Pedro Costa filmleri İstanbul Modern Sinema da

İstanbul Modern Sinema, Portekiz Büyükelçiliği ve Othon Cinema işbirliğiyle Portekizli yönetmen Pedro Costa’nın Türkiye’deki ilk ve en kapsamlı retrospektifini sinemaseverlerle buluşturuyor. 16-26 Ekim tarihleri arasında düzenlenecek “Pedro Costa Hakkında Her Şey” adlı programda yönetmenin tüm kısa ve uzun metrajlı filmleri gösterilecek.

Pedro Costa

Pedro Costa sinemasını keşfetme imkânı sunan retrospektif programı, yönetmenin geleneksel dramatik anlatıdan uzaklaşarak deneysel belgesel ve enstalasyon formlarına uzanan evrimini gözler önüne seriyor. Costa, özellikle Lizbon’un kenar mahallelerinde yaşayan marjinal toplulukların hayatlarını sabırla gözlemleyen, içine çeken ve şiirsel bir anlatımla işleyen filmleriyle dikkat çekiyor.

Kan

İstanbul Modern Film Küratörü Müge Turan, retrospektif serileri kapsamında Costa’ya yer vermekten duydukları mutluluğu dile getirerek, “Pedro Costa, çağdaş sinemanın en önemli ve radikal auteur’lerinden biri. The Guardian’ın da dediği gibi, o gerçekten ‘sinemanın Samuel Beckett’i.’ Filmlerinde zamanın akışı yavaşlar, gerçeklik ve kurgu iç içe geçer. Costa'nın estetik yaklaşımı, izleyiciyi yalnızca izlemeye değil, deneyimlemeye davet eder” dedi.

Işıksız dar odalarda uzun planlar Aynen Kalsın

İlk uzun metrajı Kan (O Sangue, 1989), ardından Kemikler (Ossos, 1997) ve Fontainhas üçlemesi—Lav Evi (Casa de Lava, 1994), Gençler Yürüyor (Juventude em Marcha, 2006) ve Vitalina Varela (2019)—ile Costa, ışıksız dar odalarda çektiği uzun planlar, minimal diyaloglar ve toplumsal görsel ayrıntılara gösterdiği özenle kendine özgü bir sinema dili geliştirdi. Bu filmler, zorlayıcı olmalarına rağmen izleyicide bir tür bağımlılık yaratır. Her sahne hem estetik bir deneyim hem de insanlık hallerine dair güçlü bir tanıklık sunar.

PEDRO COSTA HAKKINDA HER ŞEY PROGRAMI VITALINA VARELA, 2019

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Vitalina Varela, Ventura Manuel, Tavares Almeida

Vitalina Varela

Cape Verde’den Lizbon’a kocasının cenazesine katılmak için gelen Vitalina, bürokratik engeller nedeniyle cenazeyi kaçırır ve yalnızlığıyla yüzleşir. At Parası’nda yan karakter olarak gördüğümüz Vitalina, burada unutulmaz bir başrole dönüşür. Costa, mekânları kutsal alanlara dönüştürerek göç, yas ve aidiyetsizlik temalarını hem kişisel hem de toplumsal bir belleğe bağlar. Rossellini ve Straub-Huillet gibi ustaların izinde, sinemanın gündelik hayatı mucizeye dönüştürme gücünü hatırlatan Vitalina Varela, yokluk ve yıkıntılardan yeni bir varoluş inşa etmeye dair güçlü bir hikâye sunuyor.

AT PARASI, 2014

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Ventura, Vitalina Varela, Tito Furtad

Costa’nın Cape Verde kökenli göçmenlerle birlikte ürettiği filmlerinin devamı olan At Parası, yönetmenin bir kez daha unutulmaz yüzü Ventura’yı merkezine aldığı karanlık bir yolculuk. Ventura’yı geçmişin hayaletleriyle dolu karanlık bir gecede izleriz. Ventura’nın hastane koridorları ve yeraltını andıran mekânlarda dolaşan yolculuğu, rüya mantığını andıran parçalı bir anlatıyla kişisel hafızaları sömürgecilik sonrası travmalarla buluşturur. Costa filmde mekânları ve yüzleri adeta canlı heykellere dönüştürerek sinemanın gündelik hayatı mucizeye çevirme gücünü bir kez daha görünür kılıyor.

