Araştırmacı öğretmen kimdir ve özellikleri nelerdir?

“Araştırmacı öğretmen, “kendi sınıfını geliştirmek, öğretimini iyileştirmek ve sınıfta neler olup bittiğini anlamak için araştırma yapan öğretmen” biçiminde tanımlanabilir.”

“Nitelikli öğretmen, nitelikli sınıf ortamı, nitelikli öğretim ve araştırma odaklı eğitim başarıyı ve refahı doğal olarak sağlayacaktır. Bu nedenle öğretim süreçlerinin bizzat öğretmenler tarafından sistematik bir biçimde incelenmesi, sorgulanması ve araştırılması nitelikli bir öğretimin ayrılmaz parçasıdır.”

Anadolu Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Ersoy ile araştırmacı öğretmen olarak öğretmenlik mesleğini konuştuk.

Öğretmenlerin eğitim bilim araştırmalarıyla ilişkisi nedir? Süreçteki rolleri ve bu rollerin eğitim araştırmaları açısından önemi nedir?

Geçmişten günümüze araştırma yapmak bilim insanlarının, akademisyenlerin, üniversitelerin, konu alanında uzmanlaşmış kurumlarda görev yapan özellikle doktora derecesine sahip kişilerin işi olarak görülmüştür. Bu durum özü itibarıyla doğrudur. Çünkü bilimsel araştırma yapabilmek belli akademik derecelere, konu alanında uzmanlığa, metodolojik yetkinliğe ve özellikle yabancı bir dilde akademik yeterliğe sahip olmayı gerektirmiştir. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte araştırma yapmak için ön koşul olarak yer alan birçok gereklilik ortadan kalkmadıysa da en azından büyük bir engel olmaktan çıkmıştır denilebilir. Örneğin yapay zekâ ile farklı dillerde yazılmış makalelerin okunup anlaşılması veya bir bilimsel araştırmadaki teknik bir kavramın, bir istatistiğin ne anlama/anlamlara geldiğinin öğrenebilmesi araştırma süreçlerini kısmen kolaylaştırmıştır. Ama yüzde yüz kolaylaştırmamıştır. Hatta bazı durumlarda örneğin yapay zekanın yanlış bilgi vermesi veya olmayan bilgileri uydurması durumunda işler karmaşık bir hal alabilmektedir. Bu durum uzun ve tartışmalı bir konu olarak tartışılmaya devam edecek gibi görünmektedir. Burada vurgulamak istediğim temel düzeyde araştırma okuryazarı bir öğretmen yapay zekâ ve teknolojik imkanlar sayesinde araştırma bilgi ve becerilerini geliştirebilir. Örneğin sınıfında yaşadığı bir sorunu çözebilmek için sistematik incelemeler yapabilir. Bunu yaparken farklı dillerdeki örnekleri inceleyebilir ve kendi bağlamına uyarlayabilir.

Kısaca öğretmenler kendilerinin parçası olduğu özellikle kendi sınıflarında ve okullarında bilimsel araştırmalar yapabilirler. Çünkü öğretmenlik uzmanlık gerektiren bir meslektir. Bugün her hizmet öncesi öğretmen eğitimi programında Eğitim Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri, Araştırma Yöntemleri, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri gibi metodoloji dersleri bulunmaktadır. Buradan öğretmenlerin lisans programından mezun olduklarında temel düzeyde araştırma okuryazarlığı becerilerine sahip oldukları söylenebilir. Bu kapsamda özellikle öğretmenlerin mesleklerini icra ederken kendi başlarına yapabilecekleri araştırma yöntemleri geliştirilmiştir. Bunlar arasında “öğretmen araştırması – eylem araştırması (action research)”, “bireysel araştırma – öz inceleme – kendini araştırma (self-study), “sınıf çalışması- sınıf imecesi (lesson study)” en yaygın olanlarıdır.

