırmalar ne diyor? İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ ile konuştuk.

30’lu yaşlarında otoimmün rahatsızlıklarla ve iltihaplı romatizma ile mücadele eden Kenny, spermidine’le Oxford Üniversitesi’ndeki araştırmacılar sayesinde tanıştı.

New York Post'a konuşan Kenny, yapılan araştırmaların spermidinin farelerin bağışıklık sistemini gençleştirdiğini ortaya koyduğunu, bağışıklık sistemi çalışırsa bizi kanserden, patojenlerden ve otoimmün saldırılardan koruyabileceğini söyledi ve ekledi:

"Kronik enflamasyon diyabet, kalp hastalığı ve kas ağrısı ile ilişkilidir, bu yüzden enflamasyonu azaltmak çeşitli sağlık yararları sağlayabilir. Spermidin takviyesi, Alzheimer hastalığına yol açabilen amiloid-beta ve tau gibi toksik proteinleri de temizleyebilir"

Hormonal dengeyi sağlıyor

2023 yılında yapılan bir araştırmada spermidin, hormonal sağlık ve doğurganlık açısından “çığır açıcı” olarak adlandırıldı, çünkü araştırma, spermidinin yaşlı farelerde yumurta kalitesini artırdığını gösterdi.

Aynı araştırma, spermidinin hormon dengelemeye ve idrar kaçırmaya yardımcı olabileceğini de gösterdi.

Spermidin takviyesi alan test deneklerinin neredeyse hepsinde stres hormonu olan kortizol seviyesi önemli ölçüde düşmüş ve erkek deneklerde testosteron seviyesi %50 oranında artmıştı.

Kenny, “Spermidin çöpçümüzdür. Eğer çöpü dışarı çıkarmazsanız, birikir, hiçbir şey çalışmaz ve beyin de aynen böyledir” dedi ve sözlerine devam etti:

“Kadınlarda progesteron, östrojen ve testosteron hormonlarının yanı sıra hormon öncüleri DHEA ve pregnenolon da arttı. Bazı kadınlar aslında idrar kaçırmalarının, tuvalete gitme aciliyetinin önemli ölçüde azaldığını bildirdiler. Sanırım bunun nedeni, daha hızlı hücre yenilenmesinin mesane duvarına yardımcı olmasıydı.”

İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ, spermidini, evinizde düzenli yapılan genel temizliğe benzetti ve yaşlanma üzerine etkilerine dair şunları söyledi:

"Spermidin, hücrenin kendi temizlik servisi olan otofajiyi canlandırır. Otofaji çalışınca:

• Eskiyen, kırılan “eşyalar” (hasarlı proteinler) atılır.

• Bozulan “beyaz eşyalar” (yorgun mitokondriler) yenilenir.

• Evde biriken “toz” (kronik düşük düzeyli iltihap) azalır.Sonuçta hücre daha derli toplu çalışır; yaşlanmanın hızı düşebilir.

Hayvan deneylerinde spermidin verilen grupların daha uzun ve daha “dinç” yaşadığı gösterildi.

İnsan çalışmalarında tablo umut verici ama temkinli:

“Kesin ömrü uzatır” diyemeyiz; ancak yaşa bağlı performans düşüşünü yavaşlatabileceğine dair işaretler var.”

Karadağ, spermidinin etkisini gündelik yaşamdan bir örnekle şöyle anlattı:

“Telefonunuzda gereksiz dosyaları temizleyip, pil sağlığını koruyan bir bakım modu açmak gibi düşünün. Cihaz daha akıcı çalışır; aynı mantık hücre için de geçerli.Otofajiyi, çöplerin düzenli toplandığı bir şehir gibi hayal edin. Çöp birikirse trafik kilitlenir, koku artar, sistem tıkanır. Düzenli toplandığında ise şehir nefes alır.

Bu düzen:

• Beyinde “protein çöpleri”ni azaltarak Alzheimer ve Parkinson riskine karşı koruyucu bir zemin oluşturabilir.

• Kalpte yaşla gelen damar tıkanıklığını engelleyip, enerji üretimini dengeler.

• Karaciğerde yağlanmayı, kaslarda yorgunluğu, pankreasta insülin direncini hafifletebilir."

Ancak kanserde dengenin önemli olduğunu, spermidinin erken aşamada kanserli hücreleri ayıklamaya yardım edebileceğini, ilerlemiş tümörlerde ise  bazen bu sistemi “kendi lehine” kullanabileceğini belirten Karadağ, bu yüzden kanser geçmişi olanlarda hekim gözetimi ile kullanılması gerektiğini vurguladı.

Spermidinin etkili en düşük dozu günde bir miligramdır, diyen Kenny, bu seviyeye yalnızca diyetle ulaşmanın zor olduğunu, bu miktarı besin kaynaklarından alabilmenin zor olduğunu ama takviyenin daha ekili olduğunusöyledi ve sözlerine şöyle devam etti:“Yine de insanların, yapabiliyorlarsa bitkilere yönelmelerini istiyorum çünkü lif gerçekten çok değerli,” dedi.

Saç uzamasını destekliyor ve saç beyazlamasını önlüyor

Aynı hızlı hücre yenilenmesi, saç, cilt ve tırnaklara da doğrudan yarar sağlar. Saçlarımızın doğal rengi melaninden gelir. Yaşlandıkça daha az melanin, dolayısıyla daha az saç pigmenti üretiriz. Bu da zamanla saçlarımızın beyazlamasına yol açar. Ancak spermidin saç folikülünü saç yaşam döngüsünün büyüme evresinde daha uzun süre tutar, bu da saçların daha uzun ve daha az beyaz olmasını sağlar.

