Korkularınız hayatınızı yönetmesin: Özgül fobilerle yüzleşmenin yolları nelerdir?

Toplumsal hayatı, iş yaşamını ve sağlık hizmetlerini sekteye uğratabilen özgül fobiler, çoğu zaman sessiz bir çığlık olarak kalıyor. Ancak doğru yaklaşımla bu korkular kontrol altına alınabiliyor.

Stres seviyesini yönetmenin yolları neler?

Takıntı hastalığının (OKB) belirtileri

UYARI: Tedavi sürecinde profesyonel bir ruh sağlığı uzmanının rehberliği oldukça önemlidir. Unutulmamalıdır ki, her bireyin deneyimi farklıdır ve tedavi yaklaşımları kişiye özel olmalıdır.

ÖZGÜL FOBİ NEDİR?

Özgül fobi, belirli bir nesne, durum ya da aktiviteye karşı duyulan yoğun, mantık dışı ve aşırı korku halidir. Bu korku çoğu zaman gerçek bir tehlike söz konusu olmasa bile kişinin zihninde ciddi bir tehdit gibi algılanır. Korkulan durum ya da nesneyle karşılaşma düşüncesi bile bireyde yoğun kaygıya yol açabilir. Bu fobiler genellikle çocukluk veya ergenlikte başlasa da, tedavi edilmediği sürece yaşam boyu sürebilir ve bireyin sosyal, mesleki ve kişisel yaşamını olumsuz etkileyebilir.

ÖZGÜL FOBİNİN BELİRTİLERİ YOĞUN KORKU VE ANKSİYETE

Kişi, belirli bir nesne veya durumla karşılaştığında abartılı ve mantıksız bir korku yaşar. Bu korku, çevresindekilere anlaşılmaz gelse bile kişi için gerçektir ve ciddi rahatsızlık yaratır.

FİZİKSEL TEPKİLER

Fobik durum karşısında kalp çarpıntısı, terleme, titreme, nefes darlığı, mide bulantısı, baş dönmesi gibi fiziksel belirtiler görülebilir. Bazı bireylerde bayılma da yaşanabilir.

KAÇINMA DAVRANIŞLARI

Korkulan nesne ya da durumdan uzak durmak için kişi ciddi ölçüde kaçınma davranışları sergiler. Bu durum kişinin günlük yaşamını sınırlayabilir.

SÜREKLİ ENDİŞE VE STRES

Birey, korktuğu durumla karşılaşma olasılığı hakkında bile sürekli endişe yaşar. Bu, kişide uzun süreli stres yaratabilir ve yaşam kalitesini düşürebilir.

YAYGIN GÖRÜLEN ÖZGÜL FOBİ TÜRLERİ HAYVAN FOBİSİ

En sık karşılaşılan özgül fobilerden biridir. Kedi, köpek, kuş, böcek gibi hayvanlara karşı yoğun bir korku duyulur. Genellikle geçmişte yaşanan olumsuz bir deneyim tetikleyici olur. Bu fobiye sahip kişiler, hayvanın bulunduğu ortamlardan kaçınarak gündelik hayatlarını buna göre şekillendirir.

YÜKSEKLİK FOBİSİ

Yüksek yerlere çıkmak, yukarıdan bakmak veya asansöre binmek gibi durumlar büyük korku yaratabilir. Kişi balkonlardan uzak durabilir, pencereye yaklaşamaz veya yüksek katlarda kalmak istemez.

KAN VE YARALANMA FOBİSİ

Halk arasında “kan tutması” olarak bilinir. Kan, yara, ameliyat görüntüleri, iğne ya da tıbbi müdahaleler bireyde bayılma, mide bulantısı veya kalp atışında düzensizlik gibi tepkiler yaratabilir. Kimi bireyler bu korku nedeniyle tıbbi tedavilerden kaçınabilir.

UÇAK FOBİSİ

Uçağa binmekten aşırı derecede korkma durumudur. Uçağın düşeceğine dair yoğun bir kaygı yaşanır. Uçuş sırasında uçağın her sarsıntısı felaket gibi algılanabilir. Bu nedenle birey, uzun ve zahmetli kara yolculuklarını tercih edebilir.

