Türkiye de kütüphanelere ilgi neden artıyor?

Mahmut Hamsici - Azra Maryem Tosuner

İstanbul'un merkeze uzak ilçelerinden Pendik'teki bir yerel kütüphanedeyiz.

İçerisi içi tıklım tıklım dolu.

Kullanıcıların büyük bölümü gençlerden oluşuyor.

Aynı manzaraya kentin çok farklı noktalarındaki kütüphanelerde de rastlamak mümkün.

Hem Kültür Bakanlığı hem İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) hem de ilçe belediyelerinin kentte açtığı yeni kütüphanelere ilgi yoğun.

Bu durum, Türkiye için de geçerli.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun verilerine göre 2024'te halk kütüphanelerinden yararlanan kişi sayısı bir önceki yıla göre yüzde 15,4 artarak 38 milyon 737 bin 705'e yükseldi.

Halk kütüphanelerine kayıtlı üye sayısı ise bir önceki yıla göre yüzde 8,6 artarak 6 milyon 726 bin 993 oldu.

İstinye Üniversitesi Bilgi Kaynakları ve Kütüphane Daire Başkanı Bahar Biçen Aras, hem gözlemleri hem de istatistiklere göre Türkiye çapında kütüphane ziyaretçi sayısının sürekli arttığını, yeni kütüphanelere talepler geldiğinden bahsedip ekliyor:

Artan ilginin arkasında ne var?

Aras'a göre ülkede son dönemde kütüphanelere artan ilginin çok farklı nedenleri var.

Kütüphanelerde ücretsiz internet imkanı sunulması, kitapların bedava ödünç verilmesi, sunulan eğitim programı ve atölye gibi hizmetler, başkalarıyla iletişim kurulabilen sosyal ortam, sınavlara hazırlanmak için ihtiyaç duyulan şartlar ve materyaller...

İlk aşamada bu tür gerekçeleri sıralayan Biçer, kütüphaneleri tercihle ilgili bir diğer neden olarak da kullanıcıların kendilerini güvende hissetmelerini ekliyor.

İBB Genel Sekreter Yardımcısı ve Kültür Varlıkları Daire Başkanı Oktay Özel, İstanbul'dan yola çıkarak işsizlik ve pahalılıkla en fazla mücadele edenlerin gençler olduğunu, diğer yandan sosyalleşme ihtiyacı maksimum seviyede olan kesimin de gençler olduğunu bu yüzden sosyal yaşam alanlarına ve onun bir parçası olan kütüphanelere gençlerin ilgisinde büyük bir artış yaşandığını anlatıyor.

Son yıllarda kitap maliyetlerinin artmasına da dikkat çekiyor Özel.

Geçmişte kütüphane denince akla içinde sessiz olması uyarısı yapılan, koyu renklerin hakim olduğu, insanın üstüne bir ağırlığın çöktüğü haşmetli binaların geldiğini söyleyen kütüphaneci Aras, günümüzde ise manzaranın farklı olduğunu anlatıyor.

Rami Kütüphanesi Müdürü Ali Çelik de kütüphanelerin artık daha farklı işlevlere sahip mekanlar olduğunu, bu işlevleriyle birer yaşam alanına dönüştüğünü ve bununla birlikte kütüphanelere teveccühün son yıllarda oldukça arttığını belirtiyor.

Çelik, yeni nesil olarak tanımladığı bu yeni kütüphanelerin geçmişteki gibi sadece bilgi arayışında olan insanlara ev sahipliği yapmadığını, bu yapılarda atölye mekanlarından açık okuma alanlarına oradan bahçelere kadar farklı mekanların olduğunu bunun da farklı talepleri olanların buralara gitmesine neden olduğunu anlatıyor.

Daha fazla insanı çeken yeni nesil kütüphaneler nasıl mekanlar?

Kütüphaneci Aras'a göre yeni nesil kütüphaneler; teknolojinin kullanıldığı, mimari olarak daha ferah, canlı renklerin bulunduğu, ergonomik, kütüphanecilere erişimin daha kolay olduğu, insanların kendini daha rahat hissettiği mekanlar.

Bu tür kütüphaneleri görmek için hem Kültür Bakanlığı, hem İBB hem de Fatih İlçe Belediyesi'ne bağlı bazı kütüphaneleri izin alarak ziyaret ediyoruz.

