Sanasaryan için hukuki mücadele: AYM Patrikhane’yi bir kez daha haklı buldu Agos

Anayasa Mahkemesi, Sanasaryan Han ile ilgili Türkiye Ermeni Patrikliği’ni bir kez daha haklı buldu. Patriklik makamının, mülkiyeti yıllar önce Vakıflar Genel Müdürlüğüne geçen hanı geri almak için açtığı tapu iptal tescil davasında Anayasa Mahkemesi Patrikhane’yi haklı bularak “mülkiyet hakkı ihlali” kararı vermişti. Patrikhane handan elde edilen gelirlerin iadesi için ise ayrı bir başvuru yapmıştı. Bu başvuru için de AYM, mülkiyet hakkının ihlali kararı verdi. İhlalin sonuçlarının giderilmesi ve yeniden yargılama için dosya, İstanbul İdare Mahkemesi’ne gönderilecek.

Türkiye Ermenileri Patrikliği, mülkiyeti aslında Ermeni toplumuna ait olan, el konduktan sonra bir dönem Emniyet Müdürlüğü olarak kullanılan sonra da otel olarak kullanılmasına  karar verilen Sanasaryan Han için 2011'de hukuk mücadelesi başlattı. Mülke el konulmasına neden olan tapu işlemlerinin iptal edilmesi için İstanbul 13. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açıldı.

Ancak yerel mahkeme davayı reddetti. Davanın reddedilmesinin ardından Patriklik, Yargıtay’a temyiz başvurusu yaptı. Yargıtay 1. Hukuk Dairesi ise 13 Aralık 2017’de Sanasaryan Vakfı’nın cemaat vakfı niteliği taşıdığını, hanın mülkiyetinin yolsuz tescille önce İl Özel İdaresi’ne ardından VGM’ye geçtiğini belirten gerekçeli kararını açıkladı.  Ancak aynı Yargıtay, daha sonra karar düzeltme aşamasında tam tersi yönde karar vererek yerel mahkemenin kararını onadı. Dava sürecinde mahkemece Sanasaryan Vakfı'nın artık mazbut vakıf olduğu kararı verilmişti. Patriklik ise Sanasaryan Vakfı'nın temsilcisinin Ermeni Patrikliği olduğunu belirtmiş, bu durumda vakfın mazbut sayılamayacağını vurgulamıştı.

İlk başvuru ve karar

2019 yılında Sanasaryan Han’ın Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devri ile ilgili Patriklik makamı, Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. AYM önündeki inceleme devam ederken, Vakıflar Genel Müdürlüğü, başvuru sonucunu beklemeden ihaleye çıktı ve Han 20 yıllığına kiraya verildi. Yapılan başvuruyu inceleyen AYM ise vakfın Ermeni çocuklarının eğitim ve öğretim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kurulduğunu ve tek mütevellisinin Patriklik olduğunu, İl Özel İdaresi adına 1952'de yapılan tescilin herhangi bir mahkeme kararına dayanmaması sebebiyle yolsuz tescil hükmünde olduğunu karara bağladı. AYM, 2022’de mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna, anayasanın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verdi.

Gelirlerin iade edilmesi için ayrı bireysel başvuru

2020 yılında Türkiye Ermeni Patrikliği, Sanasaryan Han’dan elde edilen gelirin iade edilmesine ilişkin AYM’ye bireysel başvuruda da bulundu. Sanasaryan Vakfı’nın, Ermeni çocuklarının eğitim ve öğretim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 1901 yılında kurulduğu ve tek mütevellisinin Patriklik olduğu belirtilen başvuruda Sanasaryan Han’ın 1919'da başvurucunun mütevellisi olan Patrik tarafından kiraya verildiği ve bunun 1920-1928 yılları arasında devam ettiği, bu tarihten sonra Getronagan Lisesi’ne maddi destek sağlamak için okulla iş birliği yapıldığı ve okulun adının bir müddet Getronagan-Sanasaryan olduğu vurgulandı.

AYM yine Patrikhane’yi haklı buldu

13 Mayıs’ta kararını açıklayan AYM, mülkiyet hakkının ihlal edildiği kararını vererek, yeniden yargılama yapılmak üzere dosyanın İstanbul 10. İdare Mahkemesi’ne gönderilmesine karar verdi.

Yüksek mahkeme, Sanasaryan Vakfı’nın temsilcisinin Patriklik makamı olduğuna ilişkin şu ifadeleri kullandı.

“Vakfın mazbut vakıf olarak kabulünün ve buna bağlı olarak Patrikliğin Vakfı temsil yetkisinin bulunmadığının değerlendirilmesinin kanun hükümlerinin öngörülebilir olmayan genişletici yorumuna dayandığı, bu nedenle başvurucunun mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin kanuni dayanağının bulunmadığı kanaatine varılmıştır.”

“Gelir Ermeni okullarındaki öğrenciler için kullanılmalı”

Hukuki süreci Patrikhane adına takip eden Elbeyoğlu Hukuk Ofisi’nden Av. Elif Nur Elbeyoğlu, Agos’un sorularını yanıtladı.

Anayasa Mahkemesi’ne ilk başvuru 21 Şubat 2019 tarihinde yapılmıştı. Bu ise 11 Ağustos 2020 tarihinde yapıldı. AYM her iki başvuru için de mülkiyet hakkı ihlali kararı verdi. İki başvuru arasındaki fark nedir?