Şimdi öğretmenlerin eğitim bilim araştırmalarıyla ilişkisi, süreçteki rolleri ve önemlerinden söz edebiliriz. Öğretmenler bilimsel araştırmaların katılımcısı, veri kaynağı/sağlayıcısı, uygulayıcı, yürütücü, araştırma becerilerinin öğreticisi, eş araştırmacı, iş birliği yapılan kişi, bilim kültürünün yaygınlaştırıcısı, mesleki ve bireysel gelişimi için bilimsel bilginin üreticisi ve tüketicisi gibi birçok açıdan bilimsel araştırmaların odağında yer alan kişidir. Bunlardan dolayı öğretmenler eğitim bilim araştırma süreçlerinin en önemli aktörlerinden biridir. Sonuç olarak öğretmenler eğitim bilim araştırmalarında hem bilimsel bilgininin kullanıcısı hem de bilimsel bilginin üreticisidirler. Bu ilişkiyi aşağıdaki başlıklarda özetleyebiliriz:

Öğretimini iyileştirmek: Başka araştırmalarının sonuçlarını kendi sınıfında uygulamak. O araştırmaların sonuçlarından yararlanarak kendi araştırmasını tasarlamak ve yapmak.

Uzman araştırmacılara destek: Sınıfında eğitim bilim araştırmalarının gerçekleştirilmesine fırsat vermek.

Araştırma okuryazarı olmak: Alanıyla ilgili bilimsel araştırmaları takip etmek. Güncel gelişmeleri izlemek.

Bilimsel becerileri kazandırmak: Alanıyla ilgili öğrencilerine bilim kültürünü kazandırmak, bilim okuryazarı bireyler yetiştirmek, eleştirel düşünme, problem çözme, yaratıcı düşünme, estetik değerleri kazandırmak gibi becerileri öğrencilerine kazandırırken bilimsel araştırma sonuçlarından yararlanmak.

Araştırma topluluğunu üyesi olmak: Yerel, ulusal ve uluslararası düzeylerde araştırma projelerine katılmak ve bu projeleri yönetmek. Burada ürettiği bilgiyi bilimsel toplululuğun kullanımına sunmak.

Mesleki ve bireysel gelişim: Akademik çalışmalar kapsamında lisansüstü eğitime devam etmek. Sertifika programlarına katılmak.

Bir öğretmen neden araştırma yapmalıdır?

Çünkü öğretmenlik mesleği profesyonel bir meslektir. Profesyonellerde işlerini bilimsel ve güncel veriler ışığında yerine getirirler. Ayrıca eğitim-öğretim bu konuda uzmanlaşmış öğretmenler tarafından sistemli ve planlı bir biçimde yürütülmektedir. Bu nedenle her öğretmenin araştırma yapma bilgi ve becerileri konusunda yetkin olması bir başka ifadeyle öğretmenlerin araştırma okuryazarı olmaları gerekmektedir. Öğretmenlerin neden araştırma yapmalıdır sorusu için birçok söylenebilir. Ama iki nedenin öncelikli olduğu oraya çıkmaktadır.

Birincisi, öğretmenler bizzat sahada teorinin, öğretim programlarının, eğitim politikalarının uygulamaya geçirilmesindeki en önemli aktörlerdir. Bir başka ifadeyle öğretmenlerin bilimsel araştırma yöntemleri konusunda yetkin olmaları teorinin ve politikanın uygulamaya geçirilmesinde önemlidir. Bir başka ifadeyle öğretmenler tarafından bilimsel bilginin etkin bir biçiminde kullanılması için bilimsel yöntemler işe koşulmalıdır.

İkincisi, öğretmenler sadece bilimsel bilginin tüketicisi değil aynı zamanda üreticisidir. Dolayısıyla öğretmenler özellikle öğretimde uyguladığı ve etkili sonuçlar aldığı yöntemleri sistematik bir biçiminde eğitim topluluğuyla paylaşmalıdır. Bunu yapabilmeleri için temel düzeyde araştırma yöntemlerini bilmeledirler ve araştırma yürütebilmelidirler.

Araştırmacı öğretmen kimdir ve özellikleri nelerdir?

