İran nükleer başlık üretmeye ne kadar yakın? İşte ülkenin merak edilen nükleer ve füze programı tarihi

İsrail, İran'a başlattığı harekatın gerekçesi olarak İran'ın nükleer programını gösterdi. İsrail yıllardır İran'ın nükleer tesislerine sabotajlar, bilim insanlarına da suikastlar düzenliyordu. Geçen hafta başlayan harekatta ise Natanz, Arak, İsfahan gibi İran'daki birçok nükleer tesis vurulurken ülkenin önde gelen nükleer bilimcilerini de öldürüldü. İran ise bu iddiayı reddederek nükleer programını sadece bilimsel çalışmalar yürütmek ve enerji üretmek gibi barışçıl amaçlarla geliştirdiğini öne sürüyo

İRAN'IN NÜKLEER PROGRAMI TARİHİ

Peki İran'ın nükleer ve füze programları ne zaman başladı? İran'da nükleer santral kurma fikri 1950'li yıllarda başladı. İran Şahı Pehlevi'nn ABD'ye olan yakınlığı ile ABD ile İran arasında bir nükleer anlaşma imzalandı. Buna göre İran nükleer santral inşa ederek nükleer enerjiye kavuşacaktı. Santral inşası için Alman Siemens ile anlaşılırken ilk tesis Buşehr kentine inşa edilmeye başlandı.

Ancak 1979 devrimi sonrası Şah'ın ülkeyi terk etmesi ve İran İslam Cumhuriyeti'nin kurulması ile santral inşaatı yarım kaldı. 1980 yılında Irak lideri Saddam Hüseyin'in İran'a saldırması ile başlayan savaş sırasında İran'ın nükleer tesisleri de bombalandı. Bu olayın ardından İran, yarım kalan nükleer tesisleri tamamlayıp nükleer programını devam ettirme kararı aldı.

90'lı yıllarda Buşehr Santarli'nin tamamlanması için Rusya ile anlaşan İran, yakıtı ve reaktörü bu ülkeden tedarik etti. Buşehr Nükleer Santrali sınırlı kapasitede 2011 yılında hizmete girerken şebekeye elektrik verilmeye başlandı. Santralde diğer reaktörlerin yapımına da devam edilmekte.

Buşehr Nükleer Santrali inşaatı yarım kalmıştı

URANYUM ZENGİNLEŞTİRME ÇALIŞMALARI ORTAYA ÇIKTI, ANLAŞMATI TRUMP BOZDU 

Ancak 2002 yılında İran'ın Buşehr'den başka Natanz, Arak gibi tesisleri de olduğu oraya çıktı. İddiaya göre İran bu tesislerde nükleer silah elde edebilmek için uranyum zenginleştirme işlemi uyguluyordu. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu da Natanz reaktörünü teftiş ederek burada zenginleştirilmiş uranyum parçacıkları buldu. Bu tarihten itibaren İsrail ve batılı ülkeler İran'a nükleer silah programını durdurmak için baskı yapmaya ve kısıtlamalar koymaya başladı. İran da nükleer silah üretme isteğini reddetti.

2015 yılında ABD Başkanı Obama döneminde İran ile batılı ülkeler bir anlaşma imzaladı. Buna göre İran'da belli tesislerde sadece nükleer enerji üretilecek ve diğer tesisler kapatılacak, İran elinde belli oranda nükleer yakıt bulundurabilecek ve uranyum saflaştırma işlemine son verecekti. Ayrıca Atom Enerjisi Kurumu İran'ı istediği zaman denetleyebilecekti. Bunun karşılığında ise İran'a uygulanan ambargolar kaldırılacaktı. 

Ancak 2018 yılında ABD Başkanı Donald Trump bu anlaşmayı önce "kötü bir anlaşma" olarak nitelendirdi, ardından anlaşmadan çekildi. İran da bunun üzerine anlaşmayı iptal ettiklerini açıkladı. Bugün İran'da Busehr, Natanz, Fordo, Arak ve İsfahan gibi nükleer tesisler bulunuyor. Özellikle İran Arak, Natanz ve bir dağın altına inşa edilen Fordo tesislerinde nükleer başlık üretmek için gereken uranyum zenginleştirme işlemlerine devam ettiği öngörülüyor. İran'ın nükleer kapasiteye erişmek üzere olduğunu ve ilk nükleer silah denemesini birkaç yıl içinde iddia eden İsrail, bu ülkenin bir kaç sene içerisinde de nükleer başlık elde edeceğini öne sürüyor.

