Pac Man dünyayı nasıl değiştirdi?

İkonik bilgisayar oyunu Pac-Man varlığını Japon oyun tasarımcısı Toru Ivatani'nin 1970'lerde yediği bir salamlı pizzaya borçlu.

Pizzadan ilk dilimi aldıktan sonra karşısına çıkan şekil ürpermesine yol açmış.

2010 yılında Wired dergisine verdiği bir mülakatta Ivatani, "Pizzadan bir dilim aldığınızda geriye kalan kısmı tıpkı bir ağız gibi gözüküyor" diye anlatmıştı.

Yağlı tabağına baktığında hızla yeme makinası gibi gözüken müthiş bir oyun karakteriyle göz göze gelmiş olmalı.

O gün başlayan yolculuğun ardından Pac-Man bu yıl 45 yaşına basacak.

Oyundaki görev obur sarı yuvarlığı kontrol ederek sürekli değişen, karanlık bir labirentte gezip olabildiğince top yemek.

Bunları yaparken de her zaman peşinizde olan Ghost Gang'den (Hayalet Çetesi) kaçmanız gerekiyor.

Çete Blinky (kırmızı), Pinky (pembe), Inky (camgöbeği) ve Clyde'dan (turuncu) oluşuyor.

BBC'ye konuşan oyunun yayıncısı Bandai Namco'da, Pac-Man'in lisanslama müdürü olan Miçiko Kumagai "Pac-Man karakteri, oyunun temel konsepti olan yemeyi en basit şekilde gösterecek şekilde tasarlanmıştı" diyor:

"McDonald's'ın kemerleri gibi uluslararası tanınırlığa sahip bir sembol oldu.

"Herkes bir bakışta Pac-Man'in anlamını içgüdüsel bir şekilde anlayabiliyor. Oyunun bu kadar büyük bir kitleye ulaşmasının nedeni buydu."

Japonya'da ilk piyasaya sürüldüğünde adı PuckMan'di. Bu, Japonca'da bir şeyleri sesli bir şekilde silip süpürerek yemek için kullanılan "paku paku taberu" sözüne bir göndermeydi.

Oyun yalnızca 1980-1999 arasında 3,5 milyar dolarlık ciroya ulaştı, Guinness Rekorlar Kitabı'na göre jetonla oynanan atari oyunları arasında bir numaraya yükseldi.

Aradan geçen yılların eskitemediği simgesel karakterin NES'ten Xbox 360'a uzanan yolculuğunda günümüze kadar 14 milyar dolarlık satış rakamına ulaştığı tahmin ediliyor.

Pac-Man son yıllarda büyük bütçeli çocuk animasyonlarında da görülerek yeni nesillerde bilinirliğini artırdı.

Bunlar arasında 2012'de gösterime giren Wreck-It Ralph ve 2015'teki Pixels de vardı. Son olarak bu yıl da Pac-Man'i temel alan yeni oyun Shadow Labyrinth piyasaya sürüldü.

Neden çok iyi?

BBC'nin sorularını yanıtlayan İngiltere'deki Bath Spa University'den bilim iletişimi profesörü Peter Etchells "Pac-Man ana akım bilgisayar oyununun doğuşunu sağlayan simgelerden biri" diyor:

"Oynanışında ve tasarımında zarif bir sadelik var ve bu da pek çok oyuncunun ilgisini çekti."

Pac-Man'in hem son derece basit hem de uzmanlaşması zor olan oynanışı, daha önce bilgisayar oyunu oynamamış kişilerin de hızlıca öğrenmesi ve eğlenmesine olanak sağlıyordu.

Oyuncuların bir kısmı labirentte kafalarına göre dolanırken bazıları da Pac-Man'de Nasıl Kazanılır gibi rehberleri okuyup haritaları ve ideal hamleleri ezberleyerek dünya çapında binlercesi düzenlenen turnuvalara hazırlanıyordu.

Etchell Pac-Man'in piyasada rekabet ettiği diğer oyunlara kıyasla daha az testosteron güdümlü olmasının da başarısında etkili olduğunu söylüyor:

"Pac-Man'in yaratıcısı Toru Ivatani herkesin, özellikle de kadınların eğlenebileceği bir oyun yaratmak istediğini hep söylemiştir.

"Pac-Man ve 1982'de çıkan Ms Pac-Man (Pac-Man Hanım) dönemin ateş açma odaklı ve erkeklere yönelik Asteroids ve Space Invaders gibi oyunlarından bu şekilde ayrışmayı başardı."

2020'de Washington Post'a konuşan Pac-Man'in yaratıcısı Ivatani, oyunun Japon kültürüyle aslında göründüğünden daha fazla bağı olduğunu anlatmıştı:

"Hayaletleri basit ve şirin bir şekilde tasarladım.

"Bunun arkasında Japonların takdir ettiği kadim vabi-sabi anlayışı var, yani basit şeylerde derinlik ve geçici güzellik bulma anlayışı.

"Dünyanın bu Japon estetik yaklaşımını gittikçe daha fazla kabul ettiğini görüyorum. Bu da Pac-Man'in daha fazla kişi tarafından benimsenmesini sağladı."

Bilime etkisi

Eşsiz tasarımı ve her cinsiyetten oyuncuların ilgisini çekmesiyle, Pac-Man bilim dünyasında da bir iz bıraktı.

Bilim insanları Tetris gibi Pac-Man'i de insan beyninin ve hatta şempanze beyninin problem çözme yeteneklerini ölçmek için kullandı.

California Institute of Technology'den Dean Mobbs ve ekibinin 2007'de yaptığı bir deneyde, Pac-Man oynayan kişilere hayaletler tarafından her yakalanışlarında elektrik şoku verilmişti.