Daha iyi beyin fonksiyonu

2020 yılında yapılan bir araştırmada spermidin takviyesinin bilişsel gerilemeden, hafıza kaybından ve yaşlanmayla ilişkili motor bozukluklardan koruduğu bulundu.

 Takviye spermidin ile gıdadan alınan spermidin arasındaki fark nedir?

• Takviye, “ölçüsü belli” kapsül gibi.Her gün aynı dozu alırsınız. Pratik ve kontrollüdür.

• Gıda ise “doğal paket program”dır. Spermidin lif, polifenol, vitamin ve minerallerle birlikte gelir; bu kombinasyon çoğunlukla daha iyi ve dengeli etki yaratır.

Aytaç Karadağ’ın bir hekim olarak önerisi gündelik ihtiyacımızı gıdalardan almak, ihtiyaç halinde de takviye kullanmak.

Karadağ, spermidin açısından zengin besinleri ve nasıl tüketilmeleri gerektiğini anlattı:

Başlıca kaynaklar:

• Fermante gıdalar: Turşu, olgunlaştırılmış peynirler.

• Tam tahıllar: Tam buğday, çavdar, kepekli ürünler.

• Baklagiller: Nohut, mercimek.

• Tohumlar ve kuruyemişler: Susam, tahin, ay çekirdeği.

• Mantar

Pişirme önerisi: Aşırı ısıtmadan kaçının; buharda, sote ya da az pişmiş diri olması daha iyi. Haftanın çoğu günü sofrada “fermente + tam tahıl + baklagil” üçlüsünü görmek yeterli spermidin almanıza yeterli olur.

Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması 

(NAFLD) NAFLD, az alkol tüketen veya hiç tüketmeyen insanların karaciğerinde aşırı yağ birikmesiyle ortaya çıkar. Birincil neden, tip 2 diyabet, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve tıkayıcı uyku apnesi gibi metabolik risk faktörleriyle birlikte şişmanlıktır.

“Klinik öncesi deneylerde ve hayvan deneylerinde, spermidin NAYKH’nin etkilerini tersine çeviriyor.” diyen Kenny, metabolik işlevi geliştirdiğini ve LDL yani kötü kolesterolü de düşürüyor gibi göründüğünü söyledi.

Spermidin takviyesi düşünülürken nelere dikkat etmeli?

• Yaş arttıkça fayda potansiyeli artabilir.

• Kanser öyküsü veya aktif tedavi varsa, mutlaka onkoloğunuzla görüşün.

• mTOR’u etkileyen ilaçlar, immünsüpresanlar, kemoterapilerle etkileşim olasılığı için hekim kontrolü gerekir.

• Huzursuz bağırsak sendromu, SIBO, histamin hassasiyeti olanlarda tolerans değişebilir.

• Gebelik ve emzirmede veri sınırlı; rutin önermeyiz.

• Böbrek/karaciğer hastalıklarında dikkatli olunmalıdır.

• Öncelikle 8–12 haftalık düşük-orta doz ile başlangıç yapılması etkiye göre de doz artırımı yapılması akılcıl olur.

Beyin sağlığı ve Alzheimer için tablo ne?

Otofaji çalıştığında, beyindeki “protein birikintileri” azalır; sinir hücreleri daha düzenli çalışır. Gözlemsel çalışmalarda, spermidinden zengin beslenen yaşlılarda hafıza ve dikkat testlerinin daha iyi; demans riskinin daha düşük olduğunun gözlemlendiğini belirten Karadağ, küçük klinik denemelerde de hafif bilişsel bozuklukta sözlü bellekte iyileşme sinyalleri görüldüğünü ifade etti. Yine de Alzheimer tedavisinde “standart” olmak için daha geniş ve uzun süreli araştırmalara ihtiyaç olduğunu sözlerine ekledi.

Spermidin bağışıklık sistemini nasıl etkiler?

Spermidin, bağışıklık hücrelerinin “yakıt ekonomisini” iyileştirir. Mitokondriler daha verimli çalışır, otofaji sayesinde hücre içi düzen korunur. Bu da kronik düşük doz iltihabın sakinleşmesine yardım edebilir.

Aytaç Karadağ, fermente gıdalarla birlikte tüketildiğinde bağırsak bariyeri ve mikrobiyota dengesinde de olumlu bir tablo görülebildiğini, bunun bağışıklığı “köpürtmek” değil, ince ayar yapmak olduğunu söyledi ve bunu gündelik bir örnek ile anlatmaya çalıştı:

"Arabaya katkı koyup motoru sessizleştirmek gibi; hız yapmaz, ama sürüşü daha dengeli ve ekonomik hale getirir."

Karadağ, son olarak spermedin ile ilgili yapılan çalışmalardan birkaç örnek verdi:

Hayvan çalışmaları: Spermidin verilen gruplarda yaşam süresi uzuyor; kalbin gevşeme fonksiyonu ve mitokondri sağlığı iyileşiyor.

Gözlemsel insan verileri: Daha çok spermidin içeren diyetler, daha düşük ölüm riski ve daha iyi kalp sağlığı ile ilişkili.

Küçük klinik denemeler: Yaşlı ve hafif bilişsel bozukluğu olan bireylerde sözel hafıza ve yürütücü işlevlerde iyileşme sinyalleri; güvenlik profili genelde iyi.

Spermidin tek başına sihirli değnek değil; ama hücrelerin “temizlik ve bakım” rutinini düzenleyen güçlü bir yardımcı. Evinizi düzenli toplamak hayatı nasıl kolaylaştırıyorsa, spermidin de hücre düzenini iyileştirerek yaş alma sürecini daha konforlu hale getirebilir