İlk kez 2009 yılında ortaya atıldı, kısa sürede dünyaya yayıldı: Milyonlarca insanı farkında olmadan etkiliyor Sözcü Gazetesi

Mandela Etkisi, birçok insanın hayatının bir döneminde deneyimlediği ve farkında olmadan etkisi altında kaldığı ilginç bir psikolojik fenomendir. 

Bu durum, bir grup insanın aynı olay ya da bilgiyi hatalı bir şekilde ve ısrarla doğruymuş gibi hatırlamasıyla ortaya çıkar. Üstelik bu yanlış hatırlama, zamanla o kadar yerleşir ki kişinin belleğinde kesin bir gerçeklik kazanır.

Bu etki ilk kez 2009 yılında dile getirildi ve kısa sürede küresel bir ilgi gördü. Çünkü milyonlarca insan, belirli olaylara dair benzer şekilde yanıldıklarını fark etti. 
Adını ise, birçok insanın Nelson Mandela’nın 1980’lerde hapisteyken öldüğünü hatırlamasından alıyor. Oysa Mandela, hapisten çıkmış, Güney Afrika'nın ilk siyah cumhurbaşkanı olmuş ve 2013 yılına kadar yaşamıştır.

Bu yanlış hatırlamaların ardında birçok faktör yatıyor. Telkin, dikkat dağınıklığı, hafıza hataları, sosyal medya içerikleri ve özellikle dijital ortamda üretilen sahte görseller ya da videolar, zihnimizdeki gerçeklik algısını kolayca sarsabiliyor. 

Hatta yapay zeka tarafından oluşturulan sahte görüntüler bile artık hafızamızı manipüle edebiliyor. Ancak Mandela Etkisi yaşamak, bir psikolojik bozukluk olarak değerlendirilmez. Bu durum çoğunlukla bilinç dışı gelişen, zaman zaman geçici ama kimi zaman uzun süreli olabilen bir algı yanılmasıdır.

Bu olguyu açıklamanın en etkili yolu, gerçek hayattaki örneklerdir. 

Monopoly Adamı: Birçok kişi, ünlü Monopoly oyunundaki maskotun gözlük yerine bir monokl (tek camlı gözlük) taktığını hatırlar. Ancak gerçekte böyle bir detay hiç olmamıştır.

Pamuk Prenses: Kötü kraliçenin aynaya seslenişi pek çok kişi tarafından “Ayna, ayna, söyle bana…” şeklinde hatırlanır. Oysa orijinal replik “Ayna ayna” değil, “Ayna ayna, duvardaki sihirli ayna”dır.

Star Wars: Efsanevi replik olarak hafızalara kazınan “Luke, ben senin babanım” sözü de yanlış bilinir. Gerçekte Darth Vader, “Hayır, ben senin babanım” demiştir. Ama çoğu insan bunu farklı hatırlar.

Görüldüğü gibi Mandela Etkisi, insan belleğinin ne kadar kolay yönlendirilebileceğini ve toplu hafıza yanılmalarının ne denli yaygın olduğunu gösteren güçlü bir örnektir. 

Siz de bazı anılarınızı tekrar düşündüğünüzde, acaba gerçekten öyle mi olmuştu diye kendinize sormaya başlayabilirsiniz.