Süryaniler Sayfo’nun 110. yıl dönümünde soykırımın tanınmasını bekliyor Agos

Türkiye’nin pek çok bölgesinde yaşayan 500 bin Süryani’nin “yok edildiği” Sayfo, yani Süryani Soykırımı’nın 110’uncu yıl dönümünde, Süryani Dernekler Federasyonu Başkanı Evgil Türker ile konuştuk. Türker, “Sayfo, Süryaniler için bir dönüm noktası oldu. Sayfo halkımızın kimliğidir. Süryanilerin isteği, Sayfo’nun kabul edilmesi ve yüzleşilmesi. Türkiye Cumhuriyeti bu sorundan kaçmamalı, soykırımı kabul etmeli” diyor.

İsa Mesih’in konuştuğu dil olan Aramiceyi kullanan ve Hristiyanlığı en erken kabul eden toplum olan Süryaniler, Bethnahrin’in (Mezopotamya) en eski ve yerleşik halklarından biriydi.
Süryaniler, 1915 yılında “kılıç” diye adlandırdıkları ‘Sayfo’ya, yani Süryani Soykırımı’na maruz bırakıldı. Soykırımda ağırlıklı olarak kılıç ve hançerlerle katledildikleri için bu adlandırmayı kullanan Süryaniler, her yıl 15 Haziran’da katledilenleri anıyor. Sayfo sonucunda, verilere göre 700 bin Süryani’den geriye yalnızca 200 bin kişi kaldı.

Araştırmalara göre Sayfo’da yaklaşık 500 bin Süryani “yok edildi”. Bunlardan 300 bini katledildi, 200 bini ise kimliksizleştirildi. Sayfo’da Ermeni Soykırımı’nda da olduğu gibi kadın ve çocuklar da tecavüz ve istismara maruz bırakıldı, birçoğu saldırı ve istismar nedeniyle yaşamına son vermek zorunda kaldı.
Soykırım sürecinde ve sonrasında zorunlu göçler yaşandı, birçok Süryani kimliğini kaybetti, “faili meçhul” katliamlar yaşadı. Hayatta kalabilen yaklaşık 200 bin Süryani’nin bir kısmı baskı ve tehditlerden ötürü “Müslümanlaşmak” zorunda kaldı. Bir kısmı da yaşadığı coğrafyayı, toprakları terk etmek zorunda kalarak kaçabildiği yere kaçtı. Sayfo’nun ağırlıklı olarak uygulandığı Bethnahrin bölgesindeki Süryani nüfus sonuç olarak artık 200 bine düştü.
Üzerinden 110 yıl geçmesine rağmen benzer politikalar her fırsatta “bir avuç kalan” Süryanilere karşı uygulanıyor. Binlerce mülk, kilise, manastır gasp edildi, son birkaç yıl içerisinde onlarca kilise satılığa çıkarıldı, “altın var” iddiaları üzerine kiliselerde “yasal” kazılar yapıldı. İbadet yerleri farklı amaçlar ile dönüştürüldü, mezarlıklar tahrip edildi, kiliseler ve manastırlar açık bir şekilde bombalandı, yakıldı, yıkıldı.
Tüm bunlarla beraber “yok etme” politikasının en ağır sonuçlarından biri de asimilasyon ve kimliksizleştirme oldu. Binlerce Süryani, kimliğini ve anadilini yitirdi. Sayfo’nun ardından Süryanice eğitim veren tüm akademiler ve okulların kapatılması nedeniyle günümüzde tehlike altındaki diller arasında yer alan Süryanice yok olmaya yüz tutmuş durumda.
Dünyanın dört bir yanına dağılmak zorunda kalan Süryani halkı, bugün anadilini, kimliğini ve kültürünü yaşatmak için mücadelesini sürdürmeye devam ediyor.

Midyat’ta faaliyet gösteren Süryani Dernekler Federasyonu (SÜDEF) Başkanı Evgil Türker ile Sayfo’nun 110’uncu yıl dönümünde Süryanilerin talep ve çağrılarına ilişkin konuştuk.

