Bakü’den Milli Mücadele’ye: Kahraman Kafkas İslam Ordusu

15 Eylül Azerbaycan'ın başkenti Bakü'nün kurtuluş yıl dönümü.

Osmanlı Devleti, Bolşevik ve Ermeni işgali altında olan Bakü'ye Kahraman Kafkas İslam Ordusu'nu gönderdi.

İşgale son veren kahraman ordunun kuruluşuna giden süreci, mücadelelerini ve zaferlerini Akademisyen Tarihçi Doç. Dr. Güzin Çaykıran Bilici TRT Haber’e anlattı.

Enver Paşa’nın Turan ideali

Kafkas İslam Ordusu’nun kuruluşundaki ilk belirtilerin 26 Şubat 1918’de görüldüğünün altını çizen Doç. Dr. Güzin Çaykıran Bilici, Enver Paşa’nın Turan hayalini gerçekleştirmek istemesindeki motivasyonunun çok daha önceye dayandığını ve Kafkaslarda askeri teşkilatın tesis edilmesini amaç edindiğini belirtti.

41 yıla sığan asırlık ömür: Enver Paşa

Doç. Dr. Bilici’ye göre, Kafkas İslam Ordusu’nun kuruluş amacı, Kafkaslarda Osmanlı ve hilafetini tesis etmek.

Osmanlı Devleti kardeş Azerbaycan’ı yalnız bırakılmadı

1918 yılının Mart ayında Bakü’de Ermeni ve Bolşevik birlikleri, binlerce masum Müslüman Türk’ü katletti. “Mart Olayları” olarak bilinen bu kıyım, Azerbaycan halkında derin yaralar açtı.

Aynı dönemde, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan edildi. Ancak yeni kurulan bu devlet, dış saldırılara karşı kendini koruyabilecek güçlü bir orduya sahip değildi. İşte bu noktada Osmanlı Devleti’nden yardım istendi.

Azerbaycan’ın yardım talebi üzerine, Osmanlı Harbiye Nazırı Enver Paşa harekete geçti.

Kardeş Azerbaycan’ı yalnız bırakmamak, hem İslam kardeşliğini hem de Turan idealini hayata geçirmek amacıyla özel bir ordu kuruldu. Bu orduya “Kafkas İslam Ordusu” adı verildi ve komutanlığı Enver Paşa’nın kardeşi Nuri Paşa’ya verildi.

Almanya, Osmanlı’nın Kafkaslarda olmasını istemiyordu

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’nda Almanya ile müttefikti. Almanya, Bakü’nün zengin petrol rezervlerini kendi kontrolüne almak istiyor; bu nedenle Osmanlı’nın askeri harekâtını sınırlamaya çalışıyordu. Hatta Berlin, Nuri Paşa’ya Bakü’ye ilerlememesi yönünde baskı yaptı.

Doç. Dr. Bilici, Osmanlı siyaseti ile Alman siyasetinin Kafkaslarda çatıştığını söyledi.
Buna rağmen Osmanlı Devleti, Azerbaycan Türklerini koruma görevini öncelik olarak gördü. Enver Paşa’nın direktifleri doğrultusunda Nuri Paşa, Alman baskısına rağmen harekâta devam etti.

İlk olarak Gence güvence altına alındı

Kafkas İslam Ordusu, ilk olarak Gence’yi güvence altına aldı ve burada Azerbaycan hükümetiyle koordinasyon sağladı. Ardından Şamahı, Kürdemir ve Salyan bölgelerinde Ermeni ve Bolşevik kuvvetlerine karşı önemli başarılar elde edildi. Halkın güvenliği sağlanarak düzen tesis edildi.

Ordunun ilerleyişi sırasında yerel halkın desteği önemli rol oynadı. Azerbaycan Türkleri, Osmanlı askerlerini bir kurtarıcı olarak karşıladı.

Bakü Harekâtı ve Zafer

15 Eylül 1918 tarihinde Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, Bakü üzerine kesin taarruza geçti.

Kafkas İslam Ordusu, 30 saatlik muharebeden sonra Bakü’yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, 1130 şehit verdi.

Bugün Azerbaycan'da sadece Bakü'de değil Şamahı'da, Şeki'de, Gence'de Türk şehitlikleri bulunuyor. Bu şehitlikler Azerbaycan Türkleri tarafından birer kutsal emanet olarak görülüyor ve şehitliklerin bakımını Azerbaycan Hükümeti yapıyor.

15 Eylül Bakü’nün Kurtuluşu Günü

Bakü’nün kurtuluşu Azerbaycan’ın bağımsızlığını güvence altına aldı. Ancak Osmanlı, Mondros Mütarekesi’nin ardından birliklerini kısa süre sonra bölgeden çekti.

Bugün Azerbaycan’da 15 Eylül, “Bakü’nün Kurtuluşu Günü” olarak kutlanıyor.

Bakü’den Milli Mücadele’ye: Kafkas İslam Ordusu’nun zafer yolu

Kafkas İslam Ordusu’na bağlı bazı tümenler, Osmanlı’nın bölgeden çekilmesinin ardından Anadolu’ya geçti. Bu birlikler, 1919’dan itibaren başlayan Türk milletinin Milli Mücadelesi’nde görev aldı. Böylece Kafkas İslam Ordusu’nun tecrübeli askerleri, Türk milletinin bağımsızlık savaşına da doğrudan katkı sağladı.

Anadolu’nun kalbinde bir destan: Sakarya Zaferi

Doç. Dr. Güzin Çaykıran Bilici, Kafkas İslam Ordusu’na bağlı 2 tümen hakkında şu bilgileri verdi:

“5. Kafkas Tümeni ve 15. Tümen, Batum üzerinden Karadeniz’e geldi. 15. Tümen Samsun, 5. Kafkas Tümeni de Amasya’da konuşlandı. Buradaki görevleri, Pontus Rum çetelerine karşı bölgede asayişi temin etmek. Birinci İnönü, İkinci İnönü, Sakarya ve Büyük Taarruz’da iki tümen de yer aldı. 5. Kafkas Tümeni İkinci İnönü Muharebesine katıldı ve daha sonra Sakarya Meydan Muharebesi’nde cephenin omurgasını tutacak şekilde konuşlandı. 11 Eylül’de Dua Tepe’ye ay yıldızlı sancağımızı 15. Tümen dikti. Büyük Taarruz’da ise 15. Tümen Yunan cephesini yaran ilk tümen olarak tarihe geçti. 5. Kafkas Tümeni de Yunan ordusu Başkomutanı General Trikupis’i esir eden tümen olarak tarihte yer aldı.”

Ali Mert Şentürklü

Kamera

Mücahit Turan

Kurgu