Türkiye de 34 ü endemik 57 ters lale türü yetişiyor

Ters laleler (Fritillaria), zambakgiller ailesine ait çok yıllık soğanlı, otsu, ilkbaharda çiçek açan ve çiçeklerinin çan şeklinde olmasıyla bilinen bir bitki.

Dünyada 170 kadar türü olan ters laleler, kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yetişiyor. ABD'nin batısında 22, Yunanistan'da 27, İran'da 27 ve Çin'de 26 tür yetişmekte.

Türkiye'de 34'ü endemik olmak üzere 57 türü bulunan ters laleler, kültürel simge haline geldi.

Aksaray Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehtap Tekşen, ters lalelerin Türkiye'nin zengin bir soğanlı cinsi olduğunu söyledi.

Ters lalelerin dünyada 170 kadar türü olduğunu, Türkiye'nin 57'sine ev sahipliği yaptığını anlatan Tekşen, şunları kaydetti:

"Ülkemizde 34 endemik türü var. Yeni türler tanımlamak üzere çalışmalarımız devam ediyor. Ters laleler için dünyada 3 çeşitlilik merkezi bulunuyor. Ülkemiz bu tür için önemli gen ve çeşitlenme merkezlerinden bir tanesi. Bu 3 çeşitlilik merkezlerinde de çok farklı türler var. Komşu ülkelerle birlikte 101 türe ev sahipliği yapıyoruz. Ters laleler, ilgi çeken, merak uyandıran bir cins, ülkemizin bitki çeşitliliği anlamında zenginliği konumunda."

Tekşen, ters lalelerin özellikle dağlık ve değişken iklimli bölgeleri sevdiğini belirtti.

Türkiye'de kısa mesafelerde bile sıcaklık, nem, rakım ve toprak türünün değişiklik gösterdiği için ters lalelerin farklı koşullara uyum sağladığını ve çeşitlenmesinin mümkün olduğunu vurgulayan Tekşen, şöyle devam etti:

"Ülkemiz iklimsel ve jeomorfolojik toprak gibi farklı ekolojik özellikleriyle ters lale gibi cinsler için tam genetik çeşitlilik merkezidir. Bu yüzden bu türe sahip çıkmamız çok önemli. Ters lalelerin yer altında korunaklı parçalarını saklayan kısmını toplamak çok büyük cezalara tabi. Bu cezalar 570 bin lira civarında, cezaların caydırıcı olması açısından çok önemli. Ülkemizde bulunanlar, hassas cinsler. Özellikle toplama ve otlatma, insan faktörünün sebep olduğu büyük tehdit. Bu tehditler ülkemizde bu cinslerin ortadan silinmesine sebep olmaması için çalışmalar yapıyoruz."

Tekşen, ters lalelerin Türkiye'de en çok Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde görüldüğünü dile getirdi.

Ters lalelerin sarı, mor, kahverengi, yeşil ve kırmızı tonlarında olabilen, bazen damalı ya da belirli işaretlerin bulunduğu çok çeşitli çiçek renklerine sahip olabildiğini anlatan Tekşen, şunları kaydetti:

"Ülkemizde cinsin ıslahı üzerine çalışmalar yapılmakta. Ters lalelerin tarlalara ekilmesine olanak sağlayacak çalışmalar yapılıyor. Ülkemizdeki endemik türlerden Alburyana (Pembelale) Erzurum, Amana (Maraşlalesi) Kahramanmaraş, Arsusiana (Arsuslalesi) Hatay, Arzuae Adıyaman, Asumaniae (Asumanlalesi) Antalya, Aurea (Damalılale) Sivas'tan Aksaray'a oradan da Kahramanmaraş'a kadar yetişebiliyor. Avzemie ve Baskilensis (Baskillalesi) Elazığ, Byfieldii (Uzunlale) Denizli, Crassifolia (Boynubükük) Akdeniz, İç, Güney ve Doğu Anadolu bölgelerinde yetişiyor.

Ecerii Mardin, Enginiana (Enginlalesi) Muğla, Forbesii (İncelale) Antalya, Fleischeriana (Bozkırlalesi) Ankara, Gencensis Bingöl, Glaucoviridis (Yaşlale) Hatay-Kahramanmaraş, Karakocanensis Elazığ, Kittaniae (Narinlale) Antalya, Melananthera (Mutlalesi) Mersin, Michailovskyi (Sarıdudak) Kars, Milasensis (Milaslalesi) Muğla, Minima (Karlalesi) Van, Mughlae (Muğlalalesi) Muğla, Nevzatcaglarii Mersin, Umitkaplanii Hatay, Saricanense Elazığ, Serpenticola (Özgelale) Antalya, Sororum Mersin, Ozgeana Muğla, Ozdemir-elmasii (Haslale) Muğla, Yalcinii Diyarbakır, Viridiflora (Yeşilale) Gaziantep, Wendelboi (Sarı duguk) Antalya, Whittallii (Çamlalesi) Akdeniz bölgelerinde görülüyor."

Tekşen, bazı ters lalelerin bulan kişilerin isimleriyle literatüre kaydedildiğini vurgulayarak, "Örneğin, Nevzatcaglarii ters lalemizi Mersin'de görev yapan bir öğretmenimiz doğada gezinti yaptığı sırada görmüş ve fotoğraflamış. Bana ulaştırdı, yaptığımız incelemede farklı bir ters lale olduğunu anladık ve vatandaşımızın ismini verdik. Yine Yalcinii türümüzü de Diyarbakır'da Muhammet Yalçın isminde bir öğretmen arkadaşımız kelebekleri fotoğrafladığı sırada görüyor. Başka bir yeni tür de böylelikle tespit edilmiş oldu. Muğla'da yetişen Ozgeana, Hatay'da yetişen Umitkaplanii ve Muğla'da yetişen Ozdemir-elmasii (Haslale) laleleri de vatandaşlarımız tarafından bulunduğu için kendi isimleriyle literatüre kazandırılan lalelerden bazıları."