Kuşların göçü başladı

Göç, mevsim şartları ve besin bulmanın uygun olmadığı durumlarda kuşların elverişli bölgelere taşınmasıyla ortaya çıkan bir durum. Göç eden kuşlar, yaz ve kış mevsimine göre sıcak bölgelere yolculuk yapıyor. Bu, basit bir yaşam döngüsü gibi görünse de aynı zamanda biyolojik çeşitlilikten, doğanın korunmasına kadar bir çok açıdan önem taşıyan bir eylem.

Dünyada her yıl 50 milyar kuşun göç ettiği tahmin ediliyor. İnsanlar tarafından yakından takip edilen bu göçler, kültür, sanat, edebiyat ürünlerine konu ediliyor. Türkülerde, oyunlarda, resimlerde yer buluyor. Türkiye dahil bir çok ülkenin kültürel eserlerinde göçmen kuşlarla ilgili temalar var.

Türkiye’de de Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP) tarafından göçmen kuşlarla ilgili faaliyetler yürütülüyor. Bakanlığın tespitlerine göre Türkiye’de görülen kuş türü sayısı 490. Ancak bunların 80 kadarı rastlantısal olarak görülen türler.

Asya, Avrupa, Afrika köprüsü

Türkiye, konumu itibariyle Asya, Afrika ve Avrupa arasında köprü durumunda. Bu nedenle hem süzülerek göç eden karasal kuşlar hem de su kuşlarının göç yolları üzerinde bulunuyor.

Dünyada kuşların kullandığı 8 göç yolundan biri Türkiye’den geçerken ülke içinde yaşayan kuş türlerinin 400’ünü göçmen kuşlar oluşturuyor. Bunlardan bazıları yaz, bazıları ise kış göçmeni olan türler.

Kazlar, kuğular

Kış göçmeni olan kaz türleri, kuğu türleri ve su kuşları, sonbaharla birlikte daha kuzey enlemlerden gelerek kışı Türkiye’de geçiriyor. Yaz göçmeni türler ise güney enlemlerden gelerek sıcak mevsim Türkiye’de konaklıyor.

Çöl koşarı, mahmuzlu kızkuşu, küçük ebabil, çizgili ishakkuşu, boz serçe gibi türler üremesini Türkiye’de yapıyor. Sürmeli kızkuşu, dağ cılıbıtı, sürmeli kervançulluğu, orman düdükçünü, benekli bülbül, söğüt bülbülü gibi bazı türler ise Türkiye’yi göç sırasında dinlenme ve konaklama amacıyla kullanıyor.

Hatay’ın önemi

Kuşlar, göçleri sırasında türlerinin özelliklerine göre farklı yollar ve yöntemler izliyor. Aktif uçuşla, yani kanat çırparak göç eden kuşlar cephe göçü gerçekleştirirken, süzülerek göç eden kuşlar daha çok kara köprülerine bağlı olarak göç ediyor.

Süzülerek göç eden türler mümkün olduğu kadar denizlerden kaçınıyor ve Türkiye gibi rotaları takip ediyor. Göç rotaları, Palearktik bölgede, yani Avrupa, Asya ve Afrika’nın kuzeyini içeren bölgelerde bulunuyor. Bu bölgeler Cebeli Tarık Boğazı, İtalya ve Sicilya’dan Kuzey Afrika’ya geçiş, Yunanistan, Rodos ve diğer küçük adalar üzerinden yine kuzey Afrika’ya geçiş ve İstanbul Boğazı ile Çoruh Vadisi rotalarının Anadolu içerisinde birleşmesiyle ülkemizi Hatay üzerinden terk ediyor.

Aktif kanat çırparak göç eden türler ise gece veya gündüz denizlerin üzerinden de geçebildikleri için, herhangi bir noktadan göç edebiliyor ve buna ‘cephe göçü’ adı veriliyor. Ötücü kuşlar ve su kuşları bu grupta yer alıyor.

Gökdelenler de kaçak avcılar da tehlike

Kuşlar göç rotaları üzerinde şehirlerdeki gökdelenler, kaç avcılar gibi tehlikelerle karşı karşıya kalabiliyor. DKMP, buna ek olarak 2024’te kuş rotalarının güncel tespitine ilişkin bir proje başlattı. Bu projede oluşturulan veri tabanı ve yazılım ile insan faaliyetlerinin kuşlara etkisinin objektif ve bilimsel kriterlerle yapılması sağlanacak.

Kuş Göç Yollarının Belirlenmesi projesi kapsamında ülkemizde bugüne kadar elde edilen tüm kuş gözlem verileri bir araya getirildi. Bu kapsamda, Nuh’un Gemisi Veritabanı gibi önceki çalışmalarından elde edilen veriler, E-bird ve Trakuş gibi paydaşlardan alınan veriler kadar yeni arazi gözlemlerinden elde edilen veriler de değerlendiriliyor. Veriler, dünyadan bilim insanlarının da yararlanması için açık kaynak olarak paylaşılıyor.

Halka ve verici ile izleniyor

Ayrıca kuş göçleri, halkalama çalışmaları ve vericilerle de izleniyor. Bakanlık, son yıllarda leylek, turna, kızıl şahin, şah kartal, bozkır kartalı ve yılan kartalı gibi bazı kuş türleri vericilerle izlemeye başladı. Aynı zamanda, kış ortası su kuşu sayımları gibi sayımlarla, kuş türlerinin kışlama alanlarının önem derecesi belirleniyor.

Neler yapılabilir?

Bireysel olarak da göçmen kuşların korunması adına yapılabilecek şeyler var. Bunların başında göçmen kuşların beslenme ve konaklama amaçlı kullandığı yerler ve su kaynaklarına zarar vermemek geliyor.

Kedi gibi avcı hayvanları kuşların alanlarına sokmamak, çevre kirliliğine yol açacak çöp, hafriyat vs. bırakmamak, zirai ilaçları kuşların kullandığı alanlardan uzak tutmak, kuşlara zarar veren plastikleri bu alanlara sokmamak ya da toplamak ilk yapılacak işler arasında.

Ayrıca kaçak avcılığa engel olmak ve bildirmek de önemli. Göç dönemlerinde yapılan foto-safarilerin de kuşlara ve doğaya zarar verilmeden yapılması gerekiyor.