Öldüren öpücük: Yavaş yavaş kalbe girip tahrip ediyor! Chagas hastalığı bize de gelir mi? Bu ülkelere sehayat edenler dikkat!

UYKUMUZDA DUDAĞIMIZIDAN YÜZÜMÜZDEN ÖPÜYORLAR

Chagas hastalığı, genellikle öpücük böceği olarak bilinen triatomine böceklerinin uyuyan bir insanı ısırmasıyla yayılır. Böcek, ısırdığı yerde veya kişinin yüzüne dışkı bırakır ve kişi farkında olmadan bu dışkıyı gözlerine, burnuna veya ağzına sürer. Dışkı, hastalığa neden olan Trypanosoma cruzi adlı bir paraziti taşıyabilir.

Chagas, kontamine gıda veya kan, organ nakli ve hamilelik yoluyla da yayılabilir.

Erken belirtiler arasında ateş, vücut ağrıları, baş ağrısı, döküntü, kusma ve yorgunluk sayılabilir. Bu belirtiler, ilk enfeksiyondan sonra haftalarca hatta aylarca sürebilir.

Mayıs ayında PLOS Neglected Tropical Diseases dergisinde yayınlanan çalışmada, Chagas enfeksiyonunun ölüm riskinin önceki yıllara nazaran iki ila üç kat artırdığının tespit edildiği ortaya atıldı.

Hastalık genellikle hafif veya hatta çoğu kişide asemptomatik olarak ilerlese yeni araştırma, enfeksiyonun neden olduğu ölümlerin bildiğimizden çok daha yaygın olduğunu ve fark edilmediğini ortaya koyuyor.

Araştırma ekibi, 1996 ile 2000 yılları arasında kan bağışı yapan 8500'den fazla kişinin verilerini analiz etti ve T. cruzi enfeksiyonu testi pozitif ve negatif çıkan kişiler arasındaki ölüm oranlarını karşılaştırdı. Denekler 14 yıla kadar takip edildi.

Brezilya Üniversitesi'ndeki araştırma ekibinin eş lideri Dr. Ester Cerdeira Sabino, “Chagas hastalığı olan kişilerin ölüm riski iki ila üç kat daha yüksekti.Test sonucu pozitif çıkanlar arasında en yaygın ölüm nedeni, enfeksiyonun en sık görülen semptomu olan kalp hastalıklarıydı. Pozitif grupta kalp hastalığı riski 17 kat daha yüksekti” dedi.

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, dünya çapında 6 milyondan fazla kişinin enfekte olduğu tahmin ediliyor ve kronik enfekte olanların %30'una kadarında kalp sorunları, %10'unda ise sindirim veya nörolojik semptomlar gelişiyor. CDC, Amerika Birleşik Devletleri'nde 300.000 Chagas vakası olduğunu ve bunların çoğunun başka ülkelerde bulaştığını tahmin ediyor.

Bazı hastalar, enfeksiyonun ilk iki ayında, kandaki parazit sayısının en yüksek olduğu dönemde ateş, yorgunluk, döküntü, ishal ve bazen göz kapaklarında şişlik gibi akut ve ani semptomlar yaşar. Ancak akut veya kronik olsun, çoğu kişi semptom göstermez.

YAVAŞ YAVAŞ KALBE GİRİP TAHRİP EDİYOR

Dr. Sabino, “Parazitin vücuda yaptığı etki uzun zaman alır; yavaş yavaş kalbe girer ve onu tahrip eder. Ölüm riskini doğru bir şekilde ölçtük, çünkü birçok ölüm verisi Chagas hastalığını hesaba katmıyor.” dedi.

Çalışmada, kan testleri Chagas hastalığı pozitif çıkan kişilerin %40'ının ölüm belgelerinde bu enfeksiyon belirtilmemişti, ölümler kalp ile ilgili olsa bile.

Ölümcül olabilen Chagas hastalığı artık Amerika Birleşik Devletleri'nde endemik olarak kabul ediliyor.

Konuyla ilgili bir rapor geçen hafta ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nin Emerging Infectious Diseases dergisinde yayınlandı ve yazarlar, yeni makaleye yönelik küresel ilginin artmasının, Chagas hastalığının nihayet ABD'de hak ettiği gözetim, önleme ve test çabaları ile araştırma fonlarını alabileceği anlamına geldiğini umduklarını belirtiyorlar.

