Ermeni milletvekili başhekim Zakar Tanver 27 Mayıs darbesinin unutulan ilk kurbanı

Tarihe bir utanç lekesi olarak geçen Yassıada yargılamaları sonucunda Menderes, Zorlu ve Polatkan idam edildi. Ancak bu süreçte sırasında birçok insan dayak ve işkenceler sonucu ya öldü ya da yaşamına son verdi. Yassıada’nın ilk kurbanı ise Demokrat Parti’nin Ermeni milletvekili Başhekim Zakar Tanver’di. Merdivenden yuvarlandı, dövüldü, işkenceye maruz bırakıldı. Darbeden 4 ay sonra Zaker Tanver’in dayaktan morarmış cesedi ailesine teslim edildi. Darbecilerin doktor raporunda “Kalp Krizi” yazıyordu. İşte Yassıada’nın unutturulan kurbanı Zakar Tarver’in hikayesi.

Türk demokrasi tarihinin utanç lekelerinden biri olan 27 Mayıs 1960 darbesinin üzerinden tam 65 yıl geçti. 592 sanık Yassıada mahkemelerinde yargılandı. Hukukun yüzkarası bir yargılama yapıldı. Yassıada cellatları Savcı Altay Ömer Egesel ve Hakim Salim Başol, halkın oylarıyla seçilmiş devlet adamlarını darağacına göndermeye kararlıydı.

Cellat denilince, Yassıada'nın işkenceci komutanı Albay Tarık Güryay'ı da unutursak yüzlerce mağdura haksızlık etmiş oluruz.

Amatör bir tiyatro sahnesini andıran duruşmalarda 288 sanık için idam istendi. 15 sanık idam cezasına çarptırıldı. 31 sanık hakkında müebbet hapis cezası verildi. Hukuk cellatları, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'yu astı.

Bir de Yassıada'nın unutulan kurbanları vardı. Sağlık Bakanı Lütfü Kırdar işkenceye daha fazla dayanamayarak 71 yaşında kalp krizinden öldü. İçişleri Bakanı Namık Gedik henüz adaya götürülmeden Harp Okulu'nda yaşamını yitirdi. Kayıtlara "intihar" olarak geçti. İstanbul Emniyet Müdürü Faruk Oktay'ın ölümünde de kayıtlara "kalp krizi" notu düşüldü . Koğuş arkadaşları ise işkenceden öldüğünde ısrarcıydı. Konya Valisi Cemil Keleşoğlu ise askerler tarafından yediği meydan dayağını gururuna yediremedi ve bileklerini keserek intihar etti. Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut, koğuş arkadaşlarının verdiği ifadeye göre çok işkence görmüştü. Kaldırıldığı hastanede vefat etti.

Gazi Yiğitbaşı, Yusuf Salman, Kenan Yılmaz… Liste böyle uzar gider. Bu insanlar Yassıada'daki şehitlerden sadece birkaçı…

Ben bu yazıda Yassıada'nın ilk kurbanından bahsetmek istiyorum. Demokrat Parti'nin Ermeni milletvekillerinden Başhekim Zakar Tarver.

HİKAYE ERZİNCAN'IN BİR KÖYÜNDE BAŞLADI

Zakar Tarver'in asıl adı Rupen Zakar Zakaryan'dı. Soyadı kanunu çıkınca Zakar Tarver adını aldı. 1894'te Erzincan'ın Kemaliye ilçesinde bir Ermeni köyünde dünyaya gelmişti. Doğduğunda annesi Yevkine 16 yaşındaydı. Babası Ohan Zakaryan ilçe merkezinde manifaturacılık yapıyordu.

Ohan, manifatura dükkanına gelen doktorları gördükçe "Bir oğlum olursa doktor olması için elimden geleni yapacağım" diyordu. Nitekim öyle de oldu. İlkokulu Bakırköy'de okuyan Zakar, ortaokulu Bahçecik Amerikan Koleji'nde üniversiteyi de İstanbul Tıp Fakültesi'nde tamamladı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda tabib subay olarak görev yaptı.

Zakar'ın amacı radyoloji alanında uzmanlaşmaktı. Fransa'ya gitti ve Nobel ödüllü Maria Curie'nin yanında asistanlık yaptı. ABD'de birçok konferansa katıldı. Sonra Türkiye'ye döndü ve tıp biliminin gelişmesinde önemli katkıları bulundu. İstanbul'a ilk röntgen cihazını getirdi. Sıravuş Hegniya ile evlenen Tarver'in Kirkor Ohan isimli bir çocuğu olduğu biliniyor.

Uzun yıllar Yedikule Surp Pırgiç Hastanesi'nde görev yaptı. 1948-1955 yılları arasında başhekimlik görevine getirildi. Hastanede birçok yeniliğe imza attı, dergi çıkardı ve makaleler yazdı.

