Yeni nesil salgın olarak adlandırılan e sigara sonuçlarıyla korkutuyor Sağlık Haberleri

Yaygınlığı her geçen gün artan elektronik sigara, toplumun her kesiminde kullanılsa da özellikle gençler arasında rağbet görüyor. Elektronik sigaranın gençler arasında bu kadar yaygın olması sağlık otoritelerini endişelendiriyor. Son olarak 17 yaşındaki Brianna Martin’in geçtiğimiz aylarda ABD’de yaşadığı trajik olayın medyaya yansıması bu sigaranın neden olduğu sağlık risklerine dikkat çekmesi açısından çok önemli görülüyor. Brianna Martin, elektronik sigara kullanımı nedeniyle nadir görülen ve halk arasında “patlamış mısır" olarak bilinip akciğerde kalıcı hasar bırakan "bronşiolit obliterans" hastalığına yakalanmıştı.

NADİR GÖRÜLEN PATLAMIŞ MISIR HASTALIĞI NEDİR?

Sorunun yıllar süren elektronik sigara kullanımından kaynaklandığı ortaya çıkınca gözler bir kez daha bu konuya çevrildi. Medyada yer alan haberlerden, akciğerlerin hava yollarında yara açan hastalığın, sürekli öksürük, hırıltı, yorgunluk ve nefes darlığı ile karakterize olup ilk kez "mikrodalga patlamış mısır" üreten bir fabrikada çalışan işçilerde görülmesi nedeniyle bu isimle anıldığını öğrendik. Rahatsızlık, patlamış mısıra tereyağı aroması veren "diasetil" isimli kimyasalın solunmasıyla ortaya çıkmıştı. Uzmanlar söz konusu hastalığın, klor ve formaldehit gibi diğer birçok kimyasalın solunmasıyla da ortaya çıkabildiğini belirtiyor.

Yine medyada yer alan haberlerde tüketimi zararsız olan birçok aroma maddesinin ısıtılıp solunmasının akciğer dokusuna doğrudan zarar verdiği ve süzülmeden kana karıştığına dikkat çekiliyor. Bu durum, elektronik sigara kullanımının, cazip hale getirilen aromalar nedeniyle yaygınlaşmasının ciddi bir sağlık riski oluşturduğunu gösteriyor.

Bu gerçeklere karşın toplumda elektronik sigaranın diğer sigaraya oranla daha zararsız olduğu iddiası kafa karıştırıyor. Peki bu konuda yapılan bilimsel araştırmalar neye işaret ediyor? Türkiye’de sigarayla mücadelenin önemli isimlerinden olan Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Erdoğan Çetinkaya, konuya ilişkin sorularımızı yayınlayarak önemli noktalara dikkat çekiyor.

⁠Elektronik sigara nedir? Türkiye ve diğer ülkelerdeki kullanım yaygınlığına dair istatistikler nasıldır?

Elektronik sigara (e-sigara) kullanıcıya nikotin, aroma ve diğer kimyasalları buhar formunda sunan ve pille çalışan cihazlara verilen isim. Geleneksel sigaraya göre daha az duman oluşturması ve çeşitli tatlar sunması nedeniyle yaygınlıkları her geçen gün artış gösteriyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2024 yılı verisine göre dünya genelinde e-sigara kullanımı 2024 yılı itibarı ile yaklaşık 82 milyon kişiye ulaşmış durumda. ABD’de lise öğrencileri arasında kullanım oranının yüzde 10’u aştı. Türkiye’de ise 15 yaş üstü bireylerde e-sigara deneme oranı yüzde 5 civarında. 15-24 yaş aralığında bu oranın yüzde 10’un üzerine çıkması ise ürkütüyor. (Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Raporu, 2023).

Elektronik sigara en çok hangi yaş grubu ve cinsiyet tarafından kullanılmaktadır?

E- sigaranın en sık kullanıcı profilini 15-24 yaş arası erkekler oluşturuyor. Gençler arasında kullanım oranı hızla artmakta olup, bu yaş grubu, pazarlamanın da en yoğun hedefi olarak görülüyor. Kullanım oranının kızlar arasında da artış eğiliminde olduğuna dikkat çekiliyor.

Elektronik sigaranın çalışma mekanizması nasıldır?

Elektronik sigara, içindeki sıvının (e-likit) bir rezistans aracılığıyla ısıtılması ve buharlaştırılması esasına dayanıyor. Buhar, kullanıcı tarafından çekiliyor. Sıvı içeriğinde genellikle nikotin, propilen glikol, gliserin, aroma maddeleri ve bazen de THC gibi psikoaktif maddeler bulunuyor.

Normal sigaradan daha az zararlı olduğu iddiası doğru mudur?

