Dünyada örtülü savaşın adı: Nadir toprak elementleri Enerji Haberleri

ABD, Rusya ile savaş halinde olan Ukrayna ile nadir toprak elementleri anlaşmasını imzalayarak yürürlüğe sokmuştu. ABD Başkanı Trump ile Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy arasında Beyaz Saray’da bir tartışma yaşanmış, Trump, Zelenskiy’nin nadir elementler anlaşmasından geri adım atmaya çalıştığını belirterek, “Bunu yaparsa büyük soruna neden olur” diyerek rest çekmişti.

Türkiye de NTE konusunda yeni yeni bazı adımlar atmaya başladı. Ülkemizde NTE alanında yapılan arama ve teknoloji çalışmaları, dünyadakine benzer olarak son dönemde hızlandı.

Eti Maden İşletmeleri tarafından Eskişehir/Beylikova'da bulunan basnazit cevherinin işletilmesi için pilot tesis kuruldu. MTA'nın Malatya, Burdur ve Isparta'da arama çalışmaları devam ediyor.

Ayrıca, NTE alanında yapılan araştırmaları izlemek ve teşvik etmek amacıyla Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü (NATEN) kuruldu. 28 Mart 2020 tarihli Resmî Gazete ‘de yayımlanan 57 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre NATEN, yeni kurulan Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) bünyesinde faaliyetlerini sürdürecek.

ULUSAL GÜVENLİK MESELESİ OLARAK NTE

Nadir Toprak Elementleri ve değerli madenlerin çıkarılması Türkiye açısından bir ulusal güvenlik meselesi olarak görülüyor. Milli Güvenlik Siyaset Belgesi (MGSB)’nde bu konuya detaylı şekilde yer veriliyor.

NTE’ye detaylı şekilde bakıldığında karşımıza şöyle bir dünya tablosu ve mücadele sahası çıkıyor:

Batılı devletlerin ülke içindeki maden projelerine ve yabancı şirketlerin nadir toprak elementleri sektöründe gerçekleştirdiği anlaşmalara müdahale ederek Çinli şirketlerin daha önce yaptığı anlaşmaları milli güvenlik gerekçesiyle sonlandırmaları dikkat çekiyor.

İngiltere hükümetinin, Hollanda merkezli ancak Şangay’da işlem gören kısmen Çin devlet destekli bir şirket olan Nexperia’yı 2021 yılında 63 milyon sterlin (85 milyon dolar) bedelle satın aldığı, Galli yarı iletken firması Newport Wafer Fab’daki çoğunluk hissesini milli güvenliğe tehdit oluşturduğu gerekçesiyle satmasını emrettiği açıklandı.

Kanada hükümeti, ülkede yer alan üç Çinli şirketin lityum, nikel ve kobalt gibi temiz enerji teknolojileri için hayati önem taşıyan mineral ve metal madenlerindeki hisselerini milli güvenlik gerekçesiyle satmasını talep etti.

ÇOĞUNLUK HİSSELERİ DEVLETTE OLSUN

Madenleri çıkarmak için gerekli altyapıya sahip olmayan devletler ise nadir toprak elementlerine yönelik gerçekleştirilen anlaşmaların devletten bağımsız olmasını amaçlıyorlar.

Örneğin Meksika, ülkedeki lityum madeninden yararlanılması için gerekli yatırımın boyutunun çok yüksek olduğunu, bu konuda ülkenin ortaklara ihtiyaç duyduğunu, ABD ile Kanada firmalarına ülkenin lityum pazarına katılmaları için çağrı yayınlanacağını belirtmiş ve yabancı firmalarla gerçekleştirilecek projelerde çoğunluk hisselerinin devlet kurumlarına ait olmasına dikkat edeceklerini açıkladılar.

Namibya’nın hidrojen ve yenilenebilir enerji sektörüne yönelik diğer stratejik minerallerin satışı konusunda Avrupa Birliği ile geçici anlaşma yaptığı duyurulmuş, anlaşma kapsamında minerallerin işlenmesinin Namibya içinde gerçekleştirilmesi koşulunun gözetildiği vurgulanmıştır.

Meseleye Türkiye açısından bakıldığında yabancı devletlerin ülkemizdeki nadir toprak elementleri ve diğer madenler üzerinde gerçekleştirdiği ya da gerçekleştireceği girişimlerin yakından takip edilmesi ve bu girişimlerin ülkemizin milli güvenliği açısından değerlendirmeye tabi tutulması hayati derecede önem taşıyor.

NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ NELER?

Nadir toprak elementleri (NTE) kimyasal, manyetik ve optik özelliklere göre benzer özellikler gösteren 15 tane lantanit ile itriyum ve skandiyumdan oluşan 17 elementtir.

Lantan, seryum, praseodim, neodimyum, prometyum ve samaryum hafif nadir toprak elementleri olarak kabul edilirken itriyum, evropiyum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbium, tulyum, iterbiyum ve lutesyumu ağır nadir toprak elementleri olarak kabul edilmiştir.

Gruplandırma, elementlerin atom numaraları ile doğada bulunma sıklıklarına göre yapılmıştır. Hafif nadir toprak elementleri doğada daha sık bulunur. Nadir toprak elementlerinin adlarında geçen nadir sıfatı doğada bulunma sıklığının azlığından çok cevherlerin işlenerek kullanıma sunumunun zorluğundan kaynaklanmaktadır.

Bazı NTE'lerin doğada bulunma sıklıkları krom, nikel, kurşun ve bakır gibi metallerden daha yüksektir.

Kullanım alanları nedeniyle NTE'ler modern malzeme ve enerji teknolojilerinin vazgeçilmezidir. Malzeme üretiminde ağırlıkça kullanım miktarlarının az olmasına karşın malzemeye kazandırdığı üst düzey mekanik, manyetik, elektrik ve optik özellikler nedeniyle nadir toprak elementleri malzemenin vitamini ve malzemenin tohumu olarak nitelendirilmektedir.

NTE’lerin kullanım alanlarına bakıldığında; mıknatıslar ve alaşımlar öne çıkıyor. Özellikle SmCo ve NdFeB mıknatıslarının üretiminde NTE kullanımı öne çıkıyor. Bu mıknatıslar elektrikli motorlarda ve rüzgar türbinlerinde kullanılıyor. Özellikle yeni nesil rüzgar türbinlerinde NTE’lere daha fazla ihtiyaç duyuluyor.

NTE piyasaları için yapılan gelecek projeksiyonlarında, emisyon ve çevre regülasyonlarının sıkılaşmasıyla çevre dostu enerji üretim sistemlerine (rüzgar enerjisi, katı oksit yakıt pilleri ve elektrikli araçlar) artan talebin, gelecekte NTE'lere olan talebi de artıracağı öngörülüyor. Özellikle mıknatıs üretiminde kullanılan NTE'lere (Tb, Dy, Nd ve Pr) olan talebin artacağı ve bu elementlerde 2025 yılından itibaren tedarik sorunu yaşanacağı tahmin ediliyor.

NTE üretiminin (ara ve uç ürün üretimi ve sanayii) yüzde 80 oranında Çin'de yoğunlaşmış olması ve 1990'lardan beri Çin'in elindeki NTE rezervlerini ticari, politik ve stratejik sorunların çözümünde silah gibi kullanması; bu elementlerin stratejik değerini daha da artırıyor.

2010’da Çin’le Japonya arasında Kuzey Çin Denizinde ortaya çıkan hakimiyet çatışması nedeniyle Çin'in NTE ihracatında (üretim kotası, ihracat kotası, üretim yapan şirketleri birleştirmesi, kaynak vergisi, ihracat lisansı gibi uygulamalar ile) kısıtlamaya gitmesiyle NTE fiyatlarında belirgin artış yaşandı.

Çin'in NTE alanındaki ticari ve politik kısıtlamaları ve NTE'lerin kullanım alanlarının önemi nedeniyle NTE'ler, ABD Enerji Bakanlığı (DOE) ve Avrupa Komisyonu (European Commision) tarafından stratejik ham maddeler kategorisine alındı.

EN ÇOK ÇİN’DE VAR

Nadir toprak elementleri rezervlerinin ülkelere göre dağılımı: Çin, Vietnam, Brezilya, Rusya, Hindistan, Avustralya, ABD, Grönland, Tanzanya.

Çin yüzde 38, Vietnam yüzde 21, Brezilya yüzde 9, Rusya yüzde 6, ABD yüzde 2’sine sahip.

NTE’ler şu alanlarda kullanılıyor: Mıknatıslar, alaşımlar&metalurji, parlatıcılar, katalizörler, fosforlar, cam, seramikler ve diğer geniş kullanım alanları.

* Haberin görseli Anadolu Ajansı'ndan servis edilmiştir.