Bugün Dünya Çevre Günü

Çevrenin kirlenmesi ya da kaynakların tükenmesi başta insanlar olmak üzere canlı yaşamını tehdit ediyor. Bu nedenle 1972 yılında BM’nin aldığı kararla, 5 Haziran günü ‘Dünya Çevre Günü’ ilan edildi.

Türkiye de 5 Haziran Çevre Günü olarak kutlanırken, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından bu tarihi içeren hafta ‘Çevre Haftası’ olarak kutlanıyor. Her yıl önemli bir başlığa dikkat çekiliyor ve çevre konusundaki bilinç geliştirilmeye çalışılıyor. Bu yılın teması ‘plastik kirliliği ile mücadele’, sloganı ise ‘Çevrene İyi Bak!’ olarak belirlendi.

Çevre konusunda Türkiye son yıllarda önemli adımlar attı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan tarafından başlatılan ‘Sıfır Atık Projesi’, 7 yılda yüzde 13 olan geri kazanım oranının 2024’te yüzde 36,8’e çıkmasını sağladı. Hedef, bu yıl yüzde 60 oranını yakalamak…

Proje ile 32,5 milyon tonu kağıt-karton, 9,1 milyon tonu plastik, 3,1 milyon tonu cam, 6,4 milyon tonu metal olmak üzere toplam 74,5 milyon ton atık ekonomiye geri kazandırıldı. Böylece 10 milyon hanenin yıllık elektrik faturası kadar tasarruf sağlandı. 10 şehir hastanesi veya 500’den fazla okul inşa edilebilecek bir kaynak, yani 256 milyar lira doğaya kirlilik olarak bırakılmak yerine geri dönüşüme, ekonomiye kazandırılmış oldu. 1,71 trilyon litre su, 54,6 milyar petrole eş bir tasarruf yapılmış oldu. 552,7 milyon ağacın kesilmesi önlendi.

Sıfır Atık Mavi Hareketi de 2019’da devreye girmişti. Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı, 28 ilde deniz çöplerini topladı. Denizden, 5 yılda 20 bin 500 kamyon çöp çıkarıldı.

2025-2030 ‘5 Yıllık Deniz Çöpleri İl Eylem Planı’ bu yıl ocak ayında devreye girdi. 2025’te 30 bin ton çöp, denizden toplandı.

Türkiye Çevre Ajansı tarafından yürütülen Depozito Yönetim Sistemi’nin pilot uygulaması 2019 yılında başlamıştı. Şubat 2025 itibarıyla Sakarya ve Ankara Kızılcahamam’da yılda 472 ton atık geri dönüştürülüyor. 2026 başında Erzurum, Samsun, Mersin, Gaziantep, Konya ve İzmir’de de Depozito Yönetim Sistemi’ne geçilecek. Bu sistemde cam ve pet şişeler doğaya bırakılmak, doğayı kirletmek yerine makineye atılıyor ve ücreti vatandaşların banka hesaplarına geliyor. Sistemle yıllık 120 milyon euro tasarruf yapılması hedefleniyor. 

‘81 İlde 100 Milyon Metrekare Millet Bahçesi’ hedefiyle, şehirlere nefes aldıran yeşil alanlar da artırılıyor. Türkiye genelinde 34 milyon 783 bin metrekare alanda 292 millet bahçesi tamamlandı. 42,5 milyon metrekare alanda 242 millet bahçesinin yapımı sürüyor. Türkiye genelinde toplam yüzölçümü 6,3 milyon metrekareyi bulan açılışa hazır 36 millet bahçesi bulunuyor.

Bakanlık tarafından 2002-2025 yılları arasında belediyelere ve kamu kurumlarına, 27 bin 220 projeye 20 milyar 392 milyon lira destek sağlandı. Çevre yatırımlarının güncel tutarı ise 70 milyar 297 milyon lirayı buldu. Verilen destekler arasında millet bahçeleri ve kentsel dönüşüm projeleri de bulunuyor.

Müsilajla mücadele kapsamında hayata geçirilen ‘Marmara Denizi Koruma Eylem Planı’ kapsamında bugüne kadar 272 bin 288 işletme ve deniz aracı denetlendi. Marmara’yı kirlettiği belirlenen 2 bin 896 işletme ve deniz aracına 1 milyar 808 milyon 701 bin TL idari ceza uygulandı. 268 işletmenin faaliyeti durduruldu.  

2020-2025 arasında Türkiye genelinde toplam 304 bin 400 çevre denetimi yapıldı. Denetimler sonucunda 5 milyar 288 milyon 502 bin 436 TL idari yaptırım uygulanırken, 2 bin 53 işletme için durdurma kararı alındı. 2025 yılında ise 5 aylık periyotta 19 bin 677 çevre denetimi yapıldı. 1 milyar 140 milyon 218 bin 541 TL idari ceza uygulanırken, 169 işletme için de durdurma kararı verildi. Gürültü kirliliği yapanlara 30 milyon 651 bin lira ceza kesilirken, egzoz denetimlerinde 9 milyon 514 bin lira ceza kesildi.