Öncelikle Sayfo sizin için ne ifade ediyor?
Bu yıl Sayfo’nun 110’uncu yıl dönümü. Sayfo’nun benim için, bizim için ya da Süryaniler için anlamını çok uzun yıllar önce dile getirmiştik. Sayfo bizim için bir kimliktir, halkımızın kimliğidir. Çünkü Sayfo, Süryaniler açısından bir dönüm noktasıydı ve bugüne kadar da böyle devam etti. Bu yüzden Sayfo’nun önemi hem benim hem de Süryani toplumu için çok büyük. Bütün Süryaniler 1915’i ve Sayfo’yu her zaman anıyor, dile getiriyor.

Sayfo’nun yarattığı tahribatlara bakacak olursak; Süryani göçüyle nüfus azaldı, Sayfo döneminde din değiştirmek zorunda kalanlar ve daha sonra din değiştirenlerin kimliksel olarak Süryanilikle herhangi bir irtibatları kalmadı. Sayfo, Süryani bölgelerinde büyük bir demografik değişim yarattı. Süryaniler, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde çok geniş bir coğrafyada yaşıyordu. Sayfo’dan sonra birçok yer artık boşalmıştı. Kimi göç etti, kimi katledildi, kimi de din değiştirmek zorunda kaldı. Birçok bölgede artık Süryanilerin esamesi bile okunmuyor. Sayfo bu yüzden hem benim için hem de Süryaniler için bir kimlik meselesi haline gelmiştir.

Sayfo’da yakınlarınızı kaybettiniz mi?
Her Süryani Sayfo’da yakınlarını kaybetmiştir. Sayfo’da yakınını kaybetmeyen Süryani yok. İki dedem de Sayfo’yu yaşadı. Hatta annemin babası, Aynverd’de (Turabdin’de Süryani köyü) direniş grubunda yer alanlardan biriydi. Babamın babası da Sayfo’da yaralanmıştı. Sayfo’dan sonra Midyat’a dönüldü, dedem ninem ile evlendi, çocukları oldu. 40 yaşında bile değilken, Sayfo’da aldığı yara nedeniyle dedem vefat etti. O dönem doktor imkânı da yoktu. Yarası için Midyat’tan Musul’a kadar gitmiş ama farklı hastalıklara neden olmuş. 4 oğlu ve kızı yetim kaldı.
Sayfo’nun ardından neler yaşandı? Sayfo 1915 ile sınırlı kaldı mı?
‘Kırmızı soykırım’ Sayfo, 1915’ten sonra ‘Beyaz soykırım’ olarak devam etti. Özellikle Türkiye coğrafyasında Süryaniler bugüne kadar toparlanamadı. Sayfo’dan sonra hayatta kalabilen Süryaniler için Adıyaman, Urfa, Malatya, Elazığ, Garzan, Siirt, Beşiri bölgeleri gibi birçok yerde beyaz soykırım devam etti. 1940’lı yıllarda, İkinci Dünya Savaşı döneminde, seferberlik adı altında birçok insan kaçmak zorunda bırakıldı. O dönemlerde Varlık Vergisi diye ucube bir kanun çıkartılmıştı. İnsanların sermayesine el konuldu. Bu bütün gayrimüslimlere uygulandı Türkiye’de.

O dönemlerde birçok Süryani, bölgelerini, köylerini, topraklarını terk etmek zorunda kalıp Suriye çevresine göç etmek zorunda kaldı. O zamanlar Suriye Fransız mandasıydı. Bunun dışında da Sayfo’nun etkileri hep devam etti. Sayfo’dan sonra Süryanilerde bir ürkeklik oluştu. Daha sonra Avrupa’ya, Amerika’ya, Avustralya’ya, Mezopotamya coğrafyasının dışına Süryanilerin göçleri başladı. Beyaz soykırımın bir anlamı da budur. Süryaniler topraklarından göç ettiğinde, hele hele kültürlerini ve dillerini hiç bilmedikleri yabancı ülkelere gittiğinde, Süryani kimliklerini ve varlıklarını büyük zorluklarla sürdürebildi. Ancak yeni doğan nesiller için aynı durum geçerli olmuyor ve daha zor bir durum. Yani bu da bir soykırım biçimidir.

Sayfo’nun tanınması için yürüttüğünüz çalışmalardan bahsedebilir misiniz?