1980 yıllarda eğitim bilim araştırmalarında bir dönüşüm yaşanmaya başlandığı söylenebilir. Çünkü bu yıllarda genellenebilir eğitim bilim araştırmaları sonuçlarının yanı sıra sınıflarda neler olduğu, sahadan, bağlamsal, reformların sınıflara nasıl yansıtıldığı, bireysel olarak öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları sorunları nasıl çözdükleri ve tüm bunları sistematik bir biçiminde nasıl belgelendirdikleri, bu yapılanların öğretimi nasıl geliştirdiği gibi sorular ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunun sonucunda da daha önceleri de kullanılan eylem araştırmaları yaygın olarak eğitim araştırmalarında akademisyenler ve öğretmenler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Araştırma alan yazınında eylem araştırması olarak bilinen yöntem eğitim özelinde “öğretmen araştırması” olarak adlandırılmış ve eğitimciler arasında kabul görmüştür. Yine bu kapsamda araştırma ve öğretmen ilişkisinin “araştırmacı öğretmen”, “öğretmen olarak araştırmacı” ve “öğretmen olarak araştırmacı” biçiminde de konunun farklı yönlerini vurgulayan tanımların yapıldığı görülmektedir. Bu kapsamda araştırmacı öğretmenin daha yaygın kullanıldığı söylenebilir. Peki araştırmacı öğretmen kimdir ve temel özellikleri nelerdir?

Araştırmacı öğretmen, “kendi sınıfını geliştirmek, öğretimini iyileştirmek ve sınıfta neler olup bittiğini anlamak için araştırma yapan öğretmen” biçiminde tanımlanabilir. Araştırmacı öğretmenin bazı temel özellikleri arasında şunlar sayılabilir: Sorgulayıcı, gözlemci, öğrenmeye açık, eleştiriyi kabul eden, öğrenmeye istekli, değişime ve dönüşüme inanan öğretmenler araştırmacı öğretmen özelliklerine sahiptir.

Alan yazında eylem araştırması için öğretmen araştırması karşılığı kullanılsa da araştırmacı öğretmen sadece sınıfında eylem araştırması yürüten öğretmen değildir. Bu anlamda öğretimini geliştirecek her türlü sınıf temelli araştırma yürüten öğretmen için araştırmacı öğretmen ifadesini kullanmak daha kapsayıcı ve doğrudur. Öğretmenler tarafından yapılabilecek sınıf temelli araştırmalara “eylem araştırması” “bireysel araştırma”, “sınıf araştırması”, “anlatı araştırması” örnek verilebilir.

Araştırmacı öğretmen olmanın önünde engeller var mı? Varsa bunlar nelerdir?

Araştırmacı öğretmen öğretim eyleminin doğasında var olan sorgulama, yansıtma, araştırma ve eleştirel düşünmeden dolayı öğretme tutkusuna sahip olmayı ve mesleki adanmışlığı gerektirir. Bu nedenle değişime inanan, yaptığı öğretimine güvenen, gelişime açık, eleştirmekten korkmayan aksine eleştirinin kendi mesleki gelişimine katkı sağlayan bir araç olduğunu bilen öğretmenler araştırmacı öğretmen olabilir. Konuya bu açıdan bakıldığında araştırmacı öğretmen olmanın önünde bir atkın engeller olduğu gerçektir. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:

Sınıf temelli araştırmaların önemine inanmaması.

Araştırma temelli mesleki gelişim kültürünün olmaması.

Öğretimini meslektaşlarla paylaşmaktan çekinme.

Öz güven eksikliği.

Araştırma odaklı öğretmen eğitimi politikalarının olmaması.

Araştırma kültürünün yaygınlaşmamış olması.

Bilimin değersizleştirilmesi.

Profesyonelliğe önem verilmemesi

Sonuç olarak nitelikli öğretmen, nitelikli sınıf ortamı, nitelikli öğretim ve araştırma odaklı eğitim başarıyı ve refahı doğal olarak sağlayacaktır. Bu nedenle öğretim süreçlerinin bizzat öğretmenler tarafından sistematik bir biçimde incelenmesi, sorgulanması ve araştırılması nitelikli bir öğretimin ayrılmaz parçasıdır.

Sevgili hocam değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...