Bir bölümü 24 saat açık olan bu mekanlarda internetin ücretsiz olduğunu, bilgisayar imkanı sunulduğunu; çorba, su, çay ve kahve gibi ikramlarının olduğunu, tasarımların ferah olduğunu görüyoruz.

Gezdiğimiz kütüphanelerden Eyüp'teki Rami Kütüphanesi, Rami Kışlası'nın restorasyonuyla 2023'te kurulmuş devasa bir yapı.

Kütüphanenin ortasında 51 dönümlük geniş bir yeşillik alan var.

Çeşitli etkinliklerin düzenlendiği mekanda, ileri teknolojiler kullanılmış.

Buradaki bebek ve çocuk kütüphanesi ile bu alanda sürekli düzenlenen etkinlikler dikkatimizi çekiyor.

Etrafta buraya bebek ve çocuklarıyla gelmiş birçok anneyi görüyoruz.

Tiyatrodan çizgi romana oradan Anadolu Medeniyeti Dilleri'ne kadar çeşitli atölyeler de var burada.

24 saat hizmet verdiklerini aktaran kütüphanenin müdürü Çelik, kullanıcıların kendilerini güvende hissetmelerinin önemli olduğunu altını çiziyor.

İBB'ye ait Eyüp'te bulunan kültür merkezi Art İstanbul Feshane'deki Naile Akıncı Kütüphanesi ve Taksim Meydanı'ndaki Sevgi Soysal Kütüphanesi'ni de geziyoruz.

Art İstanbul Feshane, 2023 yılında Haliç kıyısındaki tarihi feshane binasında açılan büyük bir kültür merkezi.

Naile Akıncı'da kullanıcılar, Art İstanbul Feshane'deki sergi, konser, söyleşi, atölye gibi hizmetlerden de yararlanıyor.

2022'de belediyenin az kullanılan bir binasının dönüşümüyle açılan Sevgi Soysal Kütüphanesi'nde gençlerin yoğunluğu dikkat çekiyor.

Asılı afişlerde YKS ve LGS soru bankalarının ücretsiz dağıtıldığı yazıyor.

Burada da söyleşi programları olduğunu görüyoruz.

Gezi Parkı ve Taksim Meydanı'na bakan ferah bir bina burası.

İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanı Oktay Özel, son altı yılda 53 yeni kütüphane açtıklarını, bunların çok büyük bir bölümünün ise yoksul mahallerdeki dezavantajlı kesimlere hizmet verdiğini anlatıyor ve Küçükçekmece'den İkitelli'ye kadar yerlerden örnekler veriyor.

Fatih'te ise ilçe belediyesine ait, 2021'de açılan Merkez Kütüphane'ye gidiyoruz.

Burada da kütüphane tamamen dolu.

Modern bir tasarımı olan binada birçok yönden dijital teknolojiler kullanılmış. Ziyaretçiler elektronik kartlar kullanıyor.

Amfi tarzı ana salon dışında farklı salonlar var. Ayrıca etkinliklerin düzenlemesi için ayrı bazı salonlar da bulunuyor.

Çeşitli ikramların verildiği kafe ve bahçe bölümleri oldukça yoğun.

Kütüphane sorumlusu İrem Turan, buralarda gençlerin sosyalleşebildiklerini anlatıyor.

Gençler ne diyor?

Türkiye'de özellikle gençler arasında son yıllarda kütüphanelerin popülerleştiği görülüyor.

İstanbul'un çeşitli noktalarında hem il halk hem de yerel yönetimlere ait kütüphanelerde gençlerle konuşuyoruz ve bu ilginin nedenini soruyoruz.

Pendik'teki ilçe belediyesine bağlı Kemal Tahir Kütüphanesi önünde görüştüğümüz üniversite öğrencisi Mahmut Selçuk, kütüphanede hem finallere hazırlanmanın hem de kitap okumanın kendisine huzur verdiğini söylüyor.

"Buradaki arkadaş ortamı da çok güzel" diye ekliyor. Ayrıca çalışanların ilgili olmasından, kek ve kahvenin ücretsiz verilmesinden bahsediyor.

Çevresindeki insanlara baktığında da pahalılığın kütüphanelere gençlerin ilgisinde önemli rol olduğunu ilave ediyor: "Kafelerde bir kahvenin fiyatı 100, 150 TL. Bu da insanları kütüphaneye daha çok teşvik ediyor."

