Anayasa değişikliği için 30 bin sayfalık öneri var Sözcü Gazetesi

12 Eylül 1980 darbesinden kısa süre sonra 1982 Anayasası’nı hazırlamak için Kurucu Meclis’i oluşturan iki organdan biri olarak “Danışma Meclisi” kurulmuştu. 160 kişiden oluşan Meclisin üyelerinin her biri alanlarında tanınan, bilinen isimlerdi. Yeni Anayasa görüşmelerine Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı başkanlık yapıyordu. Danışma Meclisi’nde Kamer Genç gibi sözünü esirgemeyen Danıştay Üyesi, Fahri Öztürk gibi vali, İbrahim Göktepe gibi idareci, Muammer Yazar, Bekir Sami Daçe, Feridun Günay gibi hukukçular da vardı.

Anayasa Komisyonu, çalışmalarını tamamlayıp Danışma Meclisi’ne sundu. Grup kararı olmadığı için her madde üzerinde isteyen maddenin lehinde, aleyhinde konuşuyordu. Komisyon Başkanı Orhan Aldıkaçtı, her madde üzerinde ayrıntılı açıklamalar yapıyordu. Bazı maddelerde tamamen, bazıları kısmen değiştiriliyordu. Örneğin, seçim dönemlerinde istifa eden bakanların yerine atanan ve yaklaşık üç ay bakanlık yapanlara ömür boyu milletvekili maaşı bağlanıyordu. Danışma Meclisi milletvekili maaşı bağlanabilmesi için en az üç yıl milletvekilliği yapma koşulunu getirmişti.

43 YILDIR KONUŞULUYOR

Konuştuğum 5 Danışma Meclisi Üyesi, Milli Güvenlik Konseyi’nden (MGK), Danışma Meclisi üyelerine yeni Anayasa ile ilgili her hangi bir uyarı gelmiyordu. Eğer olduysa bu Orhan Aldıkaçtı üzerinden yapılmıştır” dedi. Sonuçta Danışma Meclisi’nden 150 madde geçti. 27 madde de MGK tarafından eklendi. Kenan Evren,  8 gün süren Anayasa’yı tanıtma turuna çıktı. Sonuçta yüzde 92 oyla yeni Anayasa kabul edilmiş,   Danışma Meclisi’nin görevi de 6 Kasım 1982’de sona ermişti.

Aradan 43 yıl geçti. Hemen her siyasi partinin gündemine, “Yeni Anayasa” girdi. Ancak 43 yıldır yeni bir Anayasa yapılamadı. Bu konuda en ciddi adım Cemil Çiçek’in TBMM Başkanlığı döneminde atıldı. Kapsamlı toplantılar yapıldı, görüşler alındı. Yaklaşık 60 madde üzerinde de uzlaşma sağlandı. Sonunda bu maddelerde de değişiklik yapılamadı. Türkiye’nin olağan gündeminde öne çıkan yeni Anayasa konusunda Cumhur ittifakında da uzlaşma sağlanmış değil. 1982 Anayasa’sının yürürlükteki 154 maddesinden 103’üne dokunulmadı. 

DEĞİŞEN MADDELER

1982 Anayasası ilk kez 1987 yılında, son kez 2017 yılında değiştirildi. 1987 ile 2017 döneminde yani 30 yılda yapılan anayasa değişikliklerinden 19’u yürürlüğe girdi. Aynı dönemde yapılan ama yürürlüğe girmeyen  değişiklik sayısı ise 4 oldu. Bunlardan birisi halk oylamasıyla reddedildi. İkisi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye iade edildi ve Meclis teklifleri yeniden görüşmedi. Diğeri ise esastan inceleme yetkisi olmadığı halde Anayasa Mahkemesi tarafından esastan iptal edildi.

Başlangıçta Anayasada toplam 177 asıl madde vardı. Bu maddelerden 58’i hiç değişmedi. 45 maddede tali değişiklik (terim/ifade değişikliği) yapıldı. 1982 Anayasasının 103 maddesi varlığını halen koruyor.

74 MADDEYE ESASLI MÜDAHALE

51 maddede esaslı değişiklik oldu. Bunlardan 31’i yeniden yazıldı ve tümden değiştirildi. 20 maddede önemli değişiklikler oldu. 23 madde ise tamamen yürürlükten kaldırıldı. Şu aşamada 154 asıl madde yürürlükte. Sonuç olarak 1982 Anayasasının yürürlükte olan 154 maddesinden 103’ünde ya hiç değişiklik olmadı ya da tali değişiklikler yapıldı.

Anayasa’nın 51 maddesinde tümden ya da önemli ölçüde değişiklik oldu. Yürürlükten kaldırılan 23 maddeyi de dikkate aldığımızda 1982 Anayasasının 74 maddesine esaslı müdahale yapıldı. 103 maddesi ise ilk kabul edildiğindeki temel yapılarını aynen koruyor.

 HER TÜRLÜ ÖNERİ VAR

Cemil Çiçek’in TBMM Başkanlığı döneminde, Anayasa değişikliği çalışmalarına aralarında TOBB, TESK’, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının da bulunduğu 7 çatı kuruluş aracılığıyla 13 bölgede toplantı yapılmıştı. Hemen her toplantıda 700-800 kişinin bulunuyordu.

Her kesimin görüşünü yansıtan yaklaşık 30 bin sayfalık dokuman meclis arşivinde. Toplumun ne düşündüğü, anayasadan ne beklediği o metinlerde var. Önemli bir kaynak. Bunlardan yararlanabilirler. Kaldı ki 60’a yakın maddenin müzakeresi sırasında hangi partinin neyi nasıl düşündüğü de var. Orada bu müzakerelere katılan 4 partinin anayasa taslağı da peyderpey de olsa münakaşa müzakere edilmek üzere meclise verdiler. Yani mutfakta iyi bir menü çıkarmak için her şey var. Geri kalanı mutfakta çalışanlara kalmış.

Nasıl bir usulle Anayasa’da değişiklik ya da yeni bir Anayasa yapılacağı önemli. Cemil Çiçek döneminde 60 maddede anlaşma sağlanabilmişti. Bunu sağlayana kadar da başkanın göbeği çatlamıştı. Çünkü, A partisinin ‘Evet’ dediğine, B partisi ‘Hayır’ diyordu.  Yalnız partiler arasında değil, aynı partinin temsilcileri arasında da köklü görüş ayrılıkları çıkıyor.  O yüzden komisyonda görev alacak aynı parti mensuplarının da birbiriyle uyumlu olması son derece önemli.  Her maddeye parti  temsilcisinin ‘evet’ demesiyle mi, yoksa çoğunluk oyuna göre mi karar verileceğinin de netleşmesi gerekir.