Dünya Avrupa nın ortasındaki soykırıma sessiz kaldı: Srebrenitsa

"Ölmeye hazır olan insanlar, ölmeye hazır olmayanlara karşı galip gelirler." 

Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı'nın ardından yaşanmış en büyük insanlık trajedisi... Srebrenitsa'da en az 8 bin 372 Boşnak sivil hunharca katledildi.

Srebrenitsa soykırımının üzerinden 30 yıl geçti.

Yugoslavya, 1986-1992 yılları arasında yaşanan iç savaşlar sonrası parçalandı. Ardından 1992’de Aliya İzzetbegoviç önderliğinde yapılan referandumla Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etti.

Bağımsızlık kararı ABD, Batılı ülkeler ve BM tarafından kabul edildi. Ancak Sırplar, bölgedeki Boşnak ve Hırvatları uzaklaştırmak için harekete geçti. Kısa sürede Boşnak şehirlerinin pek çoğu işgal edildi.

Sırpların Srebrenitsa’ya yaklaştığını gören halk, Hollandalı Birleşmiş Milletler askerlerinden kendilerini savunmalarını istedi. Fakat bu istekleri kabul edilmedi.

Boşnaklar, şehir güvenli bölge ilan edildiğinde ellerindeki silahları teslim etmişlerdi. Sırp ordusu yaklaşırken en azından bu silahların iade edilmesini istediler ama kabul ettiremediler. Dolayısıyla tamamen savunmasız kaldılar.

Savaş suçlusu Ratko Mladic komutasındaki Sırp birlikleri, 11 Temmuz 1995 günü Srebrenitsa'yı ele geçirdi.

Şehirde yaşayan siviller, BM bünyesinde bölgede görev yapan Hollandalı askerlere sığınarak hayatta kalmayı umsa da Hollandalı askerler onları Sırp güçlerine teslim etti.

Savaştan sonra yargılanarak aralarında Srebrenitsa soykırımının da bulunduğu birçok savaş suçundan müebbet hapse mahkum edilen Mladic'in 11 Temmuz 1995 günü söyledikleri, adeta birkaç gün içinde olacakların da habercisiydi.

Sırp bayramı arifesinde şehri Sırp milletine armağan ettiklerini söyleyen Mladic, "Nihayet bu topraklarda Türklerden (bölge Müslümanları için kullanılan ifade) intikam alma zamanı gelmiştir." ifadelerini kullandı.

Sırpların, Ratko Miladiç komutasında Srebrenitsa’ya girmesiyle insanlık tarihinin gördüğü en acı olaylardan biri yaşandı.

[Soykırımın unutulmamasını isteyen karikatür sanatçısı Admir Delic, o günlerde yaşanan acıları çizimlerine yansıtıyor. | Fotoğraf: AA]

Şehirde askerlik çağındaki tüm erkekler, bir otobüse bindirilerek kurşuna dizilmeye götürüldü. Peşinden genç, yaşlı, kadın, erkek demeden önlerine gelen herkesi öldürmeye başladılar.

Srebrenitsa'nın işgal edilmesinin ardından şehirde yaşayan Müslümanların bir bölümü, bugünkü şehitliğin tam karşısında bulunan eski akümülatör fabrikasında konuşlanan Hollanda askerlerine sığınırken bir kısmı da orman yolundan Boşnak askerlerin kontrolündeki bölgeye ulaşmayı seçti. Orman yolunu seçenlerin de Hollandalı askerlere sığınanların da kaderi aynı oldu.

Yaşanan büyük katliamlar nedeniyle halk arasında "ölüm yolu" olarak da anılan orman yolunu seçen binlerce Boşnak, Sırp askerlerin kurduğu pusularda öldürüldü.

Hollandalı askerlere sığınanlar da eski akümülatör fabrikasındaki ilk gecenin ardından başlarına gelecekleri anladı. İlk gece fabrikaya giren Sırp askerleri kimlik kontrolünü yapıp keyiflerine göre bazı erkekleri götürürken, eşlerinden ya da oğullarından ayrılan kadınların çığlıkları duvarlarda yankılandı.

Ertesi gün Hollandalı askerlerin birkaç metre ilerisinde, kampın hemen dışında bekleyen Sırp askerleri, kadın ve çocukları otobüslere bindirirken erkekleri hemen orada ailelerinden ayırdı. Ailelerinden ayrılan erkekler, daha sonra katledilip farklı toplu mezarlara gömüldü. Kadın ve çocuklar ise yıllardır yaşadıkları evlerinden sürgün edildi.