Sayfo’ya dair yurt dışında ve Türkiye’de birçok çalışmanın içerisinde bulundum. Süryanilerin sesini, Sayfo’nun hakikatini duyurabilmek için açlık grevleri yapıldı Avrupa ülkeleri ve şehirlerinde. Yine yürüyüşler, paneller, konferanslar yapıldı. Çeşitli parlamentolarda Sayfo’nun soykırım olarak kabul edilebilmesi için bürokratik çalışmalar yürütüldü. Bu organizasyonlarda bizzat yer aldım.
Birçok ülkede bu konuda ciddi anlamda bir kamuoyu oluşturuldu. Birçok yerde Süryanilerin de Osmanlı döneminde soykırımdan geçirildiğine dair haklılığımızı ispat ettik. Dünyanın farklı ülkelerinde artık Süryanilere de soykırım yapıldığı kabul edildi. Bu çalışmalar hâlâ devam ediyor. Öte yandan Türkiye’de de seminerler, paneller ve birçok Sayfo etkinliğinde yer aldım. Özellikle 2015 yılında Sayfo’nun 100’üncü yıl dönümünde Midyat’ta ilk kez 100 saatlik açlık grevi eylemi yaptık birçok arkadaşımızla birlikte. Ciddi bir ses uyandırdı bu eylem. 

Ayrıca Sayfo’nun yaşandığı yerde böyle bir eylem yapmak çok önemli ve anlamlıydı. Daha sonra Midyat’ta Dörtyol’da bulunan Barış Parkı’nda yaptığımız basın açıklaması ile sonlandırdık eylemimizi. Birlikte yaşadığımız halklar Kürtler, Mıhellemiler, Türkler ve her kesimden çok sayıda insan bizleri ziyaret ederek ilgi ve destek gösterdi. Bugün dünyanın pek çok yerinde, Süryani kurumlarının temsilcileri bulunuyor. Derneklerimiz, siyasi partilerimiz, kadın kurumlarımız, sivil toplum kuruluşlarımız ve pek çok alanda çalışma yürüten arkadaşlarımız, Sayfo’nun tanınması, Süryanilerin haklarının tanınması için aktif bir şekilde mücadele yürütmeye devam ediyor.

Sayfo Süryani halkı için ne ifade ediyor, talepler neler?

Sayfo, Süryaniler için bir dönüm noktası oldu. Ciddi bir travma. Süryaniler için artık bir kimlik ifade ediyor. Sayfo’yu ve haklılığımızı her fırsatta ve her şekilde dile getirmemiz gerekiyor. Süryaniler diyor ki, “Sayfo ile yüzleşilmeli. Yüzleşme olursa, biz inanıyoruz ki insanlar Süryanilerin neden göç etmek zorunda kaldığına ve katledildiğine anlam verebilirler.” Bu, gelecek nesil için de, birlikte yaşadığımız halklar için de çok önemli. Biz Süryaniler bunun için çabalıyoruz. Süryanilerin isteği, Sayfo’nun kabul edilmesi ve soykırımla yüzleşilmesi. Süryanilerde oluşan o korku, travma ve tahribatın ardından, birlikte yaşadığımız halklar arasında güven duyguları daha da pekişir.

Çağrınızı nasıl somutlaştırmak istersiniz?

Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce yapılan büyük bir kabahattir bu. Osmanlı’nın son dönemlerinde İttihat ve Terakkicilerin bir planıydı Sayfo. Büyük bir soykırım yapıldı Süryaniler, Ermeniler, Rumlar ve gayrimüslim topluluklar üzerinde. Türkiye Cumhuriyeti bu soykırımı kabul etmeli. Yüzleşme çok çok önemli. Bunun dışında çağrım siyasetçilere ve devlete. Sayfo’nun etkilerini ortadan kaldırabilmek için yüzleşmek önemli ve gereklidir.
Başta siyasi partiler, devletin siyasi kurumları buna öncülük etmeli. Tarihçiler Sayfo’yu dile getirdi, ele aldı. Ancak siyasi partiler de Sayfo’yu dile getirip tartışmalı. Devletin mekanizması siyasi mekanizmadır. Siyasi mekanizma bunu dile getirip çözmedikçe, tarihçiler bir yere kadar uğraşabilir. Korkmamaları gerekir. Türkiye Cumhuriyeti bu sorundan kaçmamalı, ‘tarihçilere bırakalım, bu sorunu çözsünler’ dememeli. Siyaset kanadı bu sorunu dile getirmeli ve yüzleşmelidir.