NEDEN MENDERES'İ TERCİH ETTİ?

Zakar Tanver, Türkçe, Ermenice, Fransızca, Almanca ve Rusça biliyordu. Büyük bir kütüphanesi vardı ve sürekli kendisini geliştiriyordu. (Vefatından sonra bir sahafın eline geçen kitaplarının bir kısmı satıldı bir kısmı ise Ermeni Patrikhanesi'ne bağışlandı.)

48 yaşında yeniden askere alındı. 1942-43 yıllarında Sivas'ta yedek subay olarak askerlik yaptı. O yıllar CHP'nin çıkardığı Varlık Vergisi'nin sıkıntılarının yaşandığı bir dönemdi. Vergiyi ödeyemeyenlerden yüksek faiz isteniyor ve Aşkale'ye sürgüne gönderiliyordu. Sirkeci'de azınlıklar için kurulan çalışma kamplarından bahsediliyordu.

Zakar Tanver, CHP zulmünü iliklerine kadar hissetmişti. Bu yüzden siyasete atılmak ve yaşadıkları sıkıntıları meclis kürsüsünden haykırmak istedi. Bu yüzden Demokrat Parti'yi tercih etti.

Önce İstanbul Belediyesi Meclis Üyesi oldu. 1954 yılında ise Demokrat Parti Milletvekili seçildi. Ermeni cemaatinin desteğini arkasına alan Tarver 331 bin oy almıştı. Mecliste oldukça aktifti ve Sağlık komisyonlarında görev aldı. Meclis konuşmalarında Türkiye'yi savunan birleştirici yönüyle dikkat çekiyordu. Bugünkü ifadeyle Türkiyeliydi, milliydi, yerliydi.

1955 yılındaki 6-7 Eylül provokasyonu yaşayanlardan biriydi. TBMM kürsüsünden şu tarihi konuşmayı yaptı:

Bu felakete maruz kalan azınlığa karşı Sayın Başvekilimizin sempatisine, şahsen şahidim. Delillerini de verebilirim. Asırlardan beridir Türkiye'de yaşayan Ermeni azınlığın ifa edegeldikleri hizmetler cümlenin malumudur. Dosta ve düşmana karşı bizleri utandıracak olan son vandalizm gösterileri dolayısıyla azınlıkların bu samimi duygularını bu kürsüden belirtme memleketin yüksek menfaatlerine uygun olacağı kanaatindeyim. Allah bu memleketi korusun.

DAYAK VE İŞKENCEYLE ÖLDÜRÜLDÜ

Demokrat Parti İstanbul Milletvekili Zakar Tarver, 592 kişiyle birlikte 27 Mayıs 1960'da sabaha karşı darbeciler tarafından gözaltına alındı. Camları gazete kağıtları ile kapatılmış bir gemi ile Yassıada'ya götürüldü.

Dayak, gemiden inerken başlamıştı. Günler süren eziyet, dayak, işkence ve psikolojik baskıya zayıf bünyesi daha fazla dayanamadı. Darbeden yaklaşık 3,5 ay sonra yaşamını yitirdi. Zakar Tarver'in bir yakını, o günlerde yaşadıklarını şu sözlerle anlatıyor:

"19 Eylül'de ailesine haber geldi, Zakar Tarver öldü diye. Cenazesini Gülhane'deki Adli Tıbba götürmüşler. O tarihte Adli Tıp Gülhane'deydi. Zakar Bey'in bütün vücudu mosmordu. Belli ki çok dövmüşler. 'Menderes'e bile neler yaptılar, kim bilir bu gâvura neler yapmışlardır' diye düşündük. Yaşlı olduğu için dayanamamış... Zaten hassas bir insandı. Gazeteleri annesinden sakladık, oğlunun ölüm haberini okumasın diye. 'Asker gazeteleri yasakladı' dedik. Sonra duyunca annesi yıkıldı, çok acı çekti."

Üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın torunu Prof. Emine Gürsoy Naskali de, Yassıada'da yaşananları şu sözlerle anlatıyor:

"O yıl ben 10 yaşındaydım. İzmir'de annem, anneannem ve kız kardeşlerimle ev hapsindeydim. Darbeden sonra, davalar başlayana kadar hiç kimseyle temasımız olamadı, o sebeple Zakar Bey'in cenazesine katılamadım. Zakar Bey'in, Yassıada'ya götürülürken gemiye bineceği veya gemiden ineceği sırada görevli subay tarafından itilip düşürüldüğü, başını çarptığı ve darp edildiği anlatıldı. Ölümüne bu hadise sebep olmuş. Beyin kanaması olmuş, revire kaldırılmış. Bu olayı ben annemden dinledim. 'Öyle olduğunu nasıl kanıtlarız, bunu anlatacak şahidimiz var mı?' diye sormuştum anneme. Zakar Bey'le birlikte Yassıada'ya götürülenler hadiseyi o yıllarda bu şekilde anlatmışlar. Yani oradakilerin hepsi şahit. Aynı grup içinde bulunanlar görmüşler ve hadiseyi böyle anlatmışlar."

