9/8’lik kıyamet, bizim kıyametimiz

Bu hafta sizi 9/8’lik Kıyamet oyununa davet ediyorum. Dünyanın sonu ne kadar uzakta bilmiyorum ama kıyametin içinde yaşadığımız fikri insanlık için değişmez bir gerçek sanırım. İkinci Dünya Savaşı’nda Nazi toplama kamplarında bir Yahudi için kıyamet tam da o günlerken, şimdi Filistinli siviller için kıyamet yaşadıkları kentler; orman yangınlarında yanan kaplumbağa için, Sivas Madımak Oteli’nde yakılan insanlar için ya da Kartalkaya’da ölen çocuklar ve aileleri için kıyamet aynı alevin kızılı; sokak ortasında, kendini güvende sandığı evinde öldürülen kadınlar için kıyamet tanıdığı erkeğin ona sapladığı bıçak ya da silahındaki kurşun; sokak hayvanları için bir caninin tekmesi ya da ona zehirli et veren mahalleli, hepsi kıyametin tam da kendisi. Baskılara direnen insanların hapsedildiği dört duvarlar da kıyamet, depremlerde yapıların altında can vermek de. Kıyamet illa ölümde değil ona giden tüm yollarda. Apokaliptik bir dünya anlatısı olan 9/8’lik Kıyamet, seyircisini kıyametin içinde yürüten taşlarla döşeli. "Kıyamet koparken siz ne yapıyordunuz, kimin yanında duruyordunuz?" sorusu ise yazarın seyircisine yönelttiği en can alıcı sorusu. Ben de bugünlere tanıklık eden hepimize soruyorum; sen, kimin yanında duruyorsun?

9/8’lik Kıyamet, oyun afişi

Oyundaki ritim 9/8’lik, performans ise 4/4’lük. Tek kişilik bu oyunu başarıyla sahneye taşıyan oyuncu Oğulcan Arman Uslu. 9/8’lik Kıyamet, Mek’an Sahne’ye ait. Oyunun yazarı Şamil Yılmaz, yönetmeni ise Sezen Keser. Malum bağımsız tiyatro kültürünün artmasıyla birlikte çok sayıda tiyatro topluluğu hayatta kalmaya çalışıyor. Kimisi tiyatroyu kollektif üretimle iyi yerlere taşırken bazıları oyunun hem yazarı hem yönetmeni hem oyuncusu olarak gerçek bir körleşmeye gidebiliyor. Anlatı formunda tek kişilik oyunlara doyduk derken sahnede olan hemen her şeye beni ikna eden bu oyun kapalı gişe olmayı hak ediyor. Başarısını kulaktan kulağa duyuran oyun öyle tahmin ediyorum ki en az büyük prodüksiyonlar kadar prova yapmıştır. Hiç yönetmen eli değmemiş doğallığında profesyonel bir reji için Keser’i, sahnede Diyar olup kendisini unutturan oyuncu Uslu’yu, yazdıklarıyla ilmek ilmek kendisinin tüm kaygılarını bizim de kaygılarımız olduğunu hatırlatan, güncel politik metniyle, yazar Yılmaz’ı alkışlamak isterim. Bu tiyatro sezonu ekonomik, politik ya da toplumsal nedenlerle sürekli iptal edilen oyunların, jürilerce yeterince seyredilememesi nedeniyle ileri tarihlere ertelenen tiyatro ödül törenlerinde 9/8’lik Kıyamet’in adını sıkça duyacağımızı düşünüyorum. Oyun 2024 ekiminde prömiyer yaptı, alkışı ve seyircisi bol olsun. Yaz boyu turneler yoluyla da farklı şehirlere ya da festivallere konuk olur diye düşünüyorum.