5 gün boyunca devam eden katliamda 8 bin 372 kişi öldürüldü. Çok sayıda kadın ve çocuk evlerinden sürgün edildi.

Bosna’daki savaş bu olaydan sonra dünya kamuoyundaki baskıların artmasına neden oldu ve aynı yıl ateşkes ilan edildi.

Sırp askerleri, cesetleri tanınmaz hale getirerek onlarca toplu mezara gömdü. Soykırım kurbanlarından 600’ü olaydan 8 yıl sonra bulundu ve Potaçari Anıt Mezarlığı’na defnedildi.

Srebrenitsa`daki soykırımın ardından 12 bin 469 kemik kalıntısı toplu mezar kazılarından çıkarıldı.

Srebrenitsa ile ilgili bu zamana kadar 7 bin 757 kimlik doğrulandı. Kimliği belirlenen 6 bin 721 soykırım kurbanı Potoçari Anıt Mezarlığı`na defnedildi.

Sırp askerleri, katlettikleri Boşnakları gizli toplu mezarlara gömdü ama hesap edemedikleri bir şey vardı. Bölgede yetişen Artemis çiçekleri ve onlardan beslenen mavi kelebekler yüzlerce toplu mezarı gün yüzüne çıkardı.

Srebrenitsa`da öldürülen 797 kişi kemik kalıntılarına ulaşmak için çalışmalar devam ediyor.

Srebrenitsa`da 563 çocuk ve 60 kadın öldürüldü.

Srebrenitsa kurbanlarının çıkartıldığı 81 toplu mezara ulaşıldı. En büyük toplu mezar 1153 kişiye ait kemik kalıntısının çıkartıldığı Kamenica.

En uzak toplu mezar ise Srebrenitsa`dan 200 kilometre uzaklıkta Kalinovik`te bulundu. Burada 6 Srebrenitsalı gence ulaşıldı.

Bosna Hersek`te 1992-1995`te yaşanan savaşta 34 bin kişi için kayıp ihbarı yapıldı.  34 bin ihbardan 29 bin 704`ü doğrulandı. Bosna Hersek`te hala 7 bin 500 kişinin kayıp olduğu belirtiliyor.

Bosna halkı, aradan geçen yıllara rağmen katliam kurbanlarının toplu mezarlarını aramaya devam ediyor.

Lahey’deki Uluslararası Adalet Divanı, 2007 yılındaki kararında, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinden (ICTY) gelen kanıtlar doğrultusunda, Srebrenitsa ve civarında yaşananları "soykırım" olarak nitelendirdi.

Sırp komutan Ratko Mladic, ICTY'de görülen davada, aralarında Srebrenitsa soykırımının da bulunduğu birçok suçtan müebbet hapse mahkum edildi.

Aynı mahkeme, 2016'daki kararında ise Bosnalı Sırpların savaş dönemindeki eski lideri Radovan Karadzic'e Srebrenitsa soykırımı dahil 10 ayrı suçtan 40 yıl hapis cezası verdi. 

Farklı mahkemelerde görülen "Srebrenitsa" davalarında bugüne kadar 45 Sırp, toplam 699 yıl hapis cezası aldı.

Öte yandan, eski Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic de Srebrenitsa'daki soykırımla suçlanmış ancak yargılanması devam ederken tutuklu bulunduğu cezaevinde yaşamını yitirmişti.

Srebrenitsalı kalbi acı dolu annelerin sembolü, Srebrenitsa Çiçeği...

Srebrenitsa Çiçeği'ndeki 11 yaprak, 11 Temmuz 1995 katliam gününü, etrafındaki beyaz renk ise masumiyeti simgeliyor.

Adaletin bir gün vuku bulacağına dair inanç ve umudu ise yeşil renk temsil ediyor.

TRT'nin uluslararası dijital platformu "Tabii"de Bosna halkının yaşadığı acılar ve zulümler dizi olarak çekildi. 

Dizinin konusu şu şekilde:

Bosna Hersek'in ilk Cumhurbaşkanı Alija İzzetbegoiç, savaşta paramparça olmuş ülkesini bir arada tutup, yeniden inşa etmek için mücadele ediyor. Bu sırada bir aile, soykırım nedeniyle dağılan hayatlarına devam edebilmek için zorlu şartlara karşı savaşıyor.

Mücahit Turan