Emekliye yeni maaş sistemi

Orta Vadeli Program’da yer alan yeni sistem ile çalışanların daha çok sistemde kalmaları teşvik edilecek. Böylece sadece kazanç değil, fazla prim günü olanlar için emekli aylığının yüksek olması sağlanacak. İşte yeni sistemin detayları...

Türkiye'de emeklilik sisteminde aylık ödenen dosya sayısı 16 milyona ulaşmış durumda. Bakıldığı zaman 1.8 çalışana bir emekli düşüyor. Bunun olması gereken oranı ise 4 çalışana bir emeklinin düşmesi. Dolayısıyla bu dengenin sağlanamaması hem sosyal güvenlik sistemini zora sokuyor hem de emeklilerin daha yüksek aylık almalarını önlüyor. Orta Vadeli Program'da (OVP) emeklilik sistemi ve maaş hesaplama yöntemlerini de içine alan bir dizi düzenlemenin yapılması öngörüldü. Buna göre sadece kazançlar değil prim gün sayısı da emekli maaşını artıracak. İşte detaylar...

Emekli maaşı nasıl hesaplanıyor?

Şu an uygulanan emekli maaşında üçlü sistem var. Yani 1999 öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç ayrı hesaplama yapılarak toplanıyor. Bu üç dönem için ayrı Aylık Bağlama Oranı (ABO) ve çarpanlar kullanıldığı için 1999 öncesi çalışması çok olan avantajlı hale geliyor.

Aylık hesaplamasında hangi kriterler kullanılıyor?

Sigortalının çalışırken ödediği primler (SPEK: Sosyal Güvenlik Prime Esas kazanç)
Üç dönem için aylık bağlama oranları (ABO)
Önceki yılın güncelleme katsayısı
Önceki yılın enflasyon oranı
Önceki yıl büyümenin yüzde 30'u
İçinde bulunulan yılın enflasyon artışları

Yüksek emekli maaşı için ne yapmalı?

Mevcut sistemde yüksek emekli maaşı alabilmek için öncelikle prime esas kazancı yani brüt maaşı yüksek tutmak gerekiyor. 1999 öncesi çalışmalar daha çok katkı yapıyor. Bir de dilekçe vereceğiniz yıl maaşınızı etkileyebiliyor.

Hangi dönemde emekli olmak avantajlı?

Maaş bağlanırken kullanılan güncelleme katsayısı yıldan yıla aylıkları da değiştiriyor. Örneğin 2024 yılında uygulanan güncelleme katsayısı 2023 yılı enflasyon ve büyüme oranları dikkate alındığında 2025'de uygulanacak olandan yüzde 30 yüksek çıktı. Yani 2024'te emekli olanlara bu yıl olanlardan yüksek maaş hesaplandı. Enflasyon giderek düştüğü için benzer bir durum 2025 ile 2026 arasında da yaşanacak.

Yıllar arasındaki fark devam edecek mi?

Güncelleme katsayısında kullanılan parametreler (enflasyon, büyüme) değişken olduğu için her yıl bu farklılık ortaya çıkacak.

Bu sorun için çözüm var mı?

Bu sorunun çözümü için sabit bir güncelleme katsayısı düşünülüyor. Eğer katsayı bir rakamda sabitlenirse yıllar arasındaki farklılık da ortadan kalkar. Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas da TBMM'de komisyona sunum yaparak, bu konuda bir yasal düzenleme yapılması gerektiğini belirtti.

Çok çalışan az maaş mı alıyor?

Bu iddia doğru değil. Şu andaki sistemde de ne kadar çok prim ödenirse emekli maaşı o kadar artıyor. Ancak bütün hayatı boyunca asgari ücretten prim ödeyenler, örneğin Bağ-Kur'lular daha düşük maaş alıyor. Yüksek prim ödeyip sonradan asgari ücretten ödeyenler için de yüksek hesaplamada düşme yaşanıyor.

Yeni sistemde gün sayısı öne mi çıkacak?

Sadece yatırılan Prime Esas Kazanç miktarları değil çalışma gün sayıları da etkili olacak. Böylece emeklilikte daha çok aylık almak isteyenler sistemde daha çok kalmayı tercih edecek.

ÇÖZÜM NASIL OLMALI?
Aylık hesapları ile ilgili sorunlar nasıl çözülebilir? Şu değişiklikler sorunları önemli ölçüde çözebilir:

Aylık bağlama sistemi üçlü karma yapıdan kurtarılmalı, tek ABO ve güncelleme ile sadeleşmelidir.
Çok çalışıp yüksek prim ödeyen sigortalıların yüksek emekli aylığı almasını sağlayacak sistem emekliliği değil çalışmayı teşvik edecek, kayıt dışılığı da önleyecektir.
Belirlenecek ortalama bir güncelleme katsayısı iki yıl arasında emekli olanların aylık farklılıklarını da ortadan kaldıracaktır.
6 aylık enflasyon kadar yapılan artışlar yerine yer ay bir önceki ayın enflasyonu kadar yapılacak artış, emekli aylıklarındaki erimeyi önleyeceği gibi, refah payı gibi tartışmaları ortadan kaldıracak, değişen güncelleme katsayısı sorununu da çözecektir.

YENİ MAAŞ SİSTEMİNDE HANGİ KONULAR GÜNDEMDE
Aylık bağlama sistemindeki karma yapının sadeleşmesi.
Enflasyon artışlarının yeniden düzenlenmesi.
Bozulan aktüeryal dengenin yeniden sağlanması.
Sistemde kalmanın emekli aylığı açısından daha cazip hale getirilmesi.

Taban maaş uygulaması değişiyor mu?

Bu konuda henüz bir netlik yok. Ancak taban maaş uygulaması düşük maaş alan emekliler açısından büyük avantaj oluşturdu. Çalışma hayatı kısa sürmüş, kısmi emekli olmuş, malulen emekli olmuş ya da asgari ücretten prim yatırmış birçok sigortalının emekli maaşı düşük kalmıştı. Bu emeklilere Hazine'den yapılan destek ile taban maaş şeklinde daha yüksek aylıklar ödeniyor. 8-9 bin lira aylığı olan bir emekliye 14 bin 469 TL ödeniyor. Bu rakam Temmuz da daha da artacak. Ancak taban maaşa yakın aylık alanlar açısından bazı sorunlar da ortaya çıkıyor.