KLOSTROFOBİ (KAPALI ALAN KORKUSU)

Kapalı ve dar alanlardan aşırı rahatsızlık duyma halidir. Asansör, kalabalık otobüs, metro, tiyatro salonu gibi yerlerde panik yaşanabilir. Bu kişiler genellikle açık alanları tercih eder, dar giysilerden bile rahatsız olabilirler.

ARABA FOBİSİ

Araba kullanmaktan veya binmekten yoğun şekilde korkma durumudur. Kaza yapma, çarpışma ya da kontrolü kaybetme korkusu baskındır. Kimi bireyler, arabaları olsa bile kullanamazlar.

DSM-5’E GÖRE ÖZGÜL FOBİ TANISI

Amerikan Psikiyatri Birliği'nin DSM-5 kriterlerine göre bir kişiye özgül fobi tanısı koyulabilmesi için şu ölçütlerin karşılanması gerekir:

- Belirgin Korku veya Kaçınma: Belirli bir nesne, durum veya aktiviteye karşı yoğun korku ve bu korkuyla baş edememe.

- Aşırı ve Mantıksız Korku: Korkunun gerçek tehlike düzeyine göre orantısız ve mantık dışı olması.

- Kaçınma Davranışları: Yaşamda belirgin kısıtlamalara yol açacak derecede kaçınma eğilimi.

- Süre: Korku ve kaçınma davranışlarının en az altı aydır devam ediyor olması.

- Başka Bozuklukla Açıklanamama: Korkunun başka bir psikiyatrik bozukluğa bağlı olmaması.

GÜNLÜK YAŞAMI NASIL ETKİLER?

Özgül fobi, bireyin sosyal ilişkilerinden kariyerine kadar birçok alanda sorunlara yol açabilir. İş seyahatlerine çıkamamak, sosyal etkinliklerden uzak durmak, sağlık hizmetlerinden kaçınmak bu etkilerden bazılarıdır. Özellikle çocuklukta başlayan yoğun fobiler, çocuğun sosyal gelişimini ve özgüvenini ciddi şekilde zedeleyebilir.

RİSK FAKTÖRLERİ VE NEDENLERİ

- Travmatik Deneyimler: Örneğin, bir hayvan tarafından saldırıya uğrama veya kapalı bir yerde mahsur kalma gibi olaylar.

- Panik Ataklar: Korkulan durum sırasında yaşanan panik ataklar, fobinin gelişmesine yol açabilir.

- Gözlem Yoluyla Öğrenme: Başkalarının yaşadığı olumsuz deneyimlere tanık olmak.

- Ailevi Etkiler ve Medya: Anne-babanın uyarıları ya da korku içerikli haberler ve yayınlar.

TEDAVİ YÖNTEMLERİ BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ (BDT)

Bireyin olumsuz düşünce kalıplarını tanıyıp değiştirmesine yardımcı olur. Fobiyle ilgili mantık dışı düşünceler sorgulanır ve yeniden yapılandırılır. Maruz bırakma çalışmaları bu terapinin önemli bir parçasıdır.

MARUZ BIRAKMA TERAPİSİ

Korkulan nesne ya da durumla aşamalı ve kontrollü şekilde karşılaştırma yapılır. Bu sayede korkunun zamanla azalması ve tolere edilmesi sağlanır.

SANAL GERÇEKLİK TERAPİSİ

Gerçek ortama çıkmadan önce sanal bir ortamda fobik durumlar deneyimlenebilir. Bu yöntem, bireyin kendini güvende hissederek hazırlık yapmasına yardımcı olur.

İLAÇ TEDAVİSİ

Anksiyete semptomlarını azaltmak için antidepresan ya da anksiyolitik ilaçlar kullanılabilir. Genellikle terapiyle birlikte uygulanır.

GRUP TERAPİSİ VE DESTEK GRUPLARI

Benzer sorunları yaşayan bireylerle deneyim paylaşımı, kişinin kendini yalnız hissetmemesini ve baş etme becerilerini geliştirmesini sağlar.

Özgül fobi, tedavi edilebilir bir ruhsal bozukluktur. Doğru destekle bireyler korkularını yönetebilir ve günlük yaşamlarını daha kaliteli hale getirebilirler.

Görsel Kaynak: istockphoto