Oyuna gelecek olursak, başlamasına on dakika kalana kadar seyirci fuayede bekliyor. Kapılar açılıp da salona girildiğinde, boynuna asılı darbukasını çalarak ve şarkılar söyleyerek Diyar seyirciyi karşılıyor. Bu başlangıç bana Herkes Kocama Benziyor oyunundaki, Ankara pavyonlarında tuvalet temizleyen kadının hikayesini anlatan, ödüllü oyuncu Pınar Güntürkün’ü hatırlatıyor. Çağrışımlar birbirini kovaladıkça ve oyunun yönetmeni Sezen Keser’in oyuncusu olduğu, tek kişilik performansı Dansöz oyununu anımsıyorum. Yazarı ve yönetmeni Şamil Yılmaz olan Dansöz oyunu, 2020 yılında pandeminin resmi ilanından bir gün önce, maskeyle izlediğim son oyun olduğu için ayrıca hafızamda kazılı olsa da Keser’in bedensel performansıyla Melek’in hikayesini anlatışıyla da unutulmazdı. Mek’an Sahne ekibine ait oyunlarda benzerlikler bulmak olası. 2014 yılında, Ankara’da tiyatro eğitimi almış ya da sahne sanatlarında aktif olarak çalışan kişilerden oluşan ekibin kurucuları Sezen Keser, Elif Öztürk, Özge Bozdoğan, Umur Sevgül, Şamil Yılmaz, Pelin Temur, Oğulcan Arman Uslu gibi farklı üniversitelerde eğitim almış tiyatro insanları. Kolektif bir üretim biçimi benimseyen ekip, klasik hiyerarşik yapılar yerine dayanışmacı ve yatay bir örgütlenme modelini tercih ediyorlar. Mek’an Sahne’nin tiyatro anlayışı; politik, eleştirel, cesur ve yenilikçi. Biçimsel olarak sahnelemede deneysel yöntemleri tercih ederken, içerik olarak güncel toplumsal meselelerle doğrudan ilişki kuruyorlar. Yeni oyunları Tevafuk ise yazarın Almancaya çevrilen bir oyunu. Üç sezondur, iki farklı ekip tarafından Almanya’da oynan oyun artık İstanbul’da. Yeri gelmişken 9/8’lik Kıyamet de Maison Antoine Vitez çeviri desteği almış. Şu anda Sylvain Caville tarafından Fransızcaya çevriliyor. Şamil Yılmaz, tiyatro yazarı, dramaturg, yönetmen ve akademisyen olarak çok yönlü bir sanatçı. Hem çağdaş tiyatronun hem de geleneksel anlatı biçimlerinin izini süren Yılmaz, özellikle alternatif tiyatro sahnelerinde ve yenilikçi projelerde öne çıkıyor. Mek’an Sahne kimi zaman metin merkezli, kimi zaman fiziksel tiyatroya yakın çalışmalar üretiyorlar. LGBTİ+ hakları, kadın mücadelesi, ekolojik kriz, göç ve iktidar baskısı gibi temaları sahneye başarıyla taşıyorlar.

Yazar, Şamil Yılmaz

Hoopp tekrar oyundayız. Seyirci yerlerine yerleşene kadar gözünüzün içine işleyen bakışlarla darbukasını çalıp şarkılarını söyleyen ve söyleten Diyar, ismine inat yurtsuz bir gezgin. Çünkü artık kıyamet kopmuş büyük yangınlar, susuzluk, açlık, dünyadaki kaynaklar azalmış, bitmiş ya da yok olmuş. Parazitler diye hiçbir yerde istenmeyen, göçebe bir topluluğa hikayelerini anlatacak olan Diyar’ın sahnede bir sandalyesi, ayaklı mikrofonu, sırt çantası ve gökkuşağı renklerinde bir rüzgâr gülü var. Darbukasıyla tek vücut olan Diyar şahane bir anlatıcı. Oyunun ritmini, gerilimini, duygu evrenindeki öfkesini, çaresizliğini, aşkını, hüznünü darbukanın üzerinde dans eden parmakları ile ortaya saçıyor. Oyuncu için çok sıkı bir ön çalışma anlamına gelen bu yetenek, sahnede ona yeni yollar açıyor. Diyar olabilmenin enstrümanı, peltek Roman dili oyuncu Uslu’nun bedenine tam oturmuş bir kimlik. Ataerkil bir sistemin ürettiği dili, içinden çıktığı sistemi yıkacak bir araç hâline getirmek çok zordur. Çünkü içinde geliştirdiği dil o kültürün aynasıdır. İşte Diyar o dili bazen kabul ediyor, bazen reddediyor. Dünyayı gezerken enstrümanıyla hikayeler anlatan bir arkaik figür Diyar. İnsanlık tarihi kadar eski. Ayaklı mikrofonu iktidarın söylemlerini iletmek için araçsallaştırdığı anlar da bile o aksayan dili kaybetmemesi çok başarılı bir seçim. Mikrofonu ne amaçla kullanacağını seyirciyle paylaşması bir yabancılaştırma gibi gelse de dördüncü duvarın hiç kurulmadığı bir anlatı bu. Çünkü seyirciler aslında hikayedeki Parazitler. Hikâye biziz. Anlatılanlar öyle kolay hazmedilir şeyler değil neyse ki arada Leyla var, aşk var, sakat kedi Kopil var, direniş var. Bir de İzan var. Diyar, âşık olduğu kadın Leyla ile dünyadaki yeni düzeni çıkarlarına göre kullanıp kitleleri kontrol etmeye çalışan muhafazakâr bir hareket olan “izan” toplulukları arasında kalıyor ve oyunun çatışması tam da burası. Peki Diyar erdemli biri mi? Direniş ve mücadelede Leyla kadar yürekli davranabilmiş mi? İzanın tebliğcileri var, sarı giyimli kadınları var. Önce insanları anlıyor, dinliyor, onlara yardım ediyorlar. Kıyamet vakti boşluklardan faydalanıp yükselen muhafazakarlık söylemlerini sertleştiriyorlar…