Raporun ortak yazarı ve son on yıldır Chagas hastalığını inceleyen Dr. Norman Beatty, “Bunu çok uzun zamandır bekliyoruz; Chagas hastalığına yakalanan hepimiz, insanların bu hastalığın topluluklarımızda var olduğunu fark etmelerini bekliyoruz,” dedi.

Dünya Sağlık Örgütü, Chagas hastalığını ihmal edilmiş bir tropikal hastalık olarak kabul ederken, Pan Amerikan Sağlık Örgütü ise bu hastalığın Amerika kıtasındaki Amerika Birleşik Devletleri hariç 21 ülkede endemik olduğunu
belirtiyor. Araştırmalara göre Chagas, Latin Amerika'da kalp hastalıklarının başlıca nedenlerinden biridir ve diğer böcek kaynaklı enfeksiyonlardan, hatta sıtma ve Zika virüsünden daha fazla hasara neden oluyor

CDC'ye göre (ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri), enfekte olan kişilerin yaklaşık %20 ila %30'u, uzun süreli sindirim ve sinir sistemi rahatsızlıkları, kalp yetmezliği, felç veya ölüm gibi daha ciddi sorunlar geliştirir.

Erken teşhis edilirse, hastalık paraziti öldüren ilaçlarla tedavi edilebilir. Ancak, enfeksiyon süresi uzadıkça ilaçların etkinliği azalır ve çoğu kişi hastalığın farkında olmaz. Yeni rapora göre, ABD'deki birçok doktor hastalarında bu hastalığı araştırmayı düşünmüyor.

CDC, ABD'de herhangi bir zamanda yaklaşık 280.000 kişinin Chagas hastalığına yakalandığını tahmin ediyor. Kaç kişinin daha ciddi bir formda hastalığa yakalandığı veya her yıl Chagas hastalığı nedeniyle kaç kişinin öldüğü bilinmiyor.

ABD'de öpücük böceklerine özel olarak onaylanmış herhangi bir sprey yok. Bu nedenle böcekleri uzak tutmak isteyenlerin evlerini daha iyi yalıtmaları, pencere sineklikleri kullanmaları ve böcek ilacı sıkmaları gerekiyor.

Beatty, Florida'da öpücük böceklerinin yaklaşık %30'unun parazit taşıyıcı olduğu tahmin edildiğini ve insanların kendisine sık sık böcek fotoğrafları gönderdiğini, hatta böcekleri test ettirmek için hastanesine bıraktığını söyledi.

Peki ülkemizde bu böcek türü var mı? Chagas hastalığı vakası yaşandı mı? Bu parazit insandan insana geçer mi? Seyahat yoluyla yayılır mı? Marmara Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü'nden Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan ve Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Fatma Nurhayat Saydam ile bu böcek türüne dair aklımıza takılan tüm soruları konuştuk.

GENELLİKLE YÜZ ÇEVRESİNDEN SOKUYORLAR

Öpücük böceği nasıl bir böcek? Isırdığı nasıl anlaşılır?

Yavuz Turan: Öpücük böceği diye tanımlanan böcek,Hemiptera (yarım kanatlılar) takımından ve Reduviidae familyasının içerisinde Triatominae altfamilyasının üyesidir. Bu böceklerin genel özellikleri başı öne doğru uzamış durumda ve ağzı 4 iğneli sokucu-emici tiptedir. Aslında öpücük dendiği zaman insanlar masumane bir davranış gibi düşünür ama bunlar kanla beslenen böcekler olduğu için bu iğne şeklideki ağızları ile insanları sokarlar. Genellikle yüz çevresinden sokarak beslenmesinden dolayı bu isimle anılır. Bu böceklerin sokması sonucu sokulan yerde kızarıklık, kaşıntı bazen ciddi biçimde şişmelere sebep olabilir.

AŞISI VE İLACI YOK

Bu böceklerden korunmanın, önlem almanın bir yolu var mı?

Yavuz Turan: İnsanların bu böceklerden korunması için sineklerden korunma yöntemlerine paralel önlemler alınabilir. Örneğin, evde pencere ve kapılarda sineklik kullanılması, yatakta belki cibinlik tarzı korunakların kullanılması. Doğadayken orman, koruluk, gibi alanlarda dikkat edilmesi ve korunaklı kıyafetler giyilmesi.

