Dünyanın gündemindeki boğaz... 10 maddede Hürmüz krizi

Hürmüz adı nereden geliyor?

İsmini, Zerdüştlük inancının kutsal kitabı Avesta’da geçen İyilik Tanrısı Hürmüz’den alan boğaz, İran’ın güneyindeki Keşm, Hürmüz ve Hengam adaları ve hemen karşısındaki Umman toprakları arasında yer alıyor. Basra Körfezi’ni Umman Körfezi üzerinden Hint Okyanusuna bağlayan bu su geçiş yolunun en dar yeri 33 kilometre genişliğinde olsa da gemiler gidiş ve dönüş olmak üzere 3’er kilometre genişliğindeki deniz yolunu kullanıyor. Bu dar yol da boğazı olası bir çatışmada son derece savunmasız ve stratejik bir noktaya dönüştürüyor.

Dünya niye Hürmüz’ü tartışıyor?

İran ile İsrail arasındaki savaş, ABD’nin önceki gün İran’ın nükleer tesislerini bombalamasıyla yeni bir boyut kazanırken dünyanın en stratejik konumlarından olarak gösterilen Hürmüz Boğazı, kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. İran Parlamentosu, kendilerine yapılan Amerikan saldırısına misilleme olarak boğazın kapatılmasına karar verdi. Son kararı ise ülkenin Milli Güvenlik Yüksek Konseyi’nin vereceği belirtildi.

Niye bu kadar kritik?

Dünya petrol sevkiyatının yüzde 30’u (günde 18-20 milyon varil) LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) ticaretinin de yaklaşık yüzde 20’si bu hat üzerinden yapılıyor. Uzmanlar, Ortadoğu’daki petrol ve doğalgaz zengini ülkelerin dünya pazarlarına açıldığı en önemli deniz yolu olarak gösterilen bu bölgedeki trafiğin durması halinde petrol fiyatlarında varil başına 25 ila 50 dolar düzeyinde bir artış yaşanabileceği konusunda uyarıyor.

Tahran nasıl müdahale edebilir?

İran’ın Hürmüz’ü kapatması öncelikle Umman deniz yetki alanını ihlal etmesi anlamına geleceği için yeni bir krizi tetikleyebilir. İran’ın deniz kuvvetleri, ticaret gemilerinin GPS’lerini bozarak da trafiği durdurabilir. New York Times’a konuşan ABD’li yetkililer, İran’ın mayın döşeyebileceğini de öne sürdü.

İran Hürmüz’den vazgeçebilir mi?

İran petrolünün yüzde 90’ından fazlasının bu boğaz üzerinden geçmesi sebebiyle ticaretten elde ettiği geliri kaybetmesi; Tahran’ın zaten kötü olan ekonomisini iyice çıkmaza sürükleyebilir.

Kimleri olumsuz etkiler?

Hürmüz’ün kapanması Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Irak ve İran’ı; en büyük ihracat kaleminden edeceği için bu ülkelerin ekonomilerin büyük zarar görmesi kaçınılmaz. Zira Basra Körfezi’ndeki petrol sahalarından çıkarılan ham petrol ve rafine ürünlerin önemli bir bölümü dünya pazarlarına yalnızca Hürmüz Boğazı’ndan geçerek ulaşabiliyor. Öte yandan bölgeden gönderilen petrol ve LNG, başta Çin olmak üzere Asya ülkelerinin de en önemli enerji kaynağı olduğu için domino etkisi Çin üzerinden tüm dünyaya yayılabilir. ABD Enerji Enformasyon Dairesi (EIA), geçen yıl Hürmüz Boğazı’ndan geçen ham petrolün yüzde 84’ünün ve sıvılaştırılmış doğal gazın yüzde 83’ünün Asya pazarlarına gittiğini belirtiyor.

Hürmüz Çin için niye önemli?

Çin’in yaptığı petrol ithalatının yüzde 45’i buradan geçiyor. Pekin yönetimi bu tip krizleri atlatabilmek için 70 günlük bir stratejik enerji rezervine sahip olsa da kapanmanın uzaması halinde Çin’de ciddi bir enerji problemi ortaya çıkabilir. Kapanma durumunda ayrıca hattın uzaması ve riskten dolayı taşımacılık giderlerinin de en az yüzde 40 artması bekleniyor. Nitekim İran Parlamentosu’nun kararına ilk tepki Çin’den geldi. Çin Dışişleri Bakanlığı’ndan dün yapılan açıklamada “Hürmüz, uluslararası mal ve enerji ticareti için önemli bir güzergâh, bölgenin güvenliğinin uluslararası toplumun ortak çıkarınadır” denildi.

ABD ne diyor?

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, önceki gün Fox News yayınında Çin’i, İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatmasını engellemeye yardımcı olmaya çağırdı. Çin’in enerji ihtiyacına vurgu yapan Rubio, “Pekin’deki Çin hükümetini bu konuda Tahran’ı ikna etmeye teşvik ediyorum, çünkü petrol için Hürmüz Boğazı’na ihtiyaçları var” ifadesini kullandı. Öte yandan Bahreyn’de konuşlu ABD Donanması’na ait 5’inci Filo, bölgedeki ticareti korumakla görevli olduğu için İran’a müdahale edebilir, savaş denize taşınabilir.

En kötü senaryo nedir?

Hürmüz’ün kapandığı senaryoda fiyat artışlarının sadece benzin pompalarında değil, domino etkisiyle her alanda kendini göstermesinin kesin olduğu ifade ediliyor. Bunun, gıda fiyatlarından uçak biletlerine, üretim maliyetlerinden ısınma faturalarına kadar her şeyin ücretinin artması anlamına geldiği belirtiliyor. Çin, Japonya, Hindistan ve Güney Kore gibi enerji ithalatına bağımlı ülkelerin bu krizden en çok etkilenen aktörler olması beklenirken Avrupa’da Ukrayna krizinin ardından zaten yükselen enerji fiyatlarının daha da artması, bunun da kış aylarında birçok ülkede sosyal patlamaya sebep olabileceği yorumları yapılıyor.

Daha önce oldu mu?

Tarih boyunca birçok gerilim ve savaşın yaşandığı bölgede ne olursa olsun Hürmüz’deki geçiş daha önce hiç kapatılmadı. Hürmüz’ün kapatılmasının İran ekonomisi için bir intihar girişimi olacağı söylenirken ayrıca Çin ekonomisine olumsuz bir etkinin küresel ekonomiyi de dalgalandıracağından uzun süreli bir kapanmanın olmayacağı da konuşulanlar arasında.