Hücreyi temizle, gençliği kazan: Yeni nesil senolitikler Sözcü Gazetesi

ANTİ-AGİNG -3-

Yaşlanmak, takvimde geçen günlerden çok hücrelerimizde biriken yıpranmayla ilgilidir.

Vücudumuzdaki bazı hücreler yaşlanır ama ölmeyip yerlerinde kalır. Bunlara senescent (yaşlı) hücreler denir. Bu hücreler bölünmez, tam anlamıyla çalışmaz ve etrafına zararlı sinyaller yayarak çevresindeki dokuları da etkiler. İşte bu nedenle bilim insanları, yaşlanmayı tersine çevirmese bile yavaşlatabilecek yeni bir stratejiye odaklandı: 
Senolitik ilaçlar.

Yaşlı hücreler neden sorun?

Hücre yaşlanması (senesans), aslında iyi huylu bir savunma mekanizmasıdır. DNA hasarı veya stres gibi durumlarda hücre bölünmeyi bırakır, böylece kanser gibi kontrolsüz büyümenin önüne geçilir. Ancak bu yaşlı hücreler temizlenmediğinde, etrafa “yangın sinyalleri” yayan SASP (senescent associated secretory phenotype) moleküllerini salgılar. Bu sinyaller:

- Kronik iltihaba neden olur,

- Dokuları zayıflatır,

- Komşu hücrelerin yaşlanmasını tetikler,

- Organ fonksiyonlarını düşürür.

Bu da kalpten beyne, kıkırdaktan akciğerlere kadar birçok sistemde bozulmaya yol açar.

Farelerde gençleşme etkisi

2015’te Mayo Clinic’ten yapılan bir çalışmada, yaşlı farelere senolitik ilaç verildi. Sonuçlar çarpıcıydı:

- Yaşam süresi % 30’a kadar uzadı,

- Kas gücü, motor beceriler ve görme yetisi gelişti,

- Kalp-damar ve böbrek hastalıkları azaldı.

(Kaynak: Mayo Clinic Proceedings, 2015)

Bu çalışmalarda genellikle dasatinib (kan kanserleri için kullanılan bir ilaç) ile quercetin (bir tür bitkisel flavonoid) birlikte kullanıldı. Senolitik etki için bu iki maddenin kombinasyonu, yaşlı hücreleri seçici biçimde öldürmede etkili oldu.

Fisetin, Navitoclax, Quercetin... Hangisi ne işe yarıyor? İnsanlarda son durum

Bugün birkaç klinik deneyde senolitiklerin insanlar üzerindeki etkisi araştırılıyor.

Bunların başında Unity Biotechnology şirketinin çalışmaları geliyor. İlk hedefler arasında yaşa bağlı görme kaybı (makula dejenerasyonu) ve osteoartrit gibi hastalıklar var.

Ayrıca Mayo Clinic, 2023’teki bir araştırmada, dasatinib + quercetin kombinasyonunun akciğer fibrozu ve kronik böbrek hastalığı gibi yaşlılığa bağlı hastalıklar üzerindeki etkilerini inceleyen erken faz deneyleri başlattı.

(Kaynak: ClinicalTrials.gov)

Henüz sonuçlar sınırlı, ancak umut büyük. Bu ilaçlar şu anda FDA onaylı değil ve sadece deneysel amaçla kullanılabiliyor.

Klinik sonuçlar

- 2019’da yapılan bir çalışmada, bu ikilinin kombinasyonu idiopatik pulmoner fibroz hastalarında güvenli bulundu, kas gücü ve yürüyüş mesafesinde artış gözlendi.

- Mayo Clinic öncülüğünde, böbrek yetmezliği ve osteoartrit gibi alanlarda da erken faz denemeler devam ediyor.

(Kaynak: Justice et al., EBioMedicine, 2019 / ClinicalTrials.gov)

Hollywood yıldızları ve biyohacker’lar çoktan başladı

Bazı girişimciler ve biyohacker’lar bu ilaçlara “off-label” (etiket dışı) şekilde ulaşmaya başladı bile. Özellikle quercetin ve fisetin gibi doğal senolitikler, ABD’de anti-aging kliniklerinde kullanılıyor. Ancak bu uygulamalar FDA onaylı değil ve denetim dışı.

Dikkat! Gençleşme değil, sağlıklı yaşlanma

Senolitikler sizi 20 yaşındaki halinize döndürmeyecek. Ancak:

- Vücuttaki kronik iltihaplanmayı azaltarak yaşlılığa bağlı hastalıkları geciktirebilir,

- Yaşlı hücreleri temizleyerek organ işlevlerini koruyabilir,

- Alzheimer, kalp yetmezliği, osteoporoz gibi sorunlarda yavaşlatıcı etki yapabilir.

Yani hedef ömrü uzatmak değil, “sağlıklı geçirilen yılı” artırmak.

Dasatinib + Quercetin: Yaşlı hücrelerin doğal düşmanı mı?

Bu iki molekülün kombinasyonu, senolitik etki göstermesi açısından en çok araştırılan formülasyonlardan biri.

- Dasatinib: Aslen lösemi tedavisinde kullanılan bir kemoterapi ilacı. Senescent (yaşlı) hücreleri hedef alarak onları programlı hücre ölümüne sürüklüyor.

- Quercetin: Soğan, elma ve çay gibi bitkilerde doğal olarak bulunan bir flavonoid. Antioksidan etkisinin yanı sıra, yaşlı hücreleri baskılayan etkileri olduğu düşünülüyor.

YARIN:

- Okinawa’dan Sardunya’ya, dünyanın en uzun ömürlü insanlarının yaşadığı 5 bölge: Blue Zones nedir?

- Uzun ömür formülü: Bitkisel beslenme, aktif yaşam, güçlü sosyal bağlar ve “hayat amacı”

- “% 80 doyana kadar ye”, “asansör değil merdiven”, “her gün biriyle konuş” gibi Blue Zone kuralları

- Harvard ve Stanford’dan telomer araştırmaları: Hücresel yaşlanmayı durdurmak mümkün mü?