Türkiye Çevre Etiketi Sistemi hayata geçti. Üretimden kullanımına kadar tüm süreçlerde çevresel performansını dikkate alan, çevre dostu üretimi teşvik eden uygulama kapsamında yeşil etiket uygulamasını hizmete sunuldu. Tekstil, seramik kaplama, elde yıkama bulaşık deterjanı, temizlik kağıdı, sert yüzey temizleyiciler, kişisel bakım, çamaşır deterjanı, banyo armatürleri gruplarından 20 firmaya ‘Çevre Etiketi Belgesi’ verildi.

Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, doğal sit alanları, özel çevre koruma bölgeleri, milli parklar, tabiat parkları, tabiat koruma alanları, tabiat anıtları, yaban hayatı geliştirme sahaları ve sulak alanlardan oluşan korunan alanlara ilişkin çalışmalarını sürdürüyor. 2011’de yılında Türkiye’nin yüzde 6.22’sini ‘korunan alan’ kapsamındaydı. 2024 sonunda bu oran yüzde 13.30’a yükseldi. Bunlar arasında 4 bin 93 doğal sit alanı, 19 Özel Çevre Koruma Bölgesi ve Mili Parklar, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı, Tabiat Koruma Alanı, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Sulak Alanları içeren bin 724 korunan alan bulunuyor. Toplam 10.4 milyon hektar alanı kapsayan korunan alanların BM Biyoçeşitlilik Sözleşmesi’nin “kara, iç sular ve deniz alanlarının yüzde 30'unun korunması” hedefiyle 2030 yılına kadar yüzde 30’a ulaştırılması hedefleniyor. 2024 yılında 60 farklı potansiyel doğal sit alanı için çalışma başlatılmıştı. 19 olan Özel Çevre Koruma Bölgesi’ne 7 yeni bölge eklenmesine ilişkin çalışmalar da devam ediyor. Çanakkale-Balıkesir Kaz Dağları, Selçuk-Şirince, Bodrum Yarımadası, Sapanca Gölü, Antalya Adrasan, Kızılırmak Deltası, Cilo Buzul Dağları da bu çalışmayla Özel Çevre Koruma Bölgesi kapsamına girecek.

Türkiye genelinde 10 bin 524 tescilli anıt ağaç bulunuyor. 304 mağara da ‘Tabiat Varlığı’ olarak tescil edilerek korumaya alındı.  Köyceğiz-Dalyan ve Fethiye-Göcek, Patara, Belek ve Göksu Deltası’nda soyu tükenme tehlikesi altında olan deniz kaplumbağaları korunuyor. 2024’te 178 bin 66 yavru denize kavuştu.

Yerli ve milli yazılım ‘NEFES’ ile şehirlerin dijital ikizleri çıkarılıyor ve hava kalitesi ölçülüyor. Üç boyutlu şehir prototipleri üzerinde hava haritaları geliştiriliyor. Bu sayede metre hassasiyetiyle, şehirlerin hava kalitesi hakkında bilgi edinilebiliyor. Veriler, iklim değişikliği, kentsel dönüşüm ve mekânsal planlama gibi çalışmalarda kullanılıyor. Benzer şeklide 2013 yılından beri devam eden çalışmalarla 66 ilin gürültü haritası hazırlandı, 22 ilin gürültü eylem planı tamamlandı. 15 ille ilgili çalışmalar sürüyor. Bu çalışmaların nihai hedefi ise sadece çöplerle değil, gürültüyle de kirletilmeyen şehirler oluşturmak.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, şehirlerarası bisiklet yolları kapsamında “Bisiklet Yolu Master Planı” çerçevesinde Anadolu Koridoru için 1681 kilometre bisiklet yolunu TOKİ desteğiyle tamamladı. Türkiye genelinde millet bahçeleri de dahil olmak üzere tamamlanan bisiklet yolu 1956 kilometreye ulaştı.

‘İzmit Körfezi Doğu Baseni Dip Çamurunun Temizlenmesi, Susuzlaştırılması ve Bertaraf Hizmeti Projesi’ ile toplam maliyeti 2 milyar 504 milyon 100 bin TL olan Türkiye’nin en büyük çevre projesi 2022 yılında devreye alınmıştı. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin yürüttüğü projenin ilk etabı tamamlandı. 1,1 milyon metreküp dip çamuru deniz suyundan ayrıştırılarak bertaraf edildi. Projenin tamamlanması ile birlikte 720 hektar alanda toplam 33 milyon metreküp dip çamuru temizlenmiş olacak.