Bir nesne, bir ses, bir oda… Beynimizi ele geçiren özgül fobiler hakkında her şey

Her sarsıntıda uçağın düşeceğini düşünenler, gök gürleyince yatağın altına saklananlar, yemek yemekten bile korkanlar… Toplumda yaygın ama az konuşulan bir ruhsal sorun olan özgül fobilere yakından bakıyoruz.

Stres seviyesini yönetmenin yolları neler?

Depresyon ve kaygının 12 fiziksel belirtisi ne?

ÖZGÜL FOBİ NEDİR?

Özgül fobi, belirli bir nesne, durum ya da aktiviteye karşı duyulan yoğun, mantık dışı ve kontrol edilmesi güç bir korku haliyle karakterizedir. Kişi, bu korkunun nesnesiyle karşılaşma ya da onu düşünme durumunda bile ciddi bir kaygı yaşayabilir. Gerçekte tehlike arz etmeyen durumlara verilen bu aşırı tepkiler, bireyin gündelik yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Sosyal yaşamda, iş hayatında veya kişisel aktivitelerde kaçınma davranışlarına yol açabilir.

Genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde ortaya çıkan özgül fobi, müdahale edilmezse yaşam boyu devam edebilir. Kişi, fobisine neden olan durumlardan kaçınarak kısa vadeli rahatlama sağlasa da bu davranış uzun vadede hayatını kısıtlayabilir.

ÖZGÜL FOBİNİN BELİRTİLERİ 1. YOĞUN KORKU VE KAYGI

Fobiye sahip bireyler, korktukları nesne veya durum karşısında gerçek tehlike söz konusu olmasa bile aşırı korku ve kaygı hissederler. Bu tepkiler mantıklı düşünmeyi zorlaştırır.

2. FİZİKSEL BELİRTİLER

Korkuya vücut da tepki verir. Kalp çarpıntısı, terleme, titreme, nefes almada zorluk, mide bulantısı, baş dönmesi ve kas gerginliği gibi fiziksel belirtiler sıkça görülür.

3. KAÇINMA DAVRANIŞLARI

Kişi, korktuğu durumla yüzleşmemek için ondan kaçınır. Bu kaçınma hali zamanla sosyal ilişkilerde, iş hayatında veya günlük rutinlerde ciddi kısıtlamalara neden olabilir.

4. KARŞILAŞMA İHTİMALİNDEN KAÇINMA

Fobik bireyler yalnızca fobinin kendisinden değil, onunla karşılaşma ihtimalinden de korkar. Bu yüzden belirli ortamlardan veya kişilerden uzak durabilirler.

5. AŞIRI STRES VE SÜREKLİ ENDİŞE

Fobiye neden olan nesne ya da durum hakkında sürekli düşünmek, kişinin gündelik yaşantısını baskılayabilir. Bu da kronik stres ve yaşamdan alınan zevkin azalması gibi sonuçlara yol açar.

YAYGIN ÖZGÜL FOBİ TÜRLERİ 1. GÖKGÜRÜLTÜSÜ VE FIRTINA FOBİSİ

Bu bireyler kötü hava koşullarında evden çıkmaktan kaçınır, gök gürültüsünü duymamak için pencereleri kapatır, hatta masa veya yatak altına saklanabilirler.

2. UÇAK KORKUSU (AVİOFOBİ)

Uçakla seyahat etmektense uzun ve zorlu kara yolculuklarını tercih ederler. Uçuş sırasında uçak düşecekmiş gibi düşüncelerle her titreşim ya da ses, büyük bir panik kaynağı olur.

3. YALNIZLIK FOBİSİ

Özellikle akşam saatlerinde artan bir korkudur. Evde yalnız kalmak zor gelir. Evin içinde bir yabancının ya da bir varlığın olduğu hissi tarif edilebilir. Bu fobinin kökeninde ayrılık anksiyetesi yatabilir.

4. ARABA KULLANMA FOBİSİ

Kaza yapma korkusuyla araba kullanmaktan kaçınırlar. Kimi bireyler aracı olmasına rağmen yıllarca onu kullanamayabilir. Trafikteyken sürekli kötü bir şey olacağı hissi taşırlar.

5. UZAY/ALAN FOBİSİ (AGORAFOBİ DEĞİL)

Bazı kişiler, düz, açık ve eşyasız alanlarda yürürken huzursuzluk hisseder. Etrafta tutunacak bir şeyin olmaması dengesizlik ve düşme korkusu yaratır. Geniş koridorlar ya da büyük odalarda duvarlara yakın yürümeyi tercih ederler.

6. YUTMA FOBİSİ

Yemek veya içeceklerin boğaza takılacağı ve boğulmaya yol açacağı korkusuyla ortaya çıkar. Bazı yiyecekler tamamen hayatlarından çıkarılır. Bu durum ciddi kilo kaybı ve yetersiz beslenme gibi sonuçlara neden olabilir.

7. YÜKSEKLİK KORKUSU (AKROFOBİ)

Yüksek yerlerde bulunmak, pencereden dışarı bakmak ya da balkonlarda oturmak ciddi kaygı yaratabilir. Merdivenler özellikle korkutucudur. Bu bireyler genellikle güvenli alanlardan uzaklaşmaktan kaçınır. Her ne kadar uçak korkusuyla benzerlik taşısa da iki fobi aynı değildir.

ÖZGÜL FOBİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ (BDT)

BDT, kişinin korkularını besleyen düşünce kalıplarını tanıyıp değiştirmesine yardımcı olur. Aynı zamanda korkulan durumla yüzleşme (maruz bırakma) süreci de bu terapiye entegre edilir.

MARUZ BIRAKMA TERAPİSİ

Korkulan nesne ya da durumla kademeli ve kontrollü bir şekilde karşılaşmak, bu korkunun zamanla azalmasını sağlar. Kişi, tekrar tekrar maruz kalarak korkusunu yönetmeyi öğrenir.

SANAL GERÇEKLİK TERAPİSİ

Korkulan durumlar, bilgisayar destekli simülasyonlarla deneyimlenir. Bu yöntem, gerçek dünyadaki maruziyet için bir ön hazırlık işlevi görebilir.

İLAÇ TEDAVİSİ

Bazı durumlarda kaygıyı hafifletmek amacıyla antidepresan veya anksiyolitik ilaçlar reçete edilebilir. Ancak bu tedavi, genellikle terapötik yaklaşımlarla birlikte yürütülür.

GRUP TERAPİLERİ VE DESTEK GRUPLARI

Benzer fobileri olan kişilerle bir araya gelerek deneyim paylaşmak, kişinin yalnız olmadığını görmesine yardımcı olur. Bu da iyileşme sürecine olumlu katkı sağlayabilir.

Özgül fobiler bireyin yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak uygun terapi ve destekle bu fobilerle başa çıkmak mümkündür. Her bireyin korkuları ve tepkileri farklı olduğu için, tedavi planı da kişiye özel olarak oluşturulmalıdır. Uzman desteğiyle, kişinin korkularıyla yüzleşmesi ve yaşam kalitesini artırması sağlanabilir.

Görsel Kaynak: istockphoto/shutterstock