Yangınların görünmeyen sahibini açıkladı

M.Ö. 356 yılında, Efes’te bir gece karanlığında yükselen alevler yalnızca Artemis Tapınağı’nı değil, insanlığın ortak hafızasını da kül etti. Yedi Harika’dan biri olan bu anıtı yakan kişi, Herostratos'tu.
Tarihin bilinen ilk kundakçısıydı.
Adını tarihe geçirme arzusu uğruna bunu yaptığını itiraf etti. Amaç basitti. Anılmak. 2.500 yıl sonra hâlâ anılıyor, ama ibretle. Bugün, Türkiye’nin dört bir yanında yükselen alevlerse tek bir kişinin arzusu değil; ihmalin, denetimsizliğin ve kâr odaklı özelleştirme politikalarının bir sonucu.
Ülkenin dört yanı cayır cayır yanıyor.
Sadece İzmir’in dört ilçesi Çeşme, Ödemiş, Seferihisar, Foça değil, Adana’dan Çanakkale’ye, Hatay’dan Aydın’a kadar onlarca noktada binlerce hektar ormanlık alan yandı.
Yangınlarda insanlar yaşamını yitirdi, yüzlerce canlı türü yok oldu. Ancak tüm bu yıkımın ardında çoğu zaman bir sabotaj değil, sistematik bir ihmal zinciri yer alıyor.

Türkiye’de elektrik dağıtım hizmetleri 2009-2013 arasında özelleştirildi. TEDAŞ’tan devralınan dağıtım bölgeleri özel şirketlere verildi. Ancak Sayıştay’ın 2022 yılı raporu, bu şirketlerin kamusal sorumluluklarını yerine getirmekte yetersiz kaldığını açık biçimde ortaya koydu.
“Ormanlık bölgelerdeki enerji nakil hatlarının çevresinde gerekli temizlik çalışmalarının yapılmadığı, bakım periyotlarının takip edilmediği, ağaç dallarının hatlara temas ettiği tespit edilmiştir.”
(Sayıştay 2022 Yılı Denetim Raporu, TEDAŞ Bölümü)
Aynı rapor, şirketlerin yatırım planlarını uygulamadığını, hat yenileme projelerini geciktirdiğini, ve bu durumun orman yangını riski oluşturduğunu açıkça ifade ediyor.
2023 yılı raporunda ise daha net bir uyarı yer alıyor.
“Bazı dağıtım şirketlerinin, özellikle kırsal ve ormanlık bölgelerde bulunan hatlara yönelik bakım faaliyetlerini asgari düzeyde gerçekleştirdiği; bu durumun yangın başta olmak üzere ciddi çevresel zararlara yol açabileceği değerlendirilmektedir.”
(Sayıştay 2023 Yılı Denetim Raporu, EÜAŞ ve TEDAŞ bölümleri)

Yangınlar başladığında kamuoyuna sunulan ilk açıklama genellikle aynıdır.
“Yangının çıkış nedeni araştırılıyor.”
Ancak bu, gerçeği örtmenin bir yöntemi. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, özellikle 2021’deki Manavgat ve Muğla yangınlarıyla ilgili teknik analizinde açıkça şunu belirtmişti.
“Yangınların başladığı ilk noktalarda elektrik hatlarının geçtiği güzergâhlar dikkat çekicidir. Orman Genel Müdürlüğü ve bilirkişi raporları da birçok yangının elektrik nakil hatlarından çıkan kıvılcımlarla başladığını doğrulamaktadır.” (EMO, 2021 Teknik Değerlendirme Raporu)

İzmir Valisi, çıkan yangınlarla ilgili dün yaptığı açıklamada önemli bir gerçeği dile getirdi.
“Çeşme, Seferihisar, Foça, Ödemiş’teki yangınların çıkış nedeni elektrik dağıtım hatlarıyla ilgilidir.”
Bu açıklama, ilk kez bir kamu yöneticisinin resmi düzeyde sorumluluğa işaret etmesiydi. Ancak hemen ardından Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş., bir açıklamayla bu iddiayı yalanladı. Bu çelişki, meselenin yalnızca teknik değil, aynı zamanda politik ve ekonomik bir boyutu olduğunu da gösteriyor.
Elektrik dağıtım şirketlerinin bakım yatırımlarını artırması gerekiyor. Ancak bu yatırımların maliyeti yüksek. Sonuç olarak, maliyet çıkmasın diye bakımı yapılmayan hatlardan çıkan kıvılcımlar, rüzgârla birleşip binlerce hektar ormanı yakıyor. Yangınla mücadele ise yine kamu bütçesinden, yani halkın cebinden karşılanıyor.
“Kamu zararına yol açan orman yangınlarının büyük bir kısmında, dağıtım şirketlerinin ihmali söz konusudur. Ancak bu zararlar için idari yaptırımlar sınırlı kalmakta; şirketler doğrudan sorumluluktan kaçabilmektedir.”
(Sayıştay 2023 Yılı Genel Değerlendirme)

Herostratos'un adı hâlâ hafızamızda.
Çünkü bir tapınağı yaktı.
Ama bugün yüzlerce canlı türünün yaşadığı ormanları yakanların isimlerini kimse anmıyor.
Çünkü onlar görünmez.
Takım elbiseli, şirket sahibi, ihaleli, denetimsiz.
Ama doğa unutmuyor.
Ağaçlar, kuşlar, arılar, yaban hayvanları unutmaz.
Ve bir gün, tarih de unutmayacak.
Bunlar, ülkenin ormanlarını yakarak büyüyen modern Herostratoslardı.