İstanbul'un sevilen milletvekili Zakar Tarver'in ölüm haberi büyük yankı uyandırdı. Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi'ndeki cenaze törenine binlerce kişi katıldı. Sadece Ermeniler değil tüm İstanbul vardı cenazede. Sessizce Balıklı Rum Mezarlığı'na defnedildi. Cenazede izdiham olmuş ve gönderilen çelenkler insanların üzerine düşmüştü. Darbeye karşı sessiz bir tepki olarak değerlendirilen bu görkemli cenaze, ertesi gün gazetelerde haber bile olmadı.

CUMHURİYET, İŞKENCE İLE ÖLÜMÜ BÖYLE DUYURDU

İlk günden itibaren 27 Mayıs darbesine destek veren Cumhuriyet Gazetesi 20 Eylül 1960 tarihli sayısında işkence ile ölümü "Sabık milletvekillerinden Zakar Tarver bir kalp krizi sonucu öldü" başlığı ile verdi. Gazete, kara propagandayı şu cümlelerle sürdürüyordu: MBK Basın Sözcüsü, Yassıada'daki diğer sabıkların sıhhatlerinin çok iyi olduğunu bildirdi.

'15 YILDIR TEK ZİYARETÇİSİ GELMEDİ'

27 Mayıs'ın ilk kurbanı Zaker Tarver hakkında bir araştırma yapmak benim için kolay olmadı. Türkiye'de yaşayan hiçbir yakını yoktu. Agos Gazetesi, Ermeni Patrikhanesi, Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi, Jamanak Gazetesi'ni aradım. Onlar da Zaker Tanver'in bir yakını olmadığını söylediler.

Kardeşi Anahat Dilsizyan, 2012 yılında Surp Pırgiç Hastanesi'nde yaşamını yitirdiğini öğrendim. Tanver'in 1960 yılında defnedildiği Balıklı Ermeni Mezarlığı'na gittim. Görevliler mezarı bulmamda yardımcı oldu. Hırant Dink'in mezarının hemen arkasında. Mezar taşının üzerinde Zakar Tanver'in de bir büstü yeralıyor. Uzayan otları temizleyip bir fotoğraf çektik.

Ermeni Mezarlığı görevlileri ile biraz sohbet ettik. 15 yıldır tek bir ziyaretçisi gelmemiş. Yetkili, Ermeni cemaatinden birkaç kişiyi aradı ama ne bir akrabasına ne de eski bir arkadaşına ulaşamadık.

'AĞABEYİMİ SADECE ERDOĞAN HATIRLADI'

Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2011 yılında azınlık vakıflarının temsilcilerine verdiği iftarda, Yassıada'da katledilen Zakar Tanver'den bahsetmişti. Tanver'in Türkiye'de yaşayan tek yakını olan kız kardeşi Anahat Dilsizyan, ağabeyinin başhekimlik yaptığı hastanede son günlerini yaşıyordu. 90'ına merdiven dayayan Dilsizyan, soyadı gibi bugüne kadar ağabeyi hakkından hep susmuştu. Erdoğan'ın Zakar Tanver'i hatırlaması üzerine gözyaşlarını tutamayan Dilsizyan Vatan Gazetesi muhabirine şunları söylüyordu:

"Bir gün ansızın evimizi bastılar ve ağabeyimi götürdüler. Tüm aile ve Ermeni cemaati şok olmuştu. Günler geçti kendisinden haber alamadık. Zaten Başbakan Menderes, bakanlar, tüm Demokrat Partili'ler Yassıada'ya alınmış, ortalık altüst olmuş. Abimin 19 Eylül'de ölüm haberi geldi. Aylarca anneme söyleyemedik bunu.
"Yassıada'dan cenazesini gönderdiler, Gülhane'deki Adli Tıp morguna ben de gittim. Gördüğüm manzara asla aklımdan gitmez, abimin gözlüğü kırılmış, vücudu mos-mordu. Belli ki çok dövmüşler. Zaten narin bir adamdı, bünyesi zulme dayanamamış. Menderes'e ne yaptılarsa abime de onu yaptılar. Başbakan dün konuşmasında abimi andı. 51 yıl geçmiş aradan. Konuşmayı gazeteden okudum. Başbakan'ın abimi anması benim mutlu etti. Başbakan yenilikler getiriyor. Azınlıklar için attığı adımlar bizleri mutlu ediyor. Kendimizi iyi hissediyoruz. Umut verici bir dönem başlıyor."