Bu iddia yanıltıcıdır. Elektronik sigara dumanında yanma ürünleri az olsa da yüksek sıcaklıkta ortaya çıkan formaldehit, asetaldehit, akrolein, ağır metaller (nikel vekurşun gibi) ve ultrafine partiküller, akciğer dokusunda ciddi hasara yol açıyor. New England Journal of Medicine’da yayımlanan 2015 tarihli bir çalışmada, yüksek voltajda kullanılan e-sigaraların formaldehit maruziyetinin, normal sigaraya kıyasla 15 kat daha fazla olabileceği gösteriliyor. Ayrıca, e-sigara kullanıcılarında miyokard enfarktüsü riskinin yüzde 34 arttığı belirtiliyor. (Alzahrani et al. 2018, American Journal of Preventive Medicine)

Elektronik sigaranın doğrudan yol açtığı sağlık riskleri nelerdir? Son yıllarda artış gösteren hastalıklar var mıdır?

Elektronik sigara kullanımı:

*EVALI (E-sigara veya vaping ürünleri ile ilişkili akciğer yaralanması)

*Bronşiolitis obliterans (BO)( Patlamış mısır hastalığı)

*Astım ataklarında artış

*Pulmoner enfeksiyonlara yatkınlık

*Aritmi ve hipertansiyon gibi kardiyovasküler sorunlar

*Nöropsikiyatrik etkiler (özellikle gençlerde anksiyete ve dikkat dağınıklığı) ile ilişkili bulunuyor.

CDC’ye göre 2019 yılında sadece ABD’de 2 bin 800'ün üzerinde EVALI vakası ve 60'tan fazla ölüm rapor edildiği biliniyor.

“Patlamış mısır hastalığı” ile elektronik sigara arasında nasıl bir ilişki vardır?

Halk arasında “patlamış mısır hastalığı” olarak bilinen “bronşiolitis obliterans” ilk olarak mikrodalga patlamış mısır fabrikası çalışanlarında gözlemlenmiş ve diasetil maruziyetine bağlanmıştır. Bugün, hâlâ birçok e-sigara sıvısında diasetil ya da benzeri yapılar tespit ediliyor. Bu maddenin ısıtılması veya solunması halinde, küçük hava yollarında fibrozis ve geri dönüşü olmayan tıkanmalar meydana geliyor.

E-sigara sıvılarında 180’den fazla aroma maddesi kullanıldığı ve bu maddelerin ısıtıldığında toksik bileşiklere dönüştüğü doğru mudur?

Evet, doğrudur. FDA ve Johns Hopkins araştırmaları, e-sigara sıvılarında 180’den fazla aroma maddesi bulunduğunu, bunların büyük çoğunluğunun gıda tüketimi için güvenli olsa da soluma yoluyla toksik etki oluşturduğunu gösteriyor. Özellikle vanilin, tarçın aldehiti, diasetil, benzaldehit gibi maddeler ısıtıldığında reaktif oksijen türleri ve akciğer toksinleri oluşabiliyor.

En fazla tercih edilen aroma hangisidir?

Genç kullanıcılar arasında en çok tercih edilen aromalar:

*Meyve aromaları (çilek, mango, karpuz)

*Tatlı/şekerli aromalar (vanilya, çikolata, sakız)

*Nane/mentol

ABD’de yapılan bir araştırmada lise öğrencilerinin yüzde 68’inin meyve aromalı ürünleri tercih ettiği bildirilmiştir (CDC, 2023).

Elektronik sigara kullanan gençler normal sigara kullanıcılarına göre daha fazla solunum problemi yaşar mı?

Evet. Elektronik sigara kullanıcılarında:

*Kronik öksürük,

*Nefes darlığı,

*Egzersiz toleransında azalma,

*Bronşiyal hiperreaktivite daha sık görülmektedir.

Journal of Adolescent Health’te yayımlanan 2020 tarihli bir çalışmada, e-sigara kullanan gençlerin yüzde 40’ında öksürük ve hırıltı bildirildiği, bu oranın geleneksel sigara kullanıcılarından yüksek olduğu ortaya konuyor.

DSÖ ve Türkiye Sağlık Bakanlığı'nın bu konudaki tutumu nedir?

Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) , e-sigarayı gençler için “yeni nesil salgın” olarak tanımlıyor.

Tavsiye edilen önlemler arasında:

*Aromalı ürünlerin yasaklanması

*Gençlere satışın tamamen engellenmesi

*Reklam ve sosyal medya kısıtlamaları bulunuyor.

Prof. Dr. Erdoğan Çetinkaya, “Türkiye'de, 2020 yılında ithalat ve internet satışı yasaklanmış olsa da erişim karaborsa ve sosyal medya üzerinden sürmektedir. Çalışmalarını Sağlık Bakanlığı bünyesinde sürdüren ‘Tütün Kontrol Dairesi’, bu konuda çalışmaktadır. Mücadele için denetimlerin daha sıkı ve yaygın hale getirilmesi, gençleri hedef alan reklamların engellenmesi elzemdir. Bu noktada toplumun konu hakkında bilimsel gerçeklerden haberdar olması, yasaların uygulanması ve gençlerin bu ürünlerden korunması hedeflenmelidir” diyor.