Sheffield Hallam University'den Dr. Tom Garner, bu süreçte oyuncuların beyinleri manyetik rezonans yöntemiyle takip edildiğini ve hayaletler her yaklaştığında oyuncularının beyin aktivitelerinin değişikliğe uğradığının tespit edildiğini söylüyor:

"Son yıllarda da maymunlara Pac-Man oynatılıyor. Cornell University'den Z Lin ve ekip arkadaşları 2024 yılında maymunların göz hareketleri ve oyunda verdikleri kararlar arasında bir bağlantı kurdu.

"National Library of Medicine ise makak maymunlarının strateji bazlı hiyerarşik karar alma yetenekleri olduğunu ortaya koydu. Bu araştırmaya kadar bunun yalnızca insanlar tarafından yapılabileceği düşünülüyordu.

"Pac-Man gibi oyunlar bilimsel araştırmaları azımsanmayacak kadar etkiledi. Pac-Man insanların düşünme, hissetme ve davranma biçimlerini daha iyi anlamamızı sağlıyor."

Dr. Garner Pac-Man'in hâlâ bu kadar sevilmesinin bir diğer nedeni olarak da, bedenlenme teorisini başarılı bir şekilde kullanmasını gösteriyor:

"Oyunlarda bedenlenme, oyuncuyla oynadığı karakter arasında, gerçek dünya ile oyun dünyası arasındaki sınırları bulanıklaştıran bir bağ oluşması anlamına geliyor.

"Pac-Man oyuncuların bir araç yerine bir karakteri kontrol ettiği ilk bilgisayar oyunlarından biriydi.

"Pac-Man canlı bir varlık olarak temsil ediliyor ve hatta hayaletler onu yakaladığında acı duyan bir ses çıkarıyor. Bütün bunlar oyuncuların eşsiz bir bağ kurmasını sağlıyor."

Pac-Man'in geleceği

İlk versiyonundan 45 yıl sonra Namco Bandai, gençler arasında Pac-Man'in popülerliğini artırmak için Shadow Labyrinth adlı bir oyun piyasaya sürdü. Bu yeni oyun hem bilimkurgu hem orta çağ esintileri taşıyor.

Oyunun prodüktörü Seigo Aizava çocukken Pac-Man hayranı olduğunu ve bu yeni oyunun da orijinalindeki özelliklere sadık kaldığını anlatıyor:

"Dünyanın Pac-Man'i bu kadar sevmesinin en büyük nedenlerinden biri, karakterlerinin gerçek kişilikleri olmasıydı.

"Her bir hayaletin kendine özgü hareketleri vardı. Örneğin hayaletlerden Blinky ısrarla takip ederken Pinky önden saldırmayı tercih ediyordu."

Pac-Man oyununda zekice düşünülmüş bir özellik de Pac-Man'in bu hayaletlerle savaşabilmesi. Pac-Man "güç topu" yediğinde avcıdan ava dönüşüyor ve hayaletleri yiyerek kendisine daha kolay bir yol açabiliyor.

Fakat bu güç topunu doğru zamanda yemek önemli çünkü bu özellik kısa bir süreliğine aktif olduktan sonra roller baştaki haline geri dönüyor.

Aizava "Hayaletler tarafından kovalanırken güç topunu yiyip bir anda rolleri değiştirmek kadar tatmin edici bir şey yok" diyor.

Aizava, Bandai Namco'nun şimdiden Shadow Labyrinth'e bir devam oyunu çıkarmayı düşündüğünü söylüyor.

Öte yandan Pac-Man'in oyun evreninin diğer oyunlara göre kısıtlamaları da var.

Bandai Namco'nun CEO'su Nao Udagava Pac-Man'in sessiz, insan olmayan bir karakter olduğunu, oynanışın basit hamlelere dayandığını ve bu yüzden markayı güncellemenin, Sega'nın Sonic'i veya Nintendo'nun Mario'suna kıyasla zor olduğunu söylüyor:

"Pac-Man'de daha az karakter ve anlatacak daha az hikaye var.

"Fakat Z nesli ve daha genç nesillerin bu oyunu hiç oynamamış olsalar bile, Pac-Man'i biliyor olmalarının arkasında da bu sadelik var."

Tatlı zinciri Krispy Kreme ve Little Lion Entertainment (Manchester ve Dubai'nin de aralarında yer aldığı birkaç şehirde Pac-Man temalı kaçış odaları yapan bir şirket) ile kurdukları ortaklıkların ardından Udagava, Pac-Man'in bir 45 yıl daha aramızda olacağına inanıyor.

Kirpi Sonic ve tesisatçı Mario gibi Pac-Man'in de bir filminin olup olmayacağını sorusuna yanıt vermiyor.

Fakat bu karakteri oyun dışındaki alanlarda büyütmeye kararlı olduklarını söylüyor.

Bütün bu Pac-Man'i güncel tutma çabalarına rağmen Etchell, günümüzdeki popülaritenin nostalji kaynaklı olduğuna inanıyor.

Özellikle de artık aramızdan ayrılmış bir oyun çağına, atari salonları çağına dair bir nostalji:

"Arkadaşlarla atari salonlarının parlak ışıkları altında geçirilen çocukluk günlerini hatırlatıyor."

Bitmek tükenmek bilmeyen cazibesinin arkasındaki nedenler ne olursa olsun, Pac-Man bir popüler kültür ikonu olmaya devam ediyor ve başarıya yalnızca bizi kovalayan hayaletlerden kaçmayı bırakıp onlarla korkusuzca yüzleştiğimizde ulaşabileceğimizi kanıtlıyor.