AYNEN KALSIN, 2009

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Jeanne Balibar, Rodolphe Burger

Costa’nın Fransız oyuncu ve şarkıcı Jeanne Balibar’a adadığı bu belgesel, sanatçının sahne performansları, stüdyo kayıtları ve uzun prova süreçlerini takip ediyor. Büyük iddialardan uzak, karanlık ve yoğun siyah-beyaz görüntülerde Balibar’ın sesi, bedeni ve yüzü; sürekli tekrarlar, denemeler ve küçük arayışlarla biçimleniyor. Filmin odağı sürecin kendisi: doğru sesi bulmaya, onu kusursuzlaştırmaya yönelik sabırlı ve kırılgan bir çaba tanık olduğumuz. Costa, müziğin gölgelerden doğan şiirini yakalarken, her provayı bir tür ritüele, her bakışı ve nefesi sinemasal bir yoğunluğa dönüştürüyor.

GENÇLER YÜRÜYOR, 2006

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Ventura, Vanda Duarte, Beatriz Duarte

Gençler Yürüyor

Fontainhas’ın yıkılmasının ardından sakinlerinin çoğu yeni apartmanlara taşınmıştır. Karısı tarafından terk edilen Ventura, günlerini eski mahallesinde kalan komşularını ziyaret ederek geçirir. Onun ağzından okunan mektup, hem Cape Verdeli göçmenlerin ailelerine yazdıkları mektuplardan hem de şair Robert Desnos’un ölmeden önce eşine yazdığı notlardan esinlenmiştir. Bir hayalet hikâyesi gibi ilerleyen film, Karanfil Devrimi’nin en yoksul mahallelerdeki etkilerini görünür kılarken, Lizbon’un artık var olmayan bir hâlinin hatırasını da kayda geçirir. Fontainhas’ı yaşayan bir anıta dönüştüren film, Venedik’te Altın Aslan’a aday gösterilerek Costa’nın dünya sinemasındaki yerini pekiştirdi.

NEREDE O SAKLI GÜLÜŞÜN?, 2001

Yönetmen: Pedro Costa

Costa, Jean-Marie Straub ve Danièle Huillet’nin Sicilia! filmini yeniden kurgularken girdikleri tartışmaları ve yaratıcı süreçlerini kameraya alıyor. Film, yalnızca sinema sanatına dair yoğun ve aydınlatıcı sohbetleri değil, aynı zamanda ikilinin gündelik hayattaki dokunaklı ve eğlenceli ilişkisini de gösteriyor. Costa, “Modern sinemanın son büyük yönetmenleri” olarak anılan bu ikilinin ustalıklarının ve ortak yaşamlarının izini sürüyor. Sonuç, hem sinema üzerine yapılmış en önemli filmlerden biri hem de bir evliliğe dair incelikli bir portre.

VANDA’NIN ODASINDA, 2000

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Vanda Duarte, Lena Duarte, Zita Duarte

Fontainhas üçlemesinin ikinci filmi, Lizbon’un yoksul mahallesine ve sakinlerinin gündelik hayatına derinlemesine dalar. Eroin bağımlısı Vanda Duarte’nin odasında sabit kurulu kamera onun ve komşularının rutinleri parçalı ve sarsıcı bir sadelikle aktarır. Belgeselin doğallığını taşıyan bu yaklaşım, görünmez kılınan insanları sinemanın merkezine yerleştirir. Costa’nın ilk kez dijital video kullandığı film, Vermeer tablolarını andıran ışığıyla gündelik hayatın acımasız gerçekliğini şiirselleştirir. Vanda’nın Odasında, bireysel ve kolektif yalnızlıkların derin bir kaydı, sinemanın en unutulmaz yüzleşmelerinden biri.

KEMİKLER, 1997

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Vanda Duarte, Nuno Vaz, Mariya Lipkina

Kemikler

Lav Evi’nin zorlu çekimlerinin ardından, Cabo Verde’de yaşayan birçok kişi Pedro Costa’dan Lizbon’daki akrabalarına mektuplar götürmesini ister. Bu vesileyle Fontainhas mahallesiyle tanışan yönetmen, üçlemesinin ilk filmi Kemikler’i çeker. İntihara meyilli genç bir annenin doğum yapmasıyla başlayan film, borç içindeki sevgilisiyle birlikte bebeğe bakmaya çalışmasını ve onları kuşatan yoksulluğu anlatır. Kurmaca ile belgesel arasında gidip gelen Kemikler, 1997 Venedik Film Festivali’nde En İyi Görüntü Yönetimi ödülünü kazanmıştır.