Felaketler artmaya devam ettikçe içmeye su bulunmaz, musluklardan su değil balçık akar, Karadeniz’e göçler başlar. Açlık, salgın, karneyle dağıtılan gıdalar, martılar bile terk eder İstanbul’u. Öyle sıcaktı ki asfaltlar erir, orman yangınları bitmek bilmez. İşinden ilk olanlar, sokakta kalanlar, şiddete maruz kalanlar kadınlar, labunlar, göçmenlerdir. Bu yokluğun açtığı boşluğu İzan doldurur, güçlenir, salgın gibi İstanbul’a yayılır. İzan, bir de sarılar giymiş kadınlarla mahallelere iner. Aş çadırları kurup bedava su dağıtırlar. Bu yüce gönüllülere çok tanıdık değil mi? Ama güç arttıkça içlerindeki öfke, nefret, şiddet ve baskı da artar. Sonrasını merak edenleri oyuna gitmeye davet ediyorum.

Son olarak yazarın, Emrah Akbaş ile söyleşinden kısa bir alıntı yapmak isterim; ‘‘Zor olan, seyirciyi bu kadar yoğun ve sert bir politik atmosferle kuşatırken, sığınıp soluklanacağı, kendini kısmen güvende hissedeceği alanlar açmaktı. Bu alanlara, yazdığım dünyanın içinde boğulmamak için, benim de ihtiyacım vardı. Bunun için bir dolu teknik araç kullandım; metnin kendine özgü ritmi, zamanla oynama biçimi, sinematografik imajlarla oluşturduğu evren, farklı dil düzeylerinde gezinmesi, kıyametin fiziksel tarafını çok da ciddiye almayan mizahı, şarkılarla kurduğu ilişki… Ama yazma sürecinin asıl güçlüğü, hikâyenin anlatıcısı olan Diyar’ın ses tonunu bulmak oldu. Tatlı ama tekinsiz, neşeli ama karanlık, sempatik ama kuşku uyandırıcı bir ses… Bizi neşeli bir hikâye vaadiyle peşine takacak, ama hemen sonrasında karanlık bir yola sapıp vaadine ihanet ettiğinde bile peşini bırakmayacağımız bir ses…’’ Yazarın hayal ettiği her şeyi metinden öteye geçip sahneye taşımış olan yönetmen ve oyuncuyla tamamlanmış bir iş 9/8’lik Kıyamet oyunu.

Yeni politik olanın içinde sadece siyasilerin ürettiği söylemler ya da sınıfsal mücadele, ekonomik eşitsizlik yok. İklim krizi, azınlık hakları, göçmen meselesi, kadına şiddet, LGBTİ+ ve toplumsal cinsiyet eşitliği konuları, patriarkal düzen, hayvan hakları, savaş karşıtlığı, akran zorbalığı artık bunlar politik meseleler ve hiçbirini diğerinden ayırarak düşünme şansımız kalmadı. Ancak tek bir metinde bu konuları ard arda sıralanmış görürsem biraz temkinli yaklaşma refleksim var elbette. Hiçbir şey söyleyemeden konu başlıkları açan çok sayıda oyun görmüş birinin sesine kulak verin; 9/8’lik Kıyamet beni bu anlamda ters köşe yapan, inandırıcı bir metin. Elbette sahneleme ile doğru buluşmuş bir metin.

Daha fazla ne olabilir ki dediğimiz her şey daha da fazlasıyla olurken, içimizdeki kıyametlerin sesi, sahnede, darbukanın 9/8’lik ritminde sizleri bekliyor. Bilet satın alarak tiyatroya giden seyirci dışında hiçbir desteği kalmayan bağımsız tiyatrolara destek olmaktan sakın vazgeçmeyin. Eğer siz vakit bulup tiyatroya gidemiyorsanız askıda bilet uygulaması ile öğrencilerin oyunları görmesini sağlayarak tiyatroya iki türlü destek sağlayabilirsiniz. Gençlerin olması gereken yerler hapishaneler değil, okullar, sokaklar, sanat alanlarıdır. İyi hafta sonları...