Fatih Merkez Kütüphanesi'nde görüştüğümüz, üniversiteye hazırlanan Fatma Toprak ve Talha Mehmet Koşucu, diğer kullanıcıları özellikle de üniversitelileri ya da meslek sınavlarına hazırlananları görmenin kendilerini çalışma konusunda daha fazla motive ettiğini anlatıyor.

Toprak, derslerine kütüphanede eve kıyasla daha iyi odaklandığını da ekliyor.

Kemal Tahir Kütüphanesi'ne giden Eylül Aydın ile de üniversiteye giriş sınavlarına hazırlandığı sırada konuşuyoruz.

Aydın, evde küçük kardeşi olduğunu ayrıca kafelerde de ses olduğundan çalışamadığını, bu mekanı ise konforlu bulduğunu söylüyor.

Ayrıca tüm arkadaşlarının kütüphaneye geldiğini anlatıyor ve sosyalleşmenin de kullanımda önemli bir etken olduğunu belirtiyor.

Her ne kadar kütüphaneler gençler arasında ders çalışmak amacıyla yoğun olarak kullanılsa da uzmanlara göre bu mekanlar, bu gençlerin ders dışı kitaplara ilgisini de artırıyor.

İrem Turan, Fatih Merkez Kütüphanesi'ndeki gözlemlerini şöyle anlatıyor:

"Öğrenci ders çalışırken mola verme ihtiyacı duyuyor. Burada bir sürü kitap var. Geçerken dikkatini çekiyor, alıyor, okuma koltuklarında karıştırıyor. Hoşuna gidiyorsa bizden ödünç alıyor."

Üniversite sınavlarına hazırlanırken konuştuğumuz Fatma Toprak ve Talha Mehmet Koşucu'ya ders dışında kütüphaneden kitap alıp almadıklarını sorduğumuzda ikisi de "Evet" cevabını veriyor ve bundan dolayı çok mutlu olduklarını anlatıyor.

Kütüphaneci Bahar Biçer Aras, kütüphanelerde kitap okuma kültürünün yayılmasını "bulaşıcılık" etkisiyle açıklıyor.

Kullanım nedeni sadece ders ve kullananlar sadece gençler değil

Aras, kütüphanelere artan ilginin sadece gençlerle sınırlı olmadığını, yetişkinlerden, yaşlılardan ve hatta çocuklardan gelen ilginin arttığını anlatıyor.

Yine kadınların kullanımının dikkat çekici şekilde yükseldiğinin altını çiziyor.

Fatih Merkez Kütüphanesi'nden İrem Turan ödünç verilen kitapların çoğunun Türk ve dünya edebiyatından kitaplar olduğunu söylüyor.

Turan, "Kitabı sadece gençler ödünç almıyor. Gün içinde teyzelerimiz, amcalarımız buraya kitap almaya geliyor. Onların tatlı sohbetleriyle enerjimiz yerine geliyor" diyor.

Sevgi Soysal Kütüphanesi'nde görüştüğümüz yetkililer de ödünç kitap alanlar arasında emeklilerin çok önemli bir yer tuttuğunu söylüyor.

Oktay Özel, yaklaşık iki buçuk yıl önce açılan Sevgi Soysal Kütüphanesi'nde yirmi bine yakın kitap ödünç alışverişi yapıldığını aktarıyor.

Ayrıca 2019'dan bu yana aldıkları bir buçuk milyon yayının önemli bir bölümünü romanların oluşturduğunu söylüyor.

Yeni kütüphanelere talep var

Hem İstanbul'un farklı mahallelerinde hem Türkiye'nin farklı yerlerinde yeni kütüphanelerin ardı ardına açıldığını görüyoruz.

Son yıllarda siyasi partilerin yerel seçim vaatlerinde kütüphane vaatlerinin de yer aldığı göze çarpıyor.

Görüştüğümüz tüm gençler de daha fazla kütüphaneye ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Kütüphaneci Aras, gidişatı olumlu buluyor ve yeni kütüphanelere talebin arttığını anlatıyor.

"Kütüphanelerin toplumu değiştirme gücü var" diyor Aras ve ekliyor:

"Bu güç bizim elimizde. Olumlu yönde o kadar güzel kullanabiliriz ki kültürel başarı, ekonomik başarı, sosyal başarı birbirini tetikleyerek karşımıza çıkar."