Fatma Nurhayat Saydam: Hastalıktan koruyacak aşı veya ilaç mevcut değildir. O nedenle böcek ısırıklarına karşı korunmak çok önemlidir.  Mümkünse vücudu tamamen kapatacak kıyafetler giyilmeli, açıkta kalan bölgeler için böcek kovucular sürülmelidir. Klimalı odalar da nispeten güvenlidir. Uzun süre etki eden böcek öldürücü ilaç uygulanmış cibinlik içinde uyumak çok güvenlidir. Bu bölgelere seyahat etme durumunda çiğ salata, çiğ sebze, kabuğu soyulmamış meyve ve pastörize edilmemiş meyve suları tüketilmemelidir. Çünkü öpücük böceğinin çıkartıları ile kirlenmiş olabilir.

Bu ülkelere seyahat eden kişiler, eğer seyahat dönüşünde ateş, kas eklem ağrısıyla beraber ciltlerinde ısırık yerlerinde sertlik ve kızarıklık, göz etrafında şişlik gelişirse mutlaka önemsemeli ve bir hekime başvurmalıdır.  Erken teşhis ve tedavi hayat kurtarıcı olacaktır.

DIŞKISINDAKİ PARAZİT DOLAŞIM SİTEMİNE GİRİYOR

Bu böcek insanlara tam olarak ne yapıyor?

Yavuz Turan: Bu altfamilyaya ait böcekler vücutlarında bir parazit taşırlar. Bu parazitin adı Trypanosoma cruzi Chagas, 1909. Bu parazit insanlarda Chagas Hastalığı dediğimiz bir hastalığa sebep olmaktadır. Bu da şöyle gerçekleşmektedir. Bu böcekler insanı soktuktan sonra yara yakınlarında dışkılama yapar ve bu dışkı içerisinde bulunan parazit yaradan insan vücuduna girer ve dolaşım sistemine katılır.

Bundan sonra hastalık belirtileri yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Başlarda sokulan yerde şişlik kızarıklık sonrasında ateş, baş ağrısı, lenf düğümlerinde şişme gibi belirtiler gösterir. Böyle bir hastalık insandan insana farklı yollarla bulaşabilir.

Fatma Nurhayat Saydam: Bilinenin aksine, bu parazit sadece öpücük böceği aracılığıyla bulaşmaz. Aynı zamanda böceğin temas ettiği bulaşık yiyecek ve içeceklerden, kan transfüzyonu ile, organ nakli ile, hatta hasta anneden gebelik sırasında bebeğe ve korunmasız cinsel ilişki ile de bulaşabilir.

Bu türün bizde dağılımı mevcut mu? Seyahat yoluyla taşınabilir mi? Yani enfekte bir kişi başkasına bulaştırabilir mi?

Yavuz Turan: Bizim ülkemizde bu böcek türü yok ancak hastalık sebebi olan parazit insan göçü ile rahatlıkla taşınabilir. Yukarıda bahsi geçen bulaşma yolları ile insadan insana bulaşır.

Buna karşılık böceğin bir şekilde taşınıp, taşındığı bölgede geniş bir popülasyon oluşturması durumu çok kolay bir şey değildir. Ancak küresel iklim değişikliği ile bu türlerin yayılımının artabileceği olası mıdır? Evet olasıdır.

HASTALIK ÖMÜR BOYU SÜREBİLİR, ANİ ÖLÜMLERE NEDEN OLABİLİR

Chagas hastalığının belirtileri nelerdir? Ne zaman kendini göstermeye başlar

Fatma Nurhayat Saydam: Chagas hastalığının belirtilerinin ortaya çıkması için en az 10-20 gün geçmelidir. İlk belirti genellikle böceğin ısırdığı yerde kızarıklık ve şişlik oluşmasıdır. Birkaç hafta sonra ise göz kapaklarında ve yüzde ödem gelişir. Bunun yanında ateş, halsizlik, kas ağrıları, baş ağrısı, iştahsızlık, kusma ve ishal de görülebilir.