Bahsettiğiniz başvurular birbirleriyle bağlantılı olsa da konuları farklı. Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) yapılan ilk başvuru adli yargıda 12 Aralık 2011 tarihinde ikame edilen tapu iptal tescil davasının reddedilmesiyle alakalıydı. Bilindiği üzere AYM 03 Kasım .2022 tarihli kararında Sanasaryan Vakfı’nın mazbut vakıf sayılamayacağı, Türkiye Ermeni Patrikliği’nin vakfın temsilcisi olduğu ve hanın yolsuz tescille Sanasaryan Vakfı’nın uhdesinden ayrıldığını vurgulanmıştı. AYM’nin ihlal kararından sonra dava ilk celsede yerel mahkemede kabul edildi ve hanın tapuda Sanasaryan Vakfı adına tescil edilmesi gerektiğine hükmedildi. Ancak mahkeme kararının infazı için dosyanın kesinleşmesi gerekiyor. Dosya şu an istinaf aşamasında, istinafın kararını bekliyoruz. Daha sonra temyiz süreci de olacaktır yüksek ihtimalle.

AYM’nin ikinci başvurumuzla ilgili kararı ise idari yargıdaki yargılamaya ilişkin. Patriklik adına 22 Şubat 2019 tarihinde Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne Sanasaryan Han’dan elde edinen ve edilecek gelirlerin vakfın vakıf senedinde belirtilen amaçlar doğrultusunda kullanılması üzere Sanasaryan Vakfı’nın Mütevellisi olarak, müvekkil Türkiye Ermenileri Patriği’ne ödenmesi talebiyle idari başvuruda bulunmuştuk.

Ermeni toplumuna ait okullarda başvurunun yapıldığı sırada yaklaşık 3000 öğrenci beşi lise on ikisi ilköğretim ve anaokulu olmak üzere toplam 17 Ermeni okulunda eğitim - öğretim görmekteydi. Toplum içerisinde yüzlerce yoksul, yardıma muhtaç, yetim Ermeni çocuk ve öğrenci bulunduğu ve eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmek üzere bütçe açıklarıyla mücadele eden okulların bulunduğu bir ortamda vakfın amacının son bulduğuna dair iddialar hakkaniyete uygun düşmüyor. Kaldı ki Patriklik her zaman vakfın mütevelliliği görevini yerine getirmiş ve handan toplanan kira gelirleriyle İstanbul'da faaliyet gösteren okulları desteklemiştir. Örnek verecek olursak Sanasaryan Vakfı, 1927-1928 yılında günümüzde de eğitim ve öğretim hayatını sürdüren Getronagan Lisesi’ne maddi açıdan destekte bulunmak üzere okulla iş birliğine gitmiştir. 1931-1932 yılında İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün de izniyle okulun adı kısa bir süreliğine “Getronagan – Sanasaryan” olmuştur. Ermeni toplumuna ait okulların tamamı cemaat vakıflarının bünyesinde, yaşanan mali ve ekonomik sorunlar denetim makamı olan VGM tarafından yakinen bilinmekte. İşte biz bu başvuruyu vakıf senedinin emrettiği bir biçimde handan elde edilecek gelirlerin bütçe açıklarıyla boğuşan İstanbul'daki Ermeni toplumuna ait okullar ile Ermeni çocukların, öğrencilerin eğitim ve diğer masraflarının karşılanması amacıyla yaptık.
VGM idari başvurumuzu Sanasaryan Vakfı’nın mazbut vakıflar arasına alındığı ve temsil yetkisinin kendilerinde olduğu gerekçesiyle reddetmişti. Bunun üzerine idari yargıda 19 Haziran 2019 tarihinde iptal davası açtık ancak idare mahkemesi de aynı VGM’nin cevabı gibi Sanasaryan Vakfı’nın mazbut vakıf olduğunu belirterek davayı reddetti. Yerel mahkeme kararına karşı istinafa başvurduk, istinaf mahkemesi yerel mahkemenin kararını hukuka uygun bularak istinaf başvurumuzu kesin olarak reddetti. İdari yargıdaki süreç aleyhimize sonuçlanınca mülkiyet hakkımızın ihlal edilmesinden dolayı Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunduk.

AYM 13 Mayıs 2025 tarihli kararıyla ilk başvurudaki kararını tekrarladı. Sanasaryan Vakfı’nın mazbut vakıf olarak kabulünün ve buna bağlı olarak Patrikliğin Vakfı temsil yetkisinin bulunmadığının değerlendirilmesinin ‘kanun hükümlerinin öngörülebilir olmayan genişletici yorumuna dayandığı’ gerekçesiyle mülkiyet hakkımızın ihlal edildiğine hükmetti. Yüksek Mahkeme ayrıca ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere dosyanın idare mahkemesine gönderilmesine karar verdi. İdare Mahkemesi ihlal kararı doğrultusunda yeniden yargılama yapacak.

Başvuru sürecinde  Sanasaryan Han için VGM ihale düzenledi ve hanın otel olarak kiraya verilmesi kararlaştırıldı. Otel hukuki süreç içinde açıldı ve faaliyetini sürdürüyor. Şimdi ne olacak?

Vakıflar Genel Müdürlüğü ihaleye çıktığında adli yargıda davamız reddedilmiş, dosya kesinleşmiş ve bireysel başvurumuz AYM önünde incelenme aşamasındaydı. O dönem ortada aleyhimize olan bir kesin hüküm vardı ve ihaleye karşı yasal yollara başvurma şansımız bulunmamaktaydı. Dolayısıyla ihale yapıldı ve ihale sonucunda han bir şirkete uzun süreli kiralandı. Şu an yüklenici şirket taşınmazı mağaza ve otel olarak işletiyor. En basit anlatımla davanın kesinleşmesi sonucunda yüklenici şirket Patrikliğe kira ödeyecek. Bu yargılamanın Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararı doğrultusunda lehimize sonuçlanması durumunda VGM’nin handan elde ettiği gelirler Patrikliğe verilecektir.