Fordo Nükleer Tesisi

İRAN NÜKLEER SİLAH YAPMAYA ÇOK YAKLAŞTI İDDİASI

Peki uranyum zenginleştirme neden yapılıyor? Uranyum zenginleştirme işlemi uranyum235 elementinin santrifüj tesislerinde belirli işlemlerden geçirilmesine deniyor. Bu işlem sonunda uranyum235'in içerisindeki uranyum oranı artırılıyor. Nükleer enerjiden elektrik üretebilmek için uranyum235 yeterli iken nükleer silah üretmek için zenginleştirilmiş uranyum235 gerekiyor. İsrail ve Batılı ülkeler İran'ın uranyum zenginleştirme programına karşı çıkarken İran bunu tamamen barışçıl amaçlarla sürdürdüğünü savunuyor.

Ancak Uluslararası Atom Enerjisi Aansı'na göre, Tahran artık ayda yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 34 kilogram uranyum üretebiliyor. Mart 2025 tarihli raporunda ajans, İslam Cumhuriyeti tarafından sağlanan verilere dayanarak ülkenin yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 274,8 kilogram uranyuma sahip olduğunu tahmin etti. Nükleer silah için uranyumun yüzde 90 oranında saflaştırılması gerekiyor ve İran'ın bu kapasiteye kısa süre içinde ulaşması öngörülüyor.

Günümüzde Buşehr Nükleer Santrali

SADDAM VURDU İRAN FÜZE PROGRAMINI BAŞLATTI 

Nükleer silahların günümüzde en etkili kullanılma şekli ise füzeler. Günümüzde ABD, Rusya, Çin gibi ülkeler nükleer başlıklı füzelere sahip. 1000 km'ye kadar menzilli füzeler kısa, 3000 bin km menzile kadar olan füzeler orta menzilli, 3000 km'den uzun menzilden uzun füzeler de kıtalararası füzeler olarak adlandırıyor. Bazı balistik füzeler hedefe doğru inişe geçtiği terminal safhada mach 5 (saatte 6150 km) hızı geçerek hipersonik hıza erişiyor. Kıtalararası füzeler ise terminal safhada mach 25 hızına çıkabiliyor. Tek bir kıtalararası balistik füze 20 adet nükleer başlık taşıyabiliyor. Bu da tek bir füze ile 20 farklı hedefin vurulabilmesi anlamına geliyor.

İran hali hazırda elindeki füzeler ile İsrail'i vurabiliyor. İsrail'in en büyük korkusu ise bu füzelere uygun nükleer başlık üretilmesi. İran füze programına da uranyum zenginleştirme işlemlerine başladığı dönemde aldı. Irak - İran savaşında Saddam'ın Sovyetler Birliği üretimi 1500 km menzile sahip Scud füzeleri kullanması İran'ı da füze programı geliştirmeye itti. Çin ve Kuzey Kore'den alınan Scud ve muadili füzeler İran'ın ilk füze gücünü oluşturdu. İran 90'Lı yıllarda bu füzelerden tersine mühendislik ile kendi mühimmatlarını geliştirmeye başladı.

Şahab-3 füzesi

90'larda İran, önce 300 km menzile sahip sıvı yakıtlı Şahab-1 füzesini, sonra 750 km menzilli Şahab-2 ve 1300 km menzilli Şahab-3 füzesini geliştirdi. Ancak sıvı yakıtlı füzelerin hazırlanması ve fırlatma öncesi füzelere yakıt doldurulması zaman alıyordu. Ayrıca füzeler kullanılmadığında yakıtın güvenlik amacıyla yeniden boşaltılması gerekiyordu. Bu yüzden 2000'li yıllarda İran katı yakıt teknolojisine erişti. 2010'lu yıllardan itibaren İran 2000 km menzile sahip katı yakıtlı Sejjil füzelerini üretmeye başladı.

İran'ın elinde şu anda Kıyam, Şahab, Sejjil, Hürremşerh gibi katı ve sıvı yakıtlı balistik füzeler bulunuyor. Bu füzeler maksimum 2 bin km menzile ulaşabiliyor ancak İran'ın elinde 3 bin km menzilli füzelerinde bulunduğu iddia ediliyor. Balistik Fettah füzeleri ise hipersonik hıza erişebiliyor. Bazı kaynaklara göre İran'ın elinde hali hazırda İran'ın elinde balistik füzelerin yanında nükleer başlık taşıyabilecek seyir füzelerinin de bulunduğu iddia ediliyor.