Ancak en korkutucu olanı, hastalığın bazen yıllarca hatta ömür boyu sürebilmesidir. İlerleyen zamanda hastaların yaklaşık dörtte birinde kalp büyümesi, kalpte ritim bozukluğu ya da kalp yetmezliği gelişmesidir. Ani ölümler görülebilmektedir. Hatta beyin iltihabı, yemek borusunda veya kalın barsakta genişleme ve iltihaplanma gibi ciddi rahatsızlıklar gelişebilir. Tedavi edilmesi zordur, ama ağızdan verilen parazit ilaçları mevcuttur.

BU ÜLKELEE SEYAHAT EDENLER DİKKAT!

Bizde vaka görüldü mü?

Fatma Nurhayat Saydam: Çok şükür ki, ülkemizde henüz resmi olarak bildirilmiş bir vaka mevcut değildir. Ama dünyada her yıl yaklaşık 45.000 kişinin ölümüne yol açmaktadır. Burada en önemli husus, hastalığın özellikle Meksika, Orta ve Güney Amerika’da yoğun olarak görüldüğünün bilinmesidir. Bu ülkelere seyahat edenler risk altındadır.

Chagas hastalığının bulaşması için öpücük böceğinin aracı olması şarttır. Paraziti taşıyan bir öpücük böceğini üzerinde taşıyan bir kişinin, istemeden bu böceği ülkesine taşıması ihtimal dahilindedir. Ama günlük hayatta böyle bir vakaya ülkemizde rastlanmamış olması büyük şanstır.

Bizim ülkemizin iklimi bu böcekler için uygun mu yoksa sadece tropik bölgelerde mi görülüyor?

Yavuz Turan: Bu böcekler genellikle 15 derecenin üstündeki sıcaklıkları tercih etmektedir. Aynı zamanda nemi ve sıcağın seven böceklerdir. İklim olarak tropikal ve subtropikal iklimlere adapte olmuştur. Bu sebeple bizim ülkemiz tam olarak şu an için onlara uygun durumda değildir. Ancak ilerleyen zamanlarda iklim değişikliğinin etkisi ile her şey mümkün olabilir.

Bu hastalık ülkemizde yayılmaya başlarsa ne gibi önlemler alınmalı?

Yavuz Turan: Öncelikle böyle bir yayılma fark edildiğinde bakanlık bazında bu durum için bir çalışma hazırlanmalı.

Erken tanı çok önemli, özellikle böceklerin bulunma potansiyeli olan bölgelerin iyi taranıp entomolojik izleme programları düzenlenmeli. Chagas hastalığının tarama testleri uygulanmalı. Özellikle göçmenlerin bulunduğu riskli bölgelerde bu gerçekleştirilmeli.

Bu böceklerin bulundukları yerler genellikle kırsaldaki evlerin boşlukları, çatlak yarık gibi alanlardır. Eski
özellikle kerpiç evlerde dikkat edilmeli ve buralar izlenmeli. Böcek ilaçları kullanılabilir hem doğa hem de insan sağlığı açısından kişisel görüşüm kullanılmaması yönünde. Fiziksel önlemler alınmalı (sineklik, cibinlik gibi).

Aynı sivrisineklerde olduğu gibi entegre mücadele yöntemleri uygulanmalı. En önemlilerinden bir tanesi de halkın bilinçlendirilmesi ve farkındalıkların yaratılmasıdır. Parazitin kan yoluyla bulaşı sebebi ile kan bağışında ve organ bağışında mutlaka bu parazitin taramaları gerçekleştirilmeli.

SOKUCU EMİCİ BENZER TÜRLER VAR

Öpücük böceği ile benzer görünüme sahip ama zararsız türler var mı? Halk bu böcekleri nasıl ayırt edebilir?

Yavuz Turan: Evet bu familyaya ait olan başka benzer türler var. Bunlar da sokucu emici ağza sahip türler. İnsanları sokabilen türler var ancak Chagas hastalığının yapan paraziti taşıyan türler yok. Bunlar soktuklarında deride kızarıklık, şişme, kaşıntı yapabilir ama parazit bulaştırmadığı için ciddi problemlere sebep olmazlar. Bu böceklerin ayrımı morfolojik olarak yapılmaktadır. Bu konuda uzman olmayanlar için ayrımı biraz zor olabilmektedir.