LAV EVİ, 1994

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Inês de Medeiros, Isaach De Bankolé, Edith Scob

Yönetmenin Cabo Verdeli insanların hikayelerini anlatsa da orada çektiği tek film olan Lav Evi, Jacques Tourneur’un I Walked with a Zombie klasiğine Portekiz’in sömürgecilik geçmişi üzerinden bakar. Lizbon’da iş kazası sonrası komaya giren Leão’yu memleketine götüren hemşire Mariana, siyah kumlarla kaplı bu volkanik adada adamın hayatına dair ipuçlarını araştırırken esrarengiz ve ürkütücü bir tabloyla karşılaşır. Çarpıcı yüzler, adaya özgü müzikler ve yoğun görselliğiyle film, Costa’nın kariyerinde bir dönüm noktasıdır.

KAN, 1989

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Pedro Hestnes, Nuno Ferreira, Inês de Medeiros

Costa, siyah-beyaz çektiği ilk uzun metrajında babaları tarafından terk edilen 10 ve 17 yaşındaki iki kardeşin hikâyesini anlatır. Hastalığı nedeniyle sık sık evden ayrılan baba bir gün geri dönmez ve Nino ile Vicente, annesiz, borçlarla çevrili ve amcalarının baskısı altındaki hayatlarıyla baş başa kalır. İkisinin kısa süreli “özgürlükleri” sona ererken, Portekiz’in toplumsal ve politik dönüşümleri, sınıfsal uçurumlar ve kimlik arayışı da bu karanlık masala siner. Kan, Portekiz Yeni Dalgası’nın kendine has sinema dilinin oluşmaya başladığı yıllarda, Costa’nın ışık-gölge (chiaroscuro) estetiğiyle kişisel ve kolektif bir kırılma hikâyesini anlatarak sinemasının imzasını ortaya koyuyor.

KISALAR ATEŞİN KIZLARI, 2023

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: Alice Costa, Karyba Gomes, Elizabeth Pinard

1951’de Fogo Adası’ndaki yanardağ patlamasından yola çıkan Costa, üç kadın sesiyle (Adelaide, Clotilde, Irodina) Biagio Marini’nin “Passacaglia” düzenlemesini bir araya getirir. Deneysel kısa film, şarkı söyleyen bedenleri ve patlamaya ait arşiv görüntülerini bir araya getirerek belleğin kırılgan bir kaydına dönüştürür.

ADAMIMIZ, 2010

Yönetmen: Pedro Costa

Oyuncular: José Alberto Silva, Lucinda Tavares, Alfredo Mendes, Ventura

Fontainhas sakinlerine adadığı üçlemenin ardından gelen bu kısa film, bir tür ek bölüm niteliği taşır. Yıkılmış mahallenin gölgesinde geçen filmde, Ventura bu kez dört karakterden biri olarak umutsuz bir diyaloğa katılır. Costa, mahallenin kaybolmuş mekânlarını ve sakinlerinin kırılgan hayatlarını yoğun bir duyarlıkla yeniden görünür kılar.

6 BAGATEL*, 2001

Yönetmen: Pedro Costa, Thierry Lounas

Oyuncular: Danièle Huillet, Jean-Marie Straub

6 Bagatel

Costa’nın Nerede O Saklı Gülüşün için çektiği ama kullanılmayan altı sahneden oluşan bu film, adını Anton Webern’in 1911 tarihli “Altı Bagatel”inden alır. Straub ve Huillet çiftini bu kez daha gündelik, evin içinde gösteren film, küçük anlardan ve gündelik hayatın ayrıntılarından şiirsellik yakalar.

* Türkçede bagatel, müzikte genellikle kısa, hafif, teknik açıdan çok zor olmayan ama zarif ve duygulu olabilen eser anlamına gelir. Kelime kökeni Fransızcadır (bagatelle: önemsiz şey, ufak tefek iş)