Psikolojik test için çalışanın rızası şart

Rusya'da işverenlerin çalışanlarını psikiyatrik denetime göndermesine ilişkin düzenleme "ayrımcılık, kişisel hesaplaşma ya da çalışanı ekip önünde itibarsızlaştırma" tartışmasına yol açarken, Türkiye'de durumun ne olduğu merak uyandırdı. Türkiye'de işveren, çalışanlarını/çalışan adaylarını psikolojik teste gönderebilir mi? Çalışan/çalışan adayları psikolojik testi reddedebilir mi? İşverenler çalışan/çalışan adaylarına hangi testleri uygulayabilir? Psikolojik test için çalışanın rızasının alınması zorunlu mu? Test verileri işlenip, paylaşılabilir mi? Psikolojik test sonucu işçiler tazminatsız işten çıkarılabilir mi? 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile İş Kanunu ışığında konuya ilişkin tüm detaylar

İŞ'İN DOĞRUSU'nda... HANGİ TEST UYGULANABİLİR?
Çalışan/çalışan adayları hakkında bilgi toplama yöntemlerinden biri de iş görüşmeleri ya da sözleşme ilişkisinin devamında psikolojik testler, uyuşturucu ve alkol testleri, genetik, Covid-19/ PCR ve HIV/AIDS testleri uygulayabiliyor.

ÖNCELİKLİ MESLEK VAR MI?
Hava trafik kontrolörlüğü, itfaiyecilik, güvenlik görevliliği, askerlik gibi stres içeren veya sürekli yalnız çalışıldığı için depresyona neden olma olasılığı yüksek mesleklerde istihdam edilecekler veya çalışanların psikolojik dayanıklılığını ölçmede işverenler bu testlere başvurabiliyor. 4857 Sayılı İş Kanunu'nun 25. maddesi ile çalışanın, alkollü olarak veya uyuşturucu madde kullanarak iş yerine geldiği yönünde bir şüphe var ise veya çalışan işyerinde bu maddeleri kullanırken yakalanmış ise işverenler tarafından çalışanlara alkol ve uyuşturucu testi yaptırabilir.

ADAYIN RIZASI ALINMALI MI?
Kişisel Verileri Koruma Kanunu'nun 6. maddesi uyarınca, işverenler tarafından çalışan ve çalışan adaylarına kişilik testi yapılması ve psikolojik veri sonuçlarının işlenebilmesi ancak açık rızaya bağlı. Bu nedenle işverenler, çalışan ve çalışan adaylarını kişilik testinin yöntemi, amacı ve kapsamı hakkında önceden detaylı olarak aydınlatmalı ve çalışan/ çalışan adaylarının açık rızalarını almalı.

ÇALIŞAN TESTİ REDDEBİLİR Mİ?
Çalışan/çalışan adaylarının psikoteknik testlerin yapılmasını reddetme hakları bulunuyor. Test yapılmasına olur verilmez ise işverenler tarafından çalışan adaylarına psikoteknik testler zorla yapılamaz.

HAKLI FESİH DOĞAR MI?
İşverenin işçiyi sağlık sebepleri ile işten çıkarması İş Kanunu'nun 25/1'inci maddesi ile düzenlenmekte. İşten çıkarma, psikolojik rahatsızlığın sürekli ve tedavisi olanaksız bir şekilde iş yapma konusunda engel teşkil etmesi koşulunda mümkün olabilir. İşveren işten çıkarırsa kıdem tazminatını ödemek zorunda. Çalışan yaptığı iş veya çalışma koşullarından dolayı sağlık problemi yaşar ancak işveren gerekli önlemleri almazsa, işçi haklı fesih hakkını kullanabilir. Yargıtay kararları ortaya çıkan sağlık problemi ile işçinin yaptığı iş arasında bir bağ olması gerektiğini belirtiyor. Örneğin panik atak teşhisi konulduysa, bunun iş ve çalışma koşullarından dolayı oluşması gerekir.

İŞLEME HAKKI SINIRSIZ MI?
6698 Sayılı Kişisel Verileri Koruma Kanunu ile İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı uyarınca işçinin kişisel sağlık verilerini sınırsız işleme hakkı yok. Hassas/özel nitelikli kişisel verileri hukuka aykırı işleyenler ve çalışana ayrımcı muamelede bulunulması halinde yaptırım uygulanır.

ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ VE AVRUPA KONSEYİ NE DİYOR?
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından kabul edilen Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Uygulama Kodu'nun 6. maddesinin 11. fıkrasında işçinin teste karşı çıkabileceği açıkça ifade ediliyor. Bu nedenle çalışan adaylarının kişilik testine her zaman itiraz etme hakkının bulunduğu işverenlerce unutulmamalı. Psikolojik testlerin, başvuruya konu faaliyetle yakından ilgili olması gerektiği ve iç hukukun bu konuda gerekli güvenceleri sağlaması gerektiği vurgulanıyor. İşveren ancak ilgili kişilerin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermemek kaydıyla meşru menfaatine